Giáo dục dạy nghề

Những bài cùng tác giả

Lời mở đầu

Từ đầu năm Mậu Tý (2008) đến nay, vấn đề thiếu hụt lao động được đặt ra một cách sôi nổi, không có ngày nào là không được đề cập trên các phương tiện thông tin đại chúng, xem như một nguy cơ hay rào cản của việc tăng tốc phát triển trong những năm tới. Thủ tướng Nguyễn tấn Dũng cũng đã nêu lên vấn đề nầy trong lần gặp gỡ báo chí, truyền thông đầu năm 2008. Đặc biệt gần đây, Ban Chấp Hành Trung Ương cũng đã ra nghị quyết 20 về vấn đề “Giai cấp công nhân” trong đó nhấn mạnh đến việc xây dựng một lực lượng lao động có tay nghề, kỹ năng phù hợp với yêu cầu của giai đoạn mới.

Có thể nói, vấn đề nguồn nhân lực, lao động có kỹ năng đã được toàn xã hội quan tâm hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, việc nêu lên một hay nhiều giải pháp để tháo gỡ (giải quyết) những gì đề ra vẫn còn bỏ ngỏ. Nhận thức được yêu cầu bức xúc nầy, từ thời điểm Việt nam gia nhập Tổ chức thương mại thế giới, chúng tôi đã lên tiếng trong bài viết “Vấn đề Giáo dục và đào tạo đẳng cấp quốc tế ở nước ta” tháng 3 năm 2007(1). Để triển khai những ý kiến gợi mở cho việc hoạch định một chính sách phù hợp và lộ trình giáo dục dạy nghề cho thế hệ trẻ, lần nầy chúng tôi đúc kết một số kinh nghiệm của Nhật bản, là nước thành công trong những mô hình đào tạo kỹ thuật và kỹ năng trong giáo dục phổ cập để giới thiệu trong bài viết “Giáo dục dạy nghề ở Nhật Bản”(2) trước khi vào những phân tích và đề nghị cụ thể trên những cứ liệu có được, qua bài viết thứ hai “Lỗ hổng nghiêm trọng trong phát triển: lao động có kỹ năng”(3) kêu gọi thay đổi tư duy dạy nghề từ “xoá đói giảm nghèo” sang “phát triển kinh tế” phù hợp với đường lối “công nghiệp hoá, hiện đại hoá” và “hội nhập” hiện nay.

Tất nhiên không thể có một giải pháp riêng lẽ mà phải có những giải pháp triệt để đồng bộ ở cấp vĩ mô theo quan điểm và chủ trương sâu sát với tình hình thực tế, không ảo tưởng, tránh giáo điều và chồng chéo về mặt tổ chức thực hiện mới có thể đạt mục đích to lớn mà chúng ta hằng mong mỏi. Vì vậy, những bài viết nêu trên chỉ là một góc nhìn, có thể còn rất nhiều vấn đề lẽ ra phải được đề cập. Do hạn chế về thời gian nên chúng tôi chỉ mới nêu lên được những nét đại cương, hi vọng đề tài nầy sẽ còn được tiếp tục, nghiên cứu sâu hơn của những ai quan tâm đến phát triển nguồn nhân lực.
Những bài viết trên được sự góp ý và động viên của nhiều bạn bè gần xa, đặc biết của các anh Nguyễn Xuân Xanh, Vũ Quang Việt và Hà Dương Tường xin bày tỏ lòng biết ơn ở đây. Tuy nhiên nếu có sai sót gì thì đó thuộc về trách nhiệm của tác giả, mong được bổ sung để hoàn chỉnh hơn.

Tháng 3/2008
 

(1) Đã được trích đăng ở nhiều nơi (Tuổi Trẻ Cuối Tuần, Hồn Việt, Sài gòn Tiếp Thị, Khám phá…) tuy nhiên bản gốc còn lưu lại trong cuốn “Những Vấn đề giáo dục hiện nay—Quan điểm & Giải pháp” ( NXB Tri Thức) tháng 11/2007 hay trên trang website Vietsciences.

(2) đã được giới thiệu tóm tắt trên Tuổi Trẻ Cuối Tuần

(3) đã được tóm tắt trên Báo Người lao Động (2 kỳ)
Trong phần phụ lục, chúng tôi kèm theo một bài nghiên cứu khá đặc sắc về giáo dục dạy nghề và hướng nghiệp của Hàn Quốc và Nhật bản của các chuyên gia, qua đó làm rõ thêm hệ thống giáo dục dạy nghề của Nhật bản rất đa dạng và rối rắm.

 

Bài I

GIÁO DỤC DẠY NGHỀ Ở NHẬT BẢN

---CHÌA KHÓA ĐI VÀO HIỆN ĐẠI HÓA---

Những kinh nghiệm trong việc đào tạo kỹ thuật ở cấp giáo dục phổ cập tại Nhật Bản

Bắt đầu từ Minh Trị Duy Tân…

Chiến hạm của Mỹ do đô đốc Commodore Perry       Thiên hoàng Komei (Mutsuhito)

Từ khi chiến hạm của Mỹ do đô đốc Commodore Perry dẫn đầu kéo đến cảng Uraga thuộc Edo (Tokyo) gây sức ép (8/7/1853), Nhật bản buộc phải mở cửa, bãi bỏ chính sách bế quan tỏa cảng kéo dài suốt 200 năm để giao thương. Ngày 31/3/1854 sau kí kết hoà ước với Mỹ, lịch sử nước Nhật đã chuyển sang một thời kỳ mới, đó là công cuộc cải cách Minh trị Duy Tân bắt đầu vào năm 1868 sau khi Thiên hoàng Komei (Mutsuhito) thâu tóm quyền lực nội trị về một mối. Với tư duy mới để cải cách toàn diện chính trị, xã hội, giáo dục… chính quyền Minh Trị ra sức “hiện đại hóa” đất nước theo tư tưởng “thoát Á nhập Âu”—cách hội nhập vào trào lưu của giới thống trị-- trong đó tổ chức lại xã hội, cải cách nền giáo dục khoa bảng từ chương theo lối Khổng-Mạnh sang nền giáo dục tiên tiến lấy kinh nghiệm của Hoa kỳ và các nước phát triển châu Âu (Đức, Pháp, Hòa Lan…) để xây dựng một mô hình giáo dục quốc gia phù hợp với chủ trương “Khai hoá văn minh” (Bunmei Kaika):

Đối với chúng ta, những người sống ở phương Đông, trừ khi chúng ta có quyết tâm vững chắc muốn chống lại xu thế văn minh phương Tây. Nhưng liệu chúng ta có thể chống đỡ được không, còn nếu không tốt nhất là chúng ta hãy cùng chia sẻ chung số mệnh với nền văn minh ấy. Nếu quan sát kĩ lưỡng tình hình thế giới hiện nay, sẽ nhận thấy được rằng chúng ta không tài nào kháng cự lại được sự tấn công dữ dội của nền văn minh nầy. Vậy tại sao chúng ta không cùng nhau bơi trên mặt biển, cùng nhau tạo ra một làn sóng, ra sức xây dựng và hưởng thụ những thành quả của nền văn minh ấy?” (Thoát Á Luận, 16/3/1885—Fukuzawa Yukichi)

Đến nay, Nhật Bản đã trải qua 2 lần cải cách giáo dục một cách qui mô, chịu ảnh hưởng rất lớn của Mỹ (cố vấn nổi tiếng là hai ông David Murray và Marion McCarrell Scott thời Minh Trị Duy Tân và đoàn tham vấn về giáo dục của chính phủ Hoa Kỳ sau thế chiến thứ hai) trong các chính sách và biện pháp cải cách cụ thể.

Chỉ 4 năm kể từ khi nắm quyền binh (1868), thống nhất đất nước, kết thúc nạn cát cứ phiên bang, năm 1872 Minh Trị thiên hoàng (Meiji-tennō 明治天皇) đã áp dụng chính sách “hiện đại hóa” chế độ giáo dục và chính sự thành công của việc cải cách nầy đã tạo ra tiền đề to lớn để cải cách toàn xã hội, hay nói khác đi Minh Trị đã dùng Giáo dục để nâng cao dân trí thông qua việc hoàn thiện hệ thống giáo dục mới, trong đó chủ yếu phổ cập hoá cấp tiểu học trên toàn lãnh thổ đồng thời từng bước xây dựng giáo dục cấp 2 (cơ sở) và 3 (phổ thông) nhưng trọng tâm là ưu tiên tổ chức trường chuyên tu, dạy nghề cho thanh thiếu niên và trung cấp chuyên nghiệp một cách có hiệu quả (xem bảng thống kê về số trường và các loại trường từ năm 1873-1962) lấy đó làm đòn bẩy để xây dựng một xã hội “phương tây kiểu Nhật Bản” mới, phù hợp với xu thế phát triển và trong lúc các cường quốc đang tranh nhau cấu xé Trung Hoa.

Hệ thống giáo dục Nhật Bản được sửa đổi liên tục trong đó vấn đề giáo dục cưỡng bách bằng cách ưu tiên phổ cập hóa hệ thống giáo dục tiểu học (năm 1920 đạt 99% phổ cập tiểu học) lập các loại trường dạy nghề cho thanh niên đồng thời tổ chức đào tạo qua các khoá chuyên tu (nông, công, lâm, ngư nghiệp, thủy sản, dệt…) cấp trung học cơ sở, tạo ra những bước đi rất cơ bản trong việc hình thành lực lượng công nhân là người gánh vác kế hoạch phát triển chắc chắn cho việc “hiện đại hoá” (tiếng Nhật sử dụng thuật ngữ “Cận đại hoá”) nền kinh tế và xã hội trong suốt một thế kỷ. “Đây cũng là tiền đề của hệ thống giáo dục ngày nay, một hệ thống mà những nhân tố cấu thành đều được đặt đúng vị trí của nó một cách minh bạch” (Wataru Hasegawa)[1] , trong đó vai trò cơ bản của lao động có kỹ năng và kỹ luật đã được xác lập trong suốt quá trình công nghiệp hoá.

Mặt khác chủ trương phát triển giáo dục cấp cao làm đầu tàu cũng đã được quan tâm,và hình thành rất sớm: đó là hệ thống đại học và sau đại học với các “Trường Chuyên Môn”(không kể loại trường Cao đẳng Chuyên môn dành cho học sinh học hết cấp 2)[2] trong đó những đóng góp hữu hiệu của các chuyên gia từ các nước tiên tiến được đánh giá rất cao, giữ vai trò trọng yếu trong chiến lược “hiện đại hoá” nền giáo dục nói chung và công cuộc cách mạng kỹ nghệ nói riêng của Minh Trị Duy Tân.

Mặc dù có chậm hơn nhưng chính quyền Minh Trị quan tâm xây dựng từng bước hệ thống giáo dục đại học bắt đầu từ 6 trường đại học “hoàng gia” (lần lượt được thành lập từ năm 1877) công lập trên cả nước (Tokyo, Kyoto, Kyushu, Tohoku, Hokkaido, Ôsaka) và cho phép thành lập đại học tư thục (Waseda, Keio, Doshisha…) từ các “trường chuyên môn” (dạy nghề) khi bước vào thế kỷ 20** . Nói tóm lại, trước nguy cơ đe doạ bị các cường quốc phương tây “thuộc địa hóa” vào hậu bán thế kỷ 19, biện pháp “thông minh” của Minh Trị Thiên hoàng là chọn con đường “hội nhập” để ứng phó, tách mình ra khỏi ảnh hưởng cũng như số phận như Trung Quốc và Triều Tiên, cướp thời cơ mở cửa với các liệt cường phương tây để nhanh chóng đưa Nhật bản phát triển thành một cường quốc ngang ngửa trên vũ đài quốc tế như chúng ta đã thấy qua hai cuộc chiến tranh Nhật –Thanh(1894) và chiến tranh Nhật-Nga (1905) trong chiến lược “Phú quốc Cường binh” kéo dài cho đến hai trận thế chiến I(1914-1918) và II (1939-1945) bùng nổ sau nầy!

Với tư tưởng và chủ trương đầy tham vọng nêu trên, ngay từ đầu Nhà nước Minh Trị đã “quản lý” chặt chẽ, theo sát mọi chính sách và biện pháp cải cách giáo dục (với mục đích nhanh chóng sản sinh ra một lớp công nhân có tay nghề thích hợp và cần thiết cho phát triển với một tinh thần “trách nhiệm” trong thái độ lao động triệt để mà chúng ta đã thấy qua những thành công to lớn và cơ bản trong việc quản lý chất lượng hàng hóa trong sản xuất sau nầy) đưa Nhật Bản từ vị trí một nước nông nghiệp, lạc hậu về kỹ thuật từ cuối thế kỷ 19 sang thành một nước có nền công nghiệp phát triển rực rỡ từ những năm 60 của thế kỷ trước mặc dù là kẻ bại trận liên tiếp trong hai cuộc chiến tranh thế giới, phải tháo bỏ chế độ quân phiệt và trả lại những “tô giới” ở Triều Tiên, Trung quốc, Đài loan và căn cứ quân sự và chế độ thực dân tại các nước Đông nam Á.

Có người cho rằng hệ thống giáo dục của Nhật Bản thời Minh Trị mô phỏng theo hệ thống quản lý giáo dục của Pháp khi nghiên cứu “Trường Chuyên Môn” (như là những Grandes Ecoles ở Pháp) tiền thân của hệ thống đại học sau này. Nhưng khi xét về phần “Tư thục” thì có ý kiến mạnh mẽ kết luận rằng Nhật bản chịu nhiều ảnh hưởng của Mỹ khi nhìn vào sự thành công rực rỡ của quá trình hình thành hệ thống Trường tư thục qua mô hình “Lan học” (1858) đầu tiên theo giáo dục phương tây (người Nhật gọi là “Lan học” tức học theo Hoà Lan thay vì gọi là Tây học như ở VN) sau này phát triển thành Đại Học Keio (1920) do Fukuzawa Yukichi (1835-1901), một nhà tư tưởng và giáo dục nổi tiếng khởi xướng và sáng lập với sự hợp tác chặt chẽ của Hoa Kỳ.

Thực tế cho thấy vào cuối hậu bán thế kỷ 19 đã có nhiều đoàn chuyên gia cấp cao của Nhật Bản, tổng cộng 48 người ( đặc biệt là Iwakura Tomomi , đại sứ từng làm việc ở Mỹ 1860, Châu Âu lần 1 vào năm 1862 và lần 2 vào năm 1863) lặn lội đi các nước từ Mỹ sang Châu Âu từ tháng 12/1871 đến tháng 9/1872 để tìm kiếm phương cách đổi mới qua việc học tập kinh nghiệm của Mỹ về Y khoa, Luật (tuy có phần lạc hậu so với Châu âu), kỹ thuật quân sự; sang Châu âu để học Công nghiệp và Giáo dục kỹ thuật của nước Anh, Y tế của Hòa Lan, tổ chức chính quyền theo kiểu Đức… Trong số nầy có người đã trở thành thủ tướng, bộ trưởng quan trọng sau nầy của chính quyền Minh trị như Ito Hirobumi, Okubo Toshimichi, Kido Takayoshi… cho nên kết luận rằng Nhật Bản hấp thu kinh nghiệm của nhiều nước Âu-Mỹ để xây dựng cho mình một chế độ giáo dục hiện đại là điều không thể chối cãi (Wataru Hasegawa)*. Tuy nhiên cũng phải khách quan thừa nhận rằng Nhật bản đã dần dà hình thành một nền giáo dục tiên tiến cho bản thân mình trên cơ sở kế thừa những giá trị truyền thống kết hợp với những tư tưởng tiên tiến của nước ngoài (thời bấy giờ) một cách hiệu quả nhất trong đó vai trò lãnh đạo tuyệt đối và cương quyết của chính quyền Minh Trị đã trở thành nhân tố quyết định dẫn đến thành công trong công cuộc cải cách. Vì vậy hai chữ “thoát Á” của Fukuzawa Yukichi hàm ý nghĩa là Nhật bản phải rời bỏ tư tưởng hủ lậu và lỗi thời của triết học phương đông, mặc cho mình chiếc áo mới tây phương phù hợp với thời đại của cuộc cách mạng kỹ nghệ, rằng “chúng ta không những có thể thoát ra khỏi sự trì trệ lạc hậu cũ kĩ của nước Nhật Bản mà còn có thể đặt lại được một trật tự mới trên toàn châu Á” (Fukuzawa Yukichi), vẫn giữ những giá trị văn hóa truyền thống, tôn thờ nhà vua, lễ giáo phong kiến… thể hiện qua cách ứng phó nhạy bén và mềm dẻo (flexible) của người Nhật trong việc “đón” tết theo lịch tây phương nhưng “ăn” tết theo kiểu đông phương là một thí dụ điển hình cho thấy sự thức thời nầy hay sự tồn tại và phát triển của những lễ hội truyền thống là vì thế, không mang màu sắc lai căng hay nửa vời trong cải cách .

Điều đáng lưu ý là trước khi “Chế độ Giáo dục” mới chính thức được ban hành vào năm 1872 thì ngay từ khi bắt tay soạn thảo những năm trước đó, Chính phủ đã lập ra một hội đồng gồm 7 học giả “tây học”, 2 người theo Hán học và Quốc học, 3 cán bộ hành chính(cũng là nhà giáo theo Tây học) trong đó Ủy viên xuất thân học từ Pháp chiếm vị trí quan trọng hơn cả (ngoài ra còn có các vị học từ Đức, Anh, Hòa Lan cũng có ảnh hưởng không nhỏ). Thực tế nầy chứng tỏ ngay từ đầu Nhà nước Minh trị đã vận dụng mọi khả năng để tiếp cận với nền giáo dục tiên tiến của các nước một cách cương quyết, buộc các tầng lớp trong xã hội, sĩ nông công thương, nam nữ đều phải đi học (tiểu học), hủy bỏ chế độ ưu tiên cho tầng lớp quí tộc .[3] Như vậy, có thể nói sự bình đẳng trong giáo dục ở Nhật bản đã được xác lập rất sớm, mặc dù chính quyền đương thời lúc đầu qui định học phí là người thụ hưởng (phụ huynh) phải thanh toán, nhà nước chỉ chịu phần chi phí cho những chương trình giáo dục dạy nghề công trong học trình. Mặt khác, đây cũng là lần đầu tiên khái niệm về “trường chuyên môn”(dạy nghề) xuất hiện khi bộ luật nầy được bổ sung vào năm sau (1873).

Cải cách giáo dục lần thứ nhất

Ngày 11 tháng 2 năm 1889 “Hiến Pháp Đế chế Đại Nhật Bản” đầu tiên được ban hành (năm Minh Trị thứ 22) xác nhận quyền “tham chính” (được quyền tham gia vào quốc hội, bầu cử, ứng cử…) của nhân dân trong chế độ tam quyền phân lập (hành pháp, lập pháp và tư pháp) mặc dù đặt Thiên Hoàng Minh Trị ở vị trí tuyệt đối, mang tư cách của “thần” trong Thần đạo, có quyền ban bố những sắc lệnh hay mệnh lệnh bất chấp luật pháp hiện hành, bắt đầu cho những chính sách độc đoán đưa đến chủ nghĩa phát xít cực đoan sau nầy.

Mặt khác, với chính sách “Gầy dựng công nghiệp” thực hiện trong 20 năm kể từ khi “duy tân”, Nhật bản đã hội đủ điều kiện để nhảy vào cuộc cách mạng kỹ nghệ vào năm 1890. Bộ trưởng Giáo dục Inoue Kowashi đã đẩy mạnh giáo dục-dạy nghề công nghiệp, đưa ra chương trình giáo dục “Thực nghiệp-kỹ thuật và khoa học kết hợp” với sự tham gia giảng dạy của nhiều chuyên gia nước ngoài, thích ứng với phát triển của cuộc cách mạng đang xảy ra như vũ bảo không những ở Nhật bản mà trên toàn thế giới vào những năm cuối thể kỷ 19. Hàng loạt trường Chuyên Môn, trường giáo dục Thực nghiệp, loại trường là loại trường dạy nghề sau khi tốt nghiệp tiểu học. Ngoài ra còn có trường Thanh niên (đào tạo nghề ngắn hạn) đã ra đời năm 1899, từ con số trăm trong những năm 1870 đã vọt lên con số hàng chục nghìn khắp cả nước trong suốt một thời kỳ dài từ 1903-1947 khi Lệnh lập “Trường Chuyên Môn” ban hành năm 1903, theo đó tùy vào từng địa phương để linh hoạt xây dựng trường đào tạo ngành nghề phù hợp tương ứng, trong đó trường dạy nghề tư thục cũng có điều kiện phát triển không kém, thậm chí có nơi trường dạy nghề do người nước ngoài xây dựng cũng đã trở nên phổ biến, lấn át cả hệ thống đào tạo nghề công lập với tỷ lệ công-tư 4/6 hay 3/7.
 

Cải cách giáo dục lần 2

Tình trạng nầy kéo dài đến năm 1947 thì bãi bỏ. Nhật Bản thực hiện cải cách giáo dục lần thứ hai dưới dự kiếm soát của G.H.Q (Tổng hành dinh chỉ huy quân đội đồng minh, do tướng Douglas Mac Arthur của Mỹ làm tư lệnh) sau khi Hiến pháp “dân chủ” mới, loại bỏ quyền lực tuyệt đối của Thiên Hoàng, được ban hành vào ngày 3/11/1946. Theo đó qui định áp dụng chế độ giáo dục cưỡng bách 9 năm tại Nhật bản, nâng cấp khả năng đào tạo của những cơ sở dạy nghề cũng như hoàn thiện hệ thống giáo dục đại học theo khuyến cáo của phía Hoa kỳ. Từ thời điểm nầy, chúng ta thấy con số thống kê về trường trung học cơ sở (cấp 2) hay trung học phổ thông (cấp 3) tăng nhanh một cách đáng kể. Các trường “chuyên môn” thời quân phiệt trước đây bị huỷ bỏ thay thế bằng trường “dạy nghề” hoặc được nâng cấp trở thành những trường đại học mới lập.

Năm 1961, Nhật Bản thay đổi qui định hệ thống giáo dục dạy nghề trong Luật giáo dục, cho phép lập “Trường Cao đẳng Chuyên nghiệp” với học trình 5 năm (gồm 3 năm trung học phổ thông và 2 năm chuyên tu) cùng tồn tại song song với trường dạy nghề đã có. Năm 1975, để đáp ứng yêu cầu nhân lực bổ sung cho hệ thống “đại học ngắn hạn”(2-3 năm) hay hệ thống đại học chính qui với học trình 4 năm mà không mấy hiệu quả phản ánh qua tỷ lệ tìm được việc làm khó khăn, Bộ Giáo dục Nhật Bản cho phép thành lập Trường “chuyên tu kỹ thuật” gọn nhẹ và tập trung đào tạo cán sự kỹ thuật. Mục đích để giảm bớt sức ép trong việc tranh nhau thi vào cửa hẹp của đại học do nhân khẩu trưởng thành tăng đột biến (“baby boom” sau thế chiến thứ hai), tạo cơ hội cho những học sinh bị đánh rớt trong kỳ thi tuyển chọn vào đại học, hướng họ vào trường dạy nghề cụ thể với thời gian ngắn hơn.

Như vậy, có thể hiểu, trước khi nền kinh tế tri thức được xác lập vào những năm cuối thập kỷ 1990, học sinh tốt nghiệp trung học cơ sở (cưỡng bách) có thể vào đi vào học trường “Cao đẳng chuyên nghiệp”, trong khi học sinh tốt nghiệp trung học phổ thông (cấp 3) có thể theo học “Chuyên tu kỹ thuật” với khả năng tìm được việc làm dễ dàng hơn vì có nghề và kỹ năng hơn người có trình độ 4 năm ở đại học hay đại học “ngắn hạn” 2,3 năm (Tanki Daigaku với giáo trình chung chung không hiệu quả, chủ yếu là lớp học ban đêm hay lớp dành cho phụ nữ với môn Nữ công gia chánh, giáo viên tiểu học, máy móc cơ khí đơn giản…).
 

Tỷ lệ học sinh phổ thông và học sinh học nghề (1937-1952)

Tỷ lệ học sinh phổ thông và học sinh học nghề (1937-1952)

Nhận xét: Sau khi tốt nghiệp trung học cơ sở tỷ lệ học sinh học nghề chiếm 33-35% trong khi phổ thông chiếm 63-67% và khuynh hướng tỷ lệ học nghề trên 30% kéo dài cho đến 1980 mới bắt đầu giảm dần.

Đây là điểm đáng tham khảo, cho thấy không phải tốt nghiệp đại học là tìm ngay được việc làm, trừ một số ngành đặc biệt, đang hiếm như Dịch thuật, Thương mại, CNTT, Ngân hàng…là những ngành nghề có mức tăng trưởng cao trong thời kỳ kinh tế phát triển. Báo cáo năm 2006 của OECD về Giáo dục nhận xét Nhật Bản là nước đứng đầu trong các nước nhóm nầy về đào tạo cấp giáo dục phổ cập cả về số lượng lẫn chất lượng. 89% học sinh Nam (bình quân của OECD là 82%) và 60% nữ (OECD là 65%) tốt nghiệp trung học phổ thông đều có việc làm, trong khi số nam học sinh tốt nghiệp trung học cơ sở (cưỡng bách) thì 79% có việc làm ngay và nữ là 53% (vẫn cao hơn bình quân của OECD) trong trường hợp không đi học tiếp lên cấp 3.[4]

Điều này cho thấy nhu cầu về lao động có trình độ cấp 3 vẫn cao hơn cấp 2 vào thời kì phát triển, và càng về sau càng đòi hỏi lao động có trình độ cao hơn, khác hẳn với thời kỳ 1955-1960 (xem thêm Tài liệu tham khảo đính kèm: Nhu Cầu…). Phản ánh nhu cầu của nền kinh tế tri thức ở giai đoạn Nhật bản bước vào thời kỳ quốc tế hoá và đa quốc tịch hoá nền công nghiệp trong nước qua việc tăng gia đầu tư ra nước ngoài (xuất khẩu tư bản kỹ thuật) hay chuyển dịch cơ sở sản xuất sang các nước. (Tham khảo các bảng thống kê và biểu đồ thuộc chương nầy—kết quả cải cách lần 2). Hiện tượng nầy khá giống với tình hình khan hiếm lao động có kỹ năng hiện nay ở Việt Nam, nhiều em sinh viên khoa cơ khí, hoá chất, vật liệu… ra trường Bách Khoa nổi tiếng nhưng không kiếm được việc làm phải chuyển nghề, đi học lại hay thất nghiệp kéo dài vì thiếu kỹ năng cụ thể. Thậm chí có em học một lúc hai ba ngành tại đại học khác nhau nhưng chỉ có những mảnh bằng trên giấy!
 

Khái quát về hệ thống giáo dục tại Nhật Bản

Chú thích bổ sung bảng 1:    

Trong mục  các loại trường kỹ thuật, có loại đào tạo sau:

§  Loại chỉ đào tạo trong 3 năm cho các em tốt nghiệp Trung học cơ sở (gọi là Trung học Kỹ thuật hay Trung học Chuyên nghiệp, kết hợp giữa giáo dục phổ cập và dạy nghề) và

§  Loại 5 năm (THKT + 2 năm) gọi là Cao đẳng kỹ thuật), khác với trường  Cao Đẳng ở Việt Nam, chỉ mở cho học sinh sau THPT mà thôi.

§  Trường đào tạo chuyên ngành như y tế cộng đồng, y tá, dược tá, chăm sóc người già…của nhà nước (2-3 năm theo yêu cầu của bộ môn)

§  Trường chuyên tu (tư nhân) là những cơ sở dạy nghề cụ thể như Hớt tóc, Cắm hoa, dạy tiếng nước ngoài, thư đạo, văn hóa đời sống, đầu bếp…Thường là 1-2 năm , nằm ngoài hệ thống đào tạo của giáo dục của nhà nước.

§  Ngoài ra còn có Trung tâm Huấn luyện Nghề (của quận huyện thành phố…) công lập là cơ sở đào tạo nghề mới(hoàn toàn miễn phí) cho những người muốn đổi nghề, về hưu…không giới hạn tuổi tác để giải quyết tình trạng thất nghiệp (xóa đói giảm nghèo như ở Việt nam)

Trong những năm gần đây, những thành tựu rực rỡ về công nghiệp và giáo dục của Nhật Bản đã gây được nhiều sự chú ý trên thế giới. Mặc dù có nhiều sự quan tâm dành cho nền công nghiệp và giáo dục , nhưng vẫn còn rất ít những nghiên cứu có liên quan về việc đào tạo kỹ thuật cấp giáo dục phổ cập tại Nhật Bản. Vì vậy ngoài phần miêu tả lịch sử dạy nghề hình thành trong thời kỳ Minh Trị Duy Tân, tiếp theo đây là nêu rõ tình trạng hiện nay và những thách thức trong tương lai của việc đào tạo kỹ thuật ở Nhật Bản. Sỡ dĩ như vậy là vì chúng có mối quan hệ rất khắng khít, các vấn đề về đào tạo kỹ thuật ở trường cấp 2 cơ sở, Môn Kỹ thuật và đào tạo nghề kỹ thuật ở trường phổ thông trung học và sau trung học, Môn Giáo dục dạy nghề đều được đề cập trong bài nghiên cứu này.

Như trên đã nói, cấu trúc của hệ thống giáo dục công tại Nhật bản được dựa theo mô hình của hệ thống giáo dục Hoa Kỳ được thông qua sau Thế Chiến II. Bảng 1 cho thấy các loại trường chủ yếu được duy trì một cách rõ rệt. Cơ sở của hệ thống giáo dục Nhật Bản hiện đại chủ yếu là giáo dục phổ cập 9 năm thuộc giáo dục cưỡng bách. Chế độ cưỡng bách giáo dục với 9 năm bao nầy gồm trong hệ thống giáo dục phổ cập là 6 năm tại trường tiểu học và 3 năm tại trường trung học cơ sở (cấp 2). Trên thực tế, tất cả (gần 100%) học sinh Nhật Bản hoàn tất chương trình giáo dục phổ cập (cưỡng bách) này. Sau khi tốt nghiệp cấp 2, khoảng 95% học sinh tiếp tục lên cấp 3 phổ thông hoặc vào trường Cao đẳng chuyên nghiệp. Trong số đó, khoảng dưới 2% học sinh bỏ học trước khi tốt nghiệp. (Bộ giáo dục, khoa học và văn hoá, 1991).

Tỷ lệ người biết chữ cao nhất trên thế giới có thể xem là một thành tựu đáng nể của nền giáo dục từ Thế Chiến II, số người Nhật trẻ tuổi gia nhập vào lực lượng lao động với trình độ văn hoá cao hơn nhiều so với trước đây. So với con số vào năm 1950, 45.2% học sinh Nhật tốt nghiệp cấp 2 bắt đầu đi làm việc ở độ tuổi 15 sau khi hoàn tất chương trình giáo dục cưỡng bách, trong khi 43% học sinh tiếp tục vào trung học phổ thông thì nay đã vượt đến mức 95-97% . Cũng bởi lý do đó, lực lượng lao động Nhật Bản trong ba thập kỷ 1960-1980 là một sự pha trộn giữa những người lao động lớn tuổi với trình độ văn hoá thấp nhưng tay nghề cao, ngày càng giảm dần và những người lao động trẻ tuổi với trình độ văn hóa cao hơn nhưng ngược lại tay nghề kém phải “đào tạo lại” sau khi được thu nhận vào xí nghiệp.
 

Chương trình giảng dạy trong thời kỳ chuyển tiếp

Không giống như Hoa Kỳ, Nhật Bản có hệ thống giáo dục công lập mạnh mẽ, chiếm đa số tuyệt đối, hơn 95%-98% ở cấp tiểu học và phổ thông cơ sở là thuộc nhà nước quản lý . Mọi chương trình giảng dạy cho bậc tiểu học, cấp 2 cơ sở và phổ thông trung học được ban hành và quản lý chặt chẽ bởi Bộ giáo dục. Cứ khoảng 10 năm, Bộ giáo dục lại ban hành giáo trình và sách giáo khoa theo tiêu chuẩn mới, với nội dung chi tiết hướng dẫn được viết ra cụ thể cho mỗi môn học tại trường tiểu học và các trường cấp 2 để hướng dẫn cho giáo viên. Những đề nghị cho việc chỉnh sửa các chương trình giảng dạy và sách giáo khoa được đề ra bởi các hội đồng chuyên môn khác nhau bao gồm các chuyên gia về giáo trình, giáo sư tại các trường đại học, giáo viên, thành viên của các ban ngành giáo dục tại địa phương và những bậc thức giả có kinh nghiệm khác trong xã hội.

Tương tự như vậy, những cải tiến chương trình đào tạo kỹ thuật tại Nhật Bản sau Thế Chiến II có thể được xem xét dưới bối cảnh của 5 giai đoạn theo lộ trình phát triển kinh tế:

1-Thời kỳ tái thiết(1950-1960)
2-Thời kỳ phát triển tốc độ cao(1960-1974)
3-Thời kỳ kinh tế ổn định(1975-1979)
4-Thời kỳ quốc tế hoá nền kinh tế(1980-1995)
5-Thời kỳ “Kinh tế tri thức”(1995-thế kỷ 21)

Bảng 2. dưới đây cho thấy các điều kiện kinh tế-xã hội với đặc tính của từng thời kỳ, và tỷ lệ phần trăm tốt nghiệp phổ thông trung học và số người đi học cấp cao hơn.

Việc xây dựng môn giáo dục dạy nghề kỹ thuật như là một môn bắt buộc

Chính sách tích cực đối với giáo dục đào tạo nghề tại Nhật Bản có một quá trình lịch sử lâu dài. Trong bài diễn văn ở Hạ Viện vào năm 1894, Bộ trưởng bộ Giáo dục Nhật Bản phát biểu:
“Chúng ta có thể thấy rất rõ ràng là cuộc chạy đua trên thế giới chủ yếu là phát triển công nghiệp chứ không phải là quân sự. Nền khoa học của chúng ta đã phát triển một cách thoả đáng, thế nhưng việc đào tạo về kỹ thuật thì vẫn còn ở mức độ thấp. Tình trạng này cũng giống như quân đội có đầy đủ các chiến thuật tốt nhưng lại không đủ binh lực chiến đấu. (Passin, 1982, p.97).

Việc Bộ trưởng Giáo dục Nhật Bản gợi lại hình ảnh của quân đội dựa theo bối cảnh của cuộc chiến tranh Nhật-Thanh hay Nhật-Nga xưa kia với ngụ ý rằng Nhật Bản ngày nay không còn chạy theo chính sách “Phú quốc cường binh”. Sau khi chiến tranh Nhật-Nga xảy ra (1905), Bộ luật giáo dục dạy nghề quốc gia đầu tiên ra đời, tạo bước chuyển biến mạnh mẽ trong vấn đề đạo tạo nguồn lao động có kỹ năng như đã đề cập ở trên. Từ năm 1899, các ngành nông nghiệp, thuỷ sản, rừng và các chương trình công nghiệp được chính thức đưa vào chương trình trung học cấp 2. Tuy có thay đổi về chủ trương giáo dục sau thế chiến với những khuyến cáo của phía Mỹ nhưng việc dạy nghề trong nhà trường vẫn được tiếp tục xác lập trở lại từ năm 1958. Giáo dục hướng nghiệp ở cấp phổ cập với nội dung được tóm tắt như sau:
 

Bảng 2. Phát triển kinh tế xã hội và đào tạo dạy nghề (1950-1990)

*Nguồn: Bộ Giáo dục, Khoa học và văn hóa. 1991

Từ năm 1958, giáo dục hướng nghiệp, dạy nghề đã được đưa vào cả những trường phổ thông trung học phổ thông và lẫn trường cấp 2 có dạy nghề . Mặc dù khái niệm hướng nghiệp trong trường trung học phổ cập hỗn hợp (vừa dạy chữ vừa dạy nghề) là một trong những mục tiêu của cải cách giáo dục dạy nghề ở Hoa Kỳ, nhưng nó chưa bao giờ trở thành mẫu hình chiếm ưu thế tại Nhật Bản. Khoảng hơn phân nửa các trường phổ thông trung học tại Nhật Bản chỉ cung cấp các chương trình lý thuyết, phần trường còn lại chia đều ra 2 loại: trường hỗn hợp (vừa dạy chữ vừa dạy nghề) và trường dạy nghề (phỏng theo mô hành của Bộ Giáo dục Hoa Kỳ, 1987). Nói một cách khác, hầu hết các trường phổ thông trung học tại Nhật Bản cung cấp các chương trình lý thuyết nhằm chuẩn bị cho học sinh bước lên bậc học cao hơn mà không có các khoá học hướng nghiệp hay dạy nghề cụ thể. Vì thế, hầu hết các học sinh Nhật Bản tham gia vào các khoá học hướng nghiệp dạy nghề cụ thể đều phải theo học thêm một số môn của các trường dạy nghề như Cao đẳng chuyên nghiệp Kỹ thuật hay trường Chuyên tu. Thí dụ trong năm học 1990, có khoảng 26% học sinh tốt nghiệp trung học phổ thông vào các trường học hướng nghiệp, dạy nghề tức khoảng ¼ số học sinh rời ghế nhà trường phổ thông để đi vào trường Cao đẳng Chuyên nghiệp kỹ thuật (hoặc Chuyên tu) và tỷ lệ nầy có khuynh hướng tăng lên 30% vào những năm kế tiếp.

Theo Bảng 2. trong suốt thời kỳ tái thiết kinh tế, khoảng phân nửa học sinh cấp 2 (phổ thông cơ sở) bắt đầu ra xã hội làm việc ngay sau khi tốt nghiệp. Ở giai đoạn nầy, môn học giáo dục hướng nghiệp-dạy nghề là một trong những môn học bắt buộc đối với tất cả học sinh nam và học sinh nữ tại các trường cấp 2 cơ sở, bao gồm các môn học liên quan đến nông nghiệp, công nghiệp, thương mại và kinh tế gia đình. Chương trình giảng dạy đa dạng tuỳ theo qui mô của trường và phụ thuộc vào từng địa phương. Một trong những mục tiêu của giáo dục hướng nghiệp dạy nghề là đào tạo tay nghề thông qua học tập (lý thuyết) từ những kinh nghiệm thực tế.
 

Việc đưa vào bộ môn đào tạo kỹ thuật

Sự kiện Liên xô phóng thành công vệ tinh “Sputnik” vào quỹ đạo, đánh dấu bước ngoặt về khoa học-kỹ thuật của loài người trong việc chinh phục không gian, cũng giống như các quốc gia khác trên thế giới, Nhật Bản đã ý thức được tầm quan trọng của việc đẩy mạnh sự phát triển các chương trình giáo dục khoa học và kỹ thuật. Một trong những chính sách được chính phủ Nhật Bản áp dụng vào cuối năm 1957 là việc đưa Môn kỹ thuật thành một môn bắt buộc tại tất cả các trường cấp 2 cơ sở bắt đầu vào năm 1958 .[5] . Với việc đưa chương trình đào tạo kỹ thuật vào các trường cấp 2 cơ sở, môn giáo dục hướng nghiệp dạy nghề đã có trước đây được chuyển sang các trường phổ thông trung học (cấp 3) như là một môn học tự chọn.

Vào năm 1958, các mục tiêu chủ yếu của môn đào tạo kỹ thuật ở trường cấp 2 cơ sở nhằm giúp học sinh nắm các kỹ năng cơ bản thông qua kinh nghiệm sáng tạo/sản xuất , am hiểu công nghệ hiện đại, và thúc đẩy những hiểu biết và thái độ cần thiết để ứng dụng:

• thông qua kinh nghiệm về thiết kế và thực hành, nuôi dưỡng các kỹ năng thuyết trình, sáng tạo, và những thái độ hợp lý trong khi giải quyết sự việc.

• thông qua kinh nghiệm sản xuất/điều hành máy móc/thiết bị, giúp học sinh hiểu mối quan hệ mật thiết giữa công nghệ và cuộc sống, và nuôi dưỡng mối quan tâm phát triển công nghệ và ứng dụng trong cuộc sống hàng ngày. Nội dung chủ yếu bao gồm thiết kế và đồ hoạ; chế biến gỗ và nghề kim loại; máy móc, điện tử, và chăn nuôi trồng trọt… Chương trình đào tạo công nghệ được phân phối với tổng số 105 giờ trong mỗi cấp lớp ở trường cấp 2 cơ sở.

Vào năm 1960, chính phủ Nhật Bản bắt đầu nhân đôi số lượng các trường trung học kỹ thuật. Trong suốt thời kỳ này, các trường trung học kỹ thuật 5 năm(gọi là trường Cao đẳng Chuyên nghiệp) dành cho học sinh tốt nghiệp cấp 2 cơ sở được thành lập bởi Bộ Giáo dục [6]. Nhằm đáp ứng tình trạng thiếu hụt giáo viên môn kỹ thuật có tay nghề, Trường cao đẳng sư phạm kỹ thuật 3 năm cũng đã được thành lập để bổ sung.

Tất cả các chính sách này đều liên quan đến “Chương trình nhân đôi thu nhập quốc gia” nhằm đẩy mạnh tăng trưởng kinh tế của Nhật Bản. Vào khoảng đầu thời kỳ này, Bộ Giáo dục đã gửi chuyên gia phụ trách chương trình đào tạo và giảng dạy trong lĩnh vực giáo dục kỹ thuật đến Hoa Kỳ nhằm thu thập thông tin và kinh nghiệm về các môn học liên quan đến kỹ thuật [7] để xây dựng chương trình đào tạo giáo viên dạy nghề, kỹ thuật cao đáp ứng yêu cầu thiếu hụt giáo viên dạy ở những trường Cao đẳng Chuyên nghiệp trầm trọng.

Các trường cao đẳng này được liên kết với Khoa Kỹ thuật công nghệ tại các trường đại học công lập Nhật Bản. Trong suốt những năm 1960, mỗi trường cao đẳng đào tạo nghề này thu nhận khoảng 900 sinh viên/ năm và chỉ sau 3 năm đào tạo bổ sung, lực lượng giáo viên dạy nghề sẽ tăng thêm một cách nhanh chóng từ 15,000-20,000 người nếu nhìn trên qui mô cả nước với hàng trăm cơ sở đào tạo sư phạm dạy nghề liên thông.

Đưa vào các môn học cơ sở và cơ hội bình đẳng trong giáo dục

Trong suốt thời kỳ phát triển tăng tốc về kinh tế, tỷ lệ phần trăm học sinh Nhật Bản tiếp tục vào trường trung học phổ thông và các cấp học cao hơn tiếp tục tăng mạnh. Tuy nhiên, kiến thức và kỹ năng cần có tại nơi làm việc lại thay đổi một cách sâu sắc. Trong các lĩnh vực liên quan đến kỹ thuật, các nhà tuyển dụng mong muốn nhân viên của họ có khả năng linh hoạt và khả năng có thể tiếp tục đào tạo cao hơn. Trong suốt thời kỳ này, Bộ Giáo dục đưa các môn học cơ sở như cơ học, đồ họa,toán trung cấp… vào các khoá học dạy nghề kỹ thuật và đồng thời cũng đưa vào các khoá học tổng quát các hoạt động về kỹ năng và kinh nghiệm làm việc như quản lý chất lượng, kế hoạch, kỹ thuật thống kê kho tàng…vào trường Cao đẳng chuyên nghiệp.

Mặt khác, các vấn đề liên quan đến cơ hội bình đẳng “giới” trong giáo dục trung học trở nên cấp thiết. Trong thời kì nầy, tất cả học sinh nam tham gia vào các lớp đào tạo kỹ thuật trong khi tất cả học sinh nữ tham gia vào các lớp kinh tế gia đình. Nhằm mang đến cơ hội học tập công bằng như nhau, đầu năm 1977, Bộ Giáo dục yêu cầu tất cả học sinh nam tham gia vào ít nhất 1 lớp kinh tế gia đình và tất cả học sinh nữ tham gia vào ít nhất 1 lớp đào tạo kỹ thuật. Ở các trường phổ thông trung học, học sinh theo học chương trình hướng nghiệp dạy nghề kỹ thuật bắt buộc phải học các môn cơ sở như “Cơ sở kỹ thuật”, “Toán kỹ thuật”, và “Thực hành”. Mục đích của những môn học này là nhằm tăng cường kiến thức và kỹ năng cơ bản của học sinh, cũng như sử dụng tài liệu và phương pháp giảng dạy mới và cập nhật trong giáo trình [8]. Đồng thời môn học về các kỹ năng và kinh nghiệm làm việc được đưa vào các khoá học tổng quát cho tất cả học sinh các cấp phổ cập .
 

5/ Việc đưa môn “Cơ bản của Công nghệ thông tin” vào trường cấp 2 và “Dự án nghiên cứu độc lập” vào trường phổ thông trung học.

Để đáp ứng những sự thay đổi tại nơi làm việc và ngoài xã hội, Bộ Giáo dục đã khởi xướng một vài thay đổi vào cuối những năm 1980. Một trong những thay đổi chủ yếu là đưa một môn học lý thuyết máy tính mới vào chương trình giáo dục kỹ thuật tại trường cấp 2(không phải cấp 1 như ở VN). Mục tiêu chính của môn học mới này là nhằm giúp học sinh hiểu được vai trò và chức năng của máy tính, và phát triển năng lực sử dụng máy tính và thông tin. Nội dung chủ yếu bao gồm máy tính và xã hội, phần cứng máy tính, và các ứng dụng phần mềm máy tính.

Ở cấp 2, dù môn tin học không phải là một trong bốn môn học bắt buộc (chế biến gỗ, điện tử, thực phẩm, đời sống gia đình) nhưng nó là một trong những môn được các em chọn nhiều nhất. Theo kết quả một nghiên cứu của Bộ Giáo dục (1991), có 76% sinh viên muốn học lớp tin học mới này.
Đối với cấp Phổ thông trung học, Bộ Giáo dục đã điều chỉnh lại các lớp kỹ thuật để khuyến khích phát triển các kỹ năng cơ bản và sự linh động trong ứng dụng. Trong các môn học cơ bản, Bộ Giáo dục khuyến khích sử dụng máy vi tính cho bộ môn khoa học và toán học. Tất cả các sinh viên học nghề đều phải học một môn công nghệ thông tin có liên quan đến chuyên ngành của họ như xử lý thông tin nông nghiệp và xử lý thông tin kinh tế gia đình. Một trong những nội dung chấn chỉnh quan trọng nhất của các lớp kỹ thuật ở cấp phổ thông trung học là phần giới thiệu các lớp giải quyết vấn đề phức hợp như “cơ điện tử”, “ứng dụng cơ điện tử” và nghiên cứu dự án độc lập/ bắt buộc.

Mục tiêu chính yếu của lớp cơ điện tử mới là để nâng cao hiểu biết về các kiến thức và kỹ năng cơ bản về cơ điện tử (cơ học và điện tử). Bảng 2 trình bày các công cụ và máy móc cơ bản, máy cảm biến, máy chuyển A/D, mạch logic, thiết bị truyền động, cơ học và dụng cụ dẫn lực.

Bảng 3

Các thí dụ về Nội dung một khóa học cấp quốc gia

 

Nói chung, tại Nhật đã có xu hướng ngày càng nghiêng về đào tạo kỹ thuật và đào tạo nghề ở cấp Trung học phổ thông trở lên. Tuy nhiên, phương pháp rộng và kém “tập trung vào một môn cụ thể” có thể chỉ đem lại kết quả là kinh nghiệm giáo dục dàn trãi nông cạn. Mục đích cơ bản của nghiên cứu dự án độc lập là làm cho học sinhhiểu sâu hơn và kết hợp các kíên thức và kỹ năng thông qua việc làm quen với nghiên cứu các phương pháp giải quyết vấn đề và các dự án công nghiệp. Các nội dung chính bao gồm thiết kế, sản xuất, nghiên cứu, thí nghiệm, nghiên cứu thực tiễn nơi làm việc, các chứng chỉ nghề hoặc bằng cấp chuyên ngành. Những ví dụ về các dự án bao gồm thíêt kế và sản xuất robot và các mô hình điều khiển từ xa .[9]
 

6/ Các phương pháp đào tạo kỹ thuật

Ngay từ đầu, phương pháp giảng dạy kỹ thuật của Nhật theo thực nghiệm, dựa trên phương pháp luận của việc lập trình. Các lớp kỹ thuật thường được chia ra thành lớp lý thuyết và lớp thực hành. Các lớp thực hành (thí nghiệm) thường có ít sinh viên hơn các lớp lý thuyết. Trung bình mỗi lớp học gồm 40 học viên. Gần đây, các hoạt động mới của lập trình đang cố gắng kết hợp các lĩnh vực kỹ thuật khác nhau với nội dung lý thuyết tương ứng phù hợp.
 

7/ Hỗ trợ cho đào tạo kỹ thuật

Luật “Khuyến khích đào tạo nghề” được ban hành vào năm 1951. Qua đó, thông qua Bộ Giáo dục, Chính phủ bắcác chương trình đào tạo công nghệ và khuyến khích các chính quyền địa phương hỗ trợ cho công tác này. Sau khi hoàn thiện từng chương trình giảng dạy chuẩn, Bộ Giáo dục ban hành các tiêu chuẩn cho trang thiết bị đào tạo kỹ thuật và đào tạo dạy nghề kỹ thuật tương ứng. Chính phủ trợ cấp các trường phổ thông trung học(trường tư) gần một phần ba ngân sách dành cho đào tạo dạy nghề kỹ thuật và các trang thiết bị. Giáo viên dạy nghề tại các trường phổ thông trung học quốc gia và trường công được lĩnh thêm trợ cấp hàng tháng bằng 10% lương theo Luật trợ cấp đào tạo nghề năm 1957 tức cao hơn mức lương của công chức cùng ngạch ở ngành nghề khác.

a/ Đào tạo giáo viên mới hoặc giáo viên đang giảng dạy

Việc đào tạo giáo viên mới giảng dạy công nghệ và đào tạo nghề kỹ thuật chủ yếu là ở các trường Đại học kỹ thuật hoặc ở khoa công nghệ của các trường đại học quốc gia. Do công nghệ luôn thay đổi nhanh chóng nên việc tổ chức tập huấn cho các giáo viên kỹ thuật và đào tạo dạy nghề kỹ thuật là rất cần thiết. Sau mỗi lần chỉnh sửa chương trình giảng dạy (thường chu kỳ 10 năm), Bộ Giáo dục sẽ lên kế hoạch và thực hiện với ngân sách của nhà nước các chương trình tập huấn các giáo viên đang giảng dạy.
Một ví dụ điển hình là nổ lực cho việc chuẩn bị một lực lượng 16.000 giáo viên kỹ thuật để giảng dạy các khóa vi tính mới. Trong giai đoạn đầu của chương trình, có khoảng 160 giáo viên kỹ thuật được tập huấn 2 tuần trong chương trình đào tạo toàn phần. Sau khoảng thời gian hơn 3 năm, mỗi cở sở đào tạo dược 480 giáo viên đầu đàn, đáp ứng được nhu cầu về giáo viên giảng dạy kỹ thuật ở các trường phổ cập . Bên cạnh 2 tuần được đào tạo chuyên sâu, các giáo viên này có nghĩa vụ tự nghiên cứu về vi tính. Mỗi gíao viên đã được tập huấn sẽ về địa phương mình và đào tạo lại các giáo viên kỹ thuật khác của địa phương. Chương trình đào tạo giáo viên đang giảng dạy cấp địa phương được tiếp tục thực hiện trong 4 năm (từ 1988 đến 1992) đã đáp ứng được một cách hoàn hảo mọi yêu cẩu về giáo viên kỹ thuật của Nhật .[10]
 

b/ Các trung tâm đào tạo kỹ thuật

Trong 47 tỉnh, thành phố của Nhật, mỗi nơi đều có ít nhất một trung tâm đào tạo gồm một khoa đào tạo công nghệ/công nghiệp (cả công nghệ thông tin) không kể loại trường chuyên tu/chuyên môn dạy nghề của tư nhân chiếm tỷ lệ 80%-90% trong tổng số trường dạy nghề trên cả nước, trong đó ngành công nghệ thông tin chiếm đa số tuyệt đối. Ở một vài tỉnh lớn có các trung tâm đào tạo công nghệ thông tin và kỹ thuật hoạt động độc lập. Các trung tâm này có chức năng đào tạo giáo viên đang giảng dạy, hoàn thiện tài liệu giảng dạy và nghiên cứu phương pháp giảng dạy. Để sử dụng hiệu quả các nguồn ngân sách của nhà nước, các trung tâm đào tạo các tỉnh được trang bị các trang thíêt bị đắt tiền như các hệ thống máy vi tính quy mô lớn và các trung tâm cơ khí hiện đại
 

   c/Duyệt sách và những trợ cấp cho sách giáo khoa bắt buộc

Các loại sách giáo khoa sử dụng trong các trường giáo dục bắt buộc và các trường phổ thông trung học đều được các công ty xuất bản tư nhân biên soạn và phát hành theo sự kiểm định và chấp thuận của Bộ Giáo dục. Tất cả các sách giáo khoa bắt buộc, cả sách giảng dạy kỹ thuật, đều được phát miễn phí cho học sinh. . Ví dụ như một văn bản về cơ khí đã được duyệt phải có nội dung liên quan trực tiếp tới nội dung Bảng 3.
 

8/ Những thách thức của đào tạo công nghệ tại Nhật hiện nay

Theo GS Murata(Nhật) và GS Sterm(Mỹ) cho rằng Nhật bản hiện đang đứng trước 4 thách thức lớn đặt ra trong việc đào tạo công nghệ , vấn đề là liệu nước nầy có khả năng giải quyết được những thách thức đó như thế nào sẽ là nhân tố quyết định bản chất và hiệu quả của việc đào tạo công nghệ trong tương lai.[11] Đó là:
 

    a/ Áp lực kiểm tra đầu vào

Tại Nhật bản, các kỳ thi kiểm tra đầu vào gắt gao có ý nghĩa rất quan trọng trong nền giáo dục, nhất là các kỳ thi tuyển sinh đại học để chọn sinh viên vào học tại các trường đại học có uy tín. Chính vì việc thi đậu vào các trường đại học có uy tín sẽ đem lại nhiều thuận lợi sau này mà các bậc cha mẹ đều khuyến khích con em mình có sự chuẩn bị học tập tốt từ khi còn rất nhỏ. Các kỳ thi tuyển sinh đại học quốc gia có 5 môn chính: toán, tiếng Anh, tiếng Nhật, khoa học tự nhiên, khoa học nhân văn, không có nội dung về công nghệ, kinh tế gia đình, mỹ thuật hoặc giáo dục y tế. Vì vậy, các bậc cha mẹ có khuynh hướng xem đấy là những môn phụ so với các môn có trong nội dung thi của các kỳ thi tuyển sinh. Điều nầy vô hình trung phủ nhận giá trị của việc học môn kỹ thuật hay môn mỹ thuật…ở bậc trung học cơ sở dẫn đến việc các em học sinh xem nhẹ những môn học nầy trong giáo trình.
 

     b/ Khó khăn trong thay đổi chương trình

Quãng thời gian 10 năm đề thay đổi chương trình cho phù hợp với những thay đổi trong kỹ thuật và nơi làm việc là quá dài. Đây là một thách thức đặc biệt quan trọng trong đào tạo kỹ thuật do nội dung đào tạo kỹ thuật luôn có quan hệ mật thiết với thế giới kỹ thuật và môi trường (kỹ thuật)nơi làm việc.Tốc độ cải tiến và phát minh trong công nghệ thông tin, các ngành sản xuất chế biến hay phương thức quản lý bắt được nhịp tăng trưởng là một thách đố buôc các nhà giáo dục phải có chính sách ứng phó linh hoạt hơn, nhất là khi nền kinh tế tri thức đã bắt đầu hình thành trong một thế giới phẳng như nhiều nhà khoa học đã lên tiếng trong những năm cuối thế kỷ 20. Với cơ chế cứng nhắc trong chương trình đào tạo cũng như sách giáo khoa không cập nhật sẽ trở thành rào cản vô hình cho những cập nhật đáp ứng yêu cầu thực tế sau khi ra trường.
 

     c/ Đào tạo kỹ thuật và cơ hội bình đẳng trong đào tạo

Vào thập niên 1990, Nhật bản bắt đầu một cuộc thí nghiệm về một tuần làm việc 5 ngày thay vì 6 ngày vì thế một tuần học tập của học sinh các cấp cũng rút ngắn hơn. Trong suốt năm học 1992-1993, các trường của Nhật đã cho nghỉ học một ngày thứ bảy trong tháng. Điều này đồng nghĩa với việc giảng dạy sẽ ít đi.Tháng 4/2002, Bộ Giáo dục đưa ra đề cương cải cách chương trình mới, cắt giảm 30% nội dung giảng dạy phù hợp với thời gian học tập được rút ngắn, 5 ngày trong tuần nhằm tạo ra một sự thoải mái(yutori) hơn trong học tập sau khi nhiều tệ nạn học đường bùng nổ từ giữa thập niên 80(Nạn bỏ học, chọc phá, bỏ lớp, bạo lực…).

Đây được một số người xem là cuộc cải cách giáo dục lần thứ ba. Người ta lo ngại rằng do áp lực nặng nề của kỳ thi tuyển sinh vào đại học, sinh viên sẽ phải học nhiều lớp luyện thi hơn nữa( juku). Việc giảm thiểu thời gian học ở trường đã đặt ra một thách thức quan trọng cho việc đào tạo kỹ thuật và kinh tế gia đình. Để đảm bảo tính công bằng cho nam và nữ, Bộ Giáo dục đã cho giảm 50% thời lượng giảng dạy môn kỹ thuật và kinh tế gia đình. Mặc dù ngày càng có nhiều sinh viên cả nam và nữ học môn kỹ thuật và kinh tế gia đình nhưng thời gian dành cho chúng thì ít hơn. Điều nầy nói lên một thực tế là phải nâng cao khả năng “tự học” của mỗi em sau giờ lên lớp tại trường, trong đó sự vênh nhau về học lực trong cùng cấp học sẽ hiện rõ vì yếu tố nổ lực cá nhân của mỗi em khác nhau, đây cũng là một điểm nan giải trong chủ trương “công bằng”trong học tập và đào tạo nếu không có biện pháp khắc phục.
 

     d/ Thiếu nguồn cho đào tạo kỹ thuật

Tương tự như các nước khác, việc đào tạo kỹ thuật tại Nhật bản gặp khó khăn vì thiếu nguồn, cả tài chính lẫn nhân lực trước thực tế ngành nghề ngày càng đa dạng, phong phú do phát triển kinh tế và quốc tế hoá giao thương. Đào tạo kỹ thuật yêu cầu phải có đầu tư tài chính vào các trang thiết bị và tài liệu giảng dạy nhưng hơn cả là việc tuyển chọn giáo viên kỹ thuật giảng dạy ngày càng trở nên khó khăn hơn, nhất là nền kinh tế đang bước vào thời kỳ đa quốc tịch và đa phương hoá.Mối liên kết chặt chẽ về kỹ thuật cũng như kinh tế giữa các quốc gia trên thế giới ngày càng khắng khít, sự cọ xát ngày càng trở nên nóng bỏng khi vai trò điều hoà của những tổ chức quốc tế ngày càng giảm sút, sự cạnh tranh sống còn về kinh tế cũng như kỹ thuật mỗi lúc một gay gắt hơn.(xem ý kiến của TS Nguyễn xuân Xanh)
 

9/ Tình hình hiện nay
 

Nhìn chung lượng học sinh cấp 3 chọn học ở đại học (4 năm) chiếm tỷ lệ cao nhất (41.8%) kế đến là các trường chuyên tu/cao đẳng chuyên nghiệp (18.2%) trong đó chọn học chuyên tu(khoa chuyên môn) là 88.9% cho thấy khuynh hướng chọn học nghề cụ thể chiếm đa số tuyệt đối. Mặt khác trong tổng số 3,441 trường Cao đẳng/Chuyên tu thì 93.9% thuộc hệ dân lập trong khi trường của nhà nước chỉ có 11 trường (0.3%) và số trường công lập (của tỉnh, thành, quận huyện) cũng chỉ có 199 trường (0.58%). Đây là con số phản ánh xu hướng học nghề, chuyên tu ngày càng được tư nhân hoá rất cao đáp ứng sự đa dạng của việc đào tạo nghề cho thanh niên. Số học sinh trung học cơ sở (cấp 2) tiến thẳng lên cấp 3 phổ thông rồi mới học nghề thay vì chuyển hướng học nghề từ trung học cơ sở(cấp 2) như những năm 1960. Hơn thế nữa nếu nhìn vào ngành nghề cụ thể thì các ngành công nghiệp và Văn hoá-Giáo dưỡng những bộ môn chiểm tý lệ cao hơn cả, từ 15-17% không kể ngành y tế chiếm tỷ lệ vượt trội 31-34%, ngoài ra ngành vệ sinh công cộng cũng đạt 12-14% trong khi ngành nông nghiệp chỉ còn 0.5 % phản ánh khuynh hướng “ly nông” rất rõ rệt.

Điểm đáng chú ý là lượng học sinh vào học các trường đại học ngắn hạn (2-3 năm) đã giảm sút so với số học sinh lên Chuyên Tu/Cao đẳng chuyên nghiệp. Ở Đại học ngắn hạn(Tanki Daigaku), trong đó học sinh nữ chiếm 70% vì các môn học như nữ công gia chính, kế toán, quản lý nghiệp vụ văn phòng, sinh ngữ…là môn học chủ yếu. Dù có sự thay đổi nầy, nhưng chúng ta vẫn có thể kết luận được rằng việc đào tạo nghề qua các trường chuyên tu hay cao đẳng vẫn còn chiếm một tỷ lệ khá lớn 18-19%, nếu so với những năm 1975-85 tỷ lệ nầy là 30-32% thì có sụt giảm nhưng việc giảm nầy là do nền kinh tế Nhật bản đã chuyển sang sản xuất ở nước ngoài là chủ yếu, đặc biệt các dây chuyền công nghệ lắp ráp kim khí điện máy, cơ khí, hoá chất…đã chuyển ra nước ngoài qua con đường xuất khẩu kỹ thuật hay đầu tư nước ngoài tăng nhanh trong hơn 20 năm qua (xem bảng thống kê 2006).

Số trường, học sinh theo Cao đẳng/ Chuyên tu(2006)

 nguồn: Bộ Giáo dục-Văn hoá-Khoa học   

Nhà nước: ngân sách của Bộ

Công lập: ngân sách của tỉnh, thành phố, phủ, huyện…                                                    

Trong đó

Số học sinh tốt nghiệp cấp 3 vào:

  *trường Cao đẳng/Chuyên tu    213,075 hs (18.2 %)

  *đại học 4 năm                             489,848  hs (41.8 %)

  *đại học ngắn hạn(2-3 năm)        83,217 hs (7.1 %)

Lời kết

Qua phân tích khái quát trên, chúng ta có thể nhận thức được mối quan tâm của các nhà xây dựng chính sách giáo dục trong đó họ tìm cách đẩy mạnh việc hướng nghiệp-đào tạo nghề cho lứa tuổi trung học cơ sở lẫn trung học phổ thông với nhiều phương cách linh hoạt nhằm đáp ứng kịp thời nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội Nhật bản một cách hợp lý nhất trong đường lối chiến lược “Kỹ thuật Lập quốc”, nghĩa là dùng khoa học kỹ thuật để vươn tới, xây dựng một đất nước Nhật bản hùng mạnh về Kỹ thuật thay vì đường lối “Phú quốc Cường Binh” như thời “công nghiệp hoá” của Minh Trị Duy Tân. Tất nhiên, việc cải cách giáo dục là một lộ trình không có điểm dừng chân, phát triển từng nấc theo yêu cầu và đặc điểm của phát triển theo từng giai đoạn vì vậy khả năng “tự làm mới” nền giáo dục chính là chìa khoá mở ra những khả năng phát triển cho tương lai, vực dậy những tiềm năng sáng tạo của con người—thế hệ mới—không những ngăn chận khả năng tụt hậu của quốc gia như chúng ta thấy kinh nghiệm đau đớn và chua xót của các nước Tây âu đã thua kém Nhật Bản, Đức hay Hoa Kỳ… như thế nào trong 50 năm qua khi nền giáo dục-phát triển kỹ thuật của những nước không bắt kịp thời đại “vi tính hoá”(IT) và “rô bô hoá” trong khoa học kỹ thuật. Lối giáo dục “nhân văn” cũ xưa đã trở thành lạc hậu trước những bước tiến đột phá trong công nghệ về mọi mặt trên thế giới, đòi hỏi phải xây dựng hệ thống giáo dục theo một nền văn hoá-nhân văn mới phù hợp với “thế giới phẳng” ngày nay. Nhịp bước “10 năm cải tiến giáo dục” (có nghĩa là sách giáo khoa có giá trị sử dụng trong học tập trong 10 năm trong khi ở VN thì thay đổi sách giáo khoa xoành xoạch) một lần của Nhật bản đã bị các nhà nghiên cứu trong nước phê phán phát xuất từ tấm gương thất bại nầy của Châu âu, luôn đòi hỏi chính phủ, cụ thể là Bộ Giáo dục-Văn hoá-Khoa học ngày nay phải dốc sức duyệt lại với một chu kỳ ngắn hơn cho phù hợp và cập nhật.

Mặc dù thế giới đã có nhiều thay đổi khi bước vào thế kỷ 21, mối quan hệ quốc tế ngày nay cũng đang trong một trật tự và hệ thống mới trong đó Việt nam đã là thành viên của nhiều tổ chức và cơ cấu quốc tế tuy nhiên những ý kiến và kinh nghiệm của Nhật bản trong việc đào tạo một tầng lớp công nhân có kỹ năng thích ứng được với tốc độ phát triển nêu trên hi vọng sẽ đem lại một cách nhìn mới cho nền giáo dục của nước ta ở giai đoạn hội nhập và cạnh tranh gay gắt, trong thời kỳ mà nhu cầu lao động có kỹ năng và kỹ thuật cao đang trở thành một đòi hỏi bức thiết, mang tính sống còn đối với một nước có nền kinh tế vốn không được bền vững (nhập siêu liên tục trong những năm vừa qua là một thí dụ), chưa bắt kịp nhịp điệu tăng tốc của các nhà đầu tư nước ngoài cũng như trong nước khi Việt nam đang có cơ hội để ra biển lớn.

Hồng lê Thọ

2/2008

**Kèm theo đó là những mặt trái tàn khốc của thời kỳ tích lũy nguyên thuỷ tư bản trong quá trình hình thành chế độ tư bản chủ nghĩa tại Nhật bản với chính sách bóc lột gần một triệu công nhân bị cưỡng ép di dân từ Triều tiên, Đài Loan(thuộc địa của Nhật bản) sang khai khoáng, lao động hầm mỏ, hay vấn đề triệt để truy bức nữ công nhân ngành dệt...vào cuối thế kỷ 19 cũng như chế độ thực dân hà khắc ở Triều tiên trong hơn 36 năm thống trị và đồng hoá…là những dấu ấn khó phai trong giai đoạn Minh Trị thực hiện cuộc cách mạng kỹ nghệ mà bất cứ nhà nghiên cứu nào cũng không thể bỏ qua. Hơn thế nữa, chính sách Đại đông á, xây dựng “Mãn Châu quốc” ở Trung Quốc trong thế chiến thứ hai với tội ác kinh hoàng của Phát xít Nhật ở khắp nơi trong đó có sự kiện 2 triệu người chết đói tại Miền Bắc Việt nam là những sự kiện cần phải được chú ý trong khi nghiên cứu lịch sử và đánh giá đúng mức. Nhiều nhà phân tích kinh tế của Nhật bản còn cho rằng yếu tố kích thích nền kinh tế Nhật bản sỡ dĩ vực lên được nhanh chóng là nhờ nằm trong” chiếc dù hạt nhân” của Mỹ thời chiến tranh lạnh, được chính phủ Hoa kỳ tích cực viện trợ qua chính sách Marshall, ưu tiên đóng vai trò làm căn cứ hậu cần cho cuộc chiến tranh của Mỹ ở Triều tiên(1953) và cuộc chiến tranh ở Việt nam(1960-1975) mà ngân sách dành cho việc mua sắm quân nhu, nơi nghĩ dưỡng của quân đội Mỹ ở Thái Bình dương lên đến 250 tỷ đô la. Tuy nhiên đề tài nầy không thuộc chủ đề giáo dục, hi vọng chúng tôi sẽ có dịp trở lại trong một lần khác.
 
Riêng ở Pháp thì sau khi tốt nghiệp trung học cơ sở (Brevet) nhà trường cho các em tự chọn học lên cấp 3 hay học trừơng hướng nghiệp cụ thể (như Chuyên tu hay Cao đẳng chuyên nghiệp của Nhật Bản) việc học nghề của các em ở lứa tuổi (15 tuổi) nầy hoàn toàn miễn phí để khuyến khích, và sẽ phải đóng học phí rất đắt khi quá tuổi qui định.(HLT)

Ý kiến bổ sung của TS Nguyễn Xuân Xanh về giáo dục dạy nghề ở Đức: Xin bấm để đọc

Tham khảo:

1) Japan’s System of Post-Secondary Education—Hasegawa Wataru, Columbia University.
2) Bộ Giáo dục, khoa học và văn hóa. (1989). Kotogakko gakushu shidoyoryo [Upper secondary course of study]. Tokyo: Murata
3) Bộ giáo dục, khoa học và văn hóa. (1991). Gakko kihon chosa [Basic School Statistics].
4) Murata, S. (1990). Những xu hướng mới trong giáo dục hướng nghiệp dạy nghề kỹ thuật ở các trường cấp 2 cơ sở Nhật Bản. Paris: OECD Hội đồng giáo dục
5) Passin, H. (1982). Xã hội và giáo dục tại Nhật Bản. Tokyo: Kodansha.
6) Stern, S. & Matsuda, T. (1988, April). Nhật Bản đào tạo học sinh về kỹ thuật và máy tính. School Shop, 47(9), 41-43.
7) Suzuki, H. & Murata, S. (1990). Gijutsu kyoiku no rekishi to tenbo [Lịch sử và quan điểm về đào tạo kỹ thuật. Tokyo: Nichibun.
8) Tamura, S., Arai, I. & Murata, S. (1985). Kinrotaiken gakushu no nerai to jissen [Mục tiêu và thực tiễn của các hoạt động kinh nghiệm làm việc]. Tokyo: Gyosei.
9) U.S. Department of Education. (1987). Giáo dục Nhật Bản ngày nay. Washington D.C
10) The evolution of social policy in Japan. Okada Konosuke, WB 2003
11) Education at a Glance 2006(OECD)
12) The Impact of New Technology To Japanese Vocational Education. Shigeru Nakayama, UNESCO 1991
13) Vocational Content in Mass Higher Education. Roger Goodman et al
(Oxford Univ.)
14) Hội Trí thức Meirokusha và tư tưởng khai sáng ở Nhật bản(Vietsciences). Vĩnh Sính
15) Nihon no Sangyo Kakumei(Iwanami shoten). Oe Shinobu
16) Meijiishin No Kyoikushi(Mizusawa Shoten). Oe Shinobu
17) Kyoiku Hakusho –Tokei 1963,85,90,2000,2005 Mombu Kagaku Gijitsu Sho

Cùng một thuật ngữ, từ gijutsu ka được sử dụng để miêu tả các lớp học kỹ thuật công nghiệp tại các trường cấp 2 tại Nhật Bản từ khi bộ môn này được đưa vào chương trình năm 1958. Gijutsu có nghĩa là kỹ thuật và “ka” có nghĩa là môn học.

Thống kê về các loại trường học từ Minh Trị đến năm 1962
Number of Schools by Type of School, 1873-1962
 

Number of Schools by Type of School, 1873-1962 (Continued)

Những điểm quan trọng có thể nhận thấy qua bảng thông kê nầy:
(1) Ngay từ những năm đầu, chính quyền Minh Trị đã tích cực phổ cập hóa nền giáo dục học qua số trương tiểu học ngày càng tăng cao, và Nhật bản luôn duy trì trên dưới 30,000 trường thuộc hệ công lập.
(2) Từ năm 1903 đến năm 1947 số trường Thanh Niên(dạy nghề) và trường Chuyên môn, Dạy nghề tăng vọt lên mức 15,000-18,000 trường(cho Thanh niên đã tốt nghiệp tiểu học) từ con số 400 trường năm 1902, và Dạy nghề lên 1,500 trường(vào năm 1947) và hệ chuyên tu(hay trung học chuyên nghiệp đặc biệt hình thành sớm hơn, đã có từ năm 1878 và tăng vọt vào những năm sau thế chiến thứ hai, đạt mức 4,500-5,000 trường và ngày nay con số nầy đã lên tới hàng vạn trong đó 90% là trường chuyên tu dân lập.
(3) sau thế chiến thứ hai, từ năm 1947, Nhật bản mới tăng tốc hệ thống giáo dục cấp trung học cơ sở(cấp 2) và cấp phổ thông (cấp 3)
(4) số trường đại học cũng được thành lập rất nhanh thời hậu chiến(thứ hai)trên cơ sở nâng cấp các trường chuyên môn sẵn có, gọi là “đại học tân lập”

*tham khảo thêm bài viết về “Lỗ hổng nghiêm trọng trong phát triển:Lao động có kỹ năng”của cùng tác giả ( trang 28).
Trong khuôn khổ hạn hẹp của bài viết, tác giả chưa thể đi sâu vào các nội dung như chi phí cho giáo dục, giáo trình dạy nghề của Nhật bản qua các thời kỳ. Xin hẹn dịp khác.

Phần thống kê kết quả cải cách giáo dục lần 2 (sau thế chiến thứ hai)
Tỷ lệ học sinh cấp 3 lên Cao Đẳng, Đại học ở Nhật bản
2.9 % (1947)
38 % (1960)
60 % (1975)
81.3 % (2006)
Phản ánh Nhật bản bước vào nền kinh tế Tri thức.

 

Số cơ sở đào tạo và số học sinh theo từng loại trường(tháng 5/1989)

Nguồn: Technical and Vocational Education in Japan
 

Các loại trường ngày nay ở Nhật bản (2006)

Số trường Học chính khoá Số học sinh

Nguồn: Bộ Giáo dục-Văn hoá-thể thao-khoa học-kỹ thuật 1/5/2006
Nhận xét: số trường Tiểu học và Trung học cơ sở hầu như ít thay đổi kể từ cải cach giáo dục lần 1 & 2 trước đây
Trung học chuyên nghiệp kỹ thuật giảm hẳn nhưng số sinh viên học Đại học tăng cao và hệ chuyên tu + Dạy nghề vẫn ở mức trên 5,000 cơ sở tuy có giảm so với thống kê năm 1989 do cách thống kê về cơ sở dạy nghề khác nhau..

Nguồn: như trên

Nhận xét: số sinh viên vào học cấp Thạc sĩ và Tiến sĩ ở trường công lập đều cao hơn trường tư





Nguồn: như trên
Nhận xét: số học sinh vào trường Cao đẳng kỹ thuật và đại học ngắn hạn tương nhau trong khi vào Đại học thấp hơn mặc dù nhìn chung thì cả 3 loại nầy đều tăng nhanh trong hơn 3 thập kỷ(1950-1980) . Bắt đầu từ thập kỷ 90 thì số sinh viên theo học đại học ngắn ngày(hơn 70% là nữ giới) có khuynh hướng giảm sút rõ rệt.

 Biểu đồ 2: Khuynh hướng nhận việc và tìm việc cho
học sinh tốt nghiệp phổ thông tại Nhật bản

Nguồn: Bộ Lao động-Y tế và Phúc lợi Nhật Bản/Văn phòng Bảo hiểm Lao động

 

Nhận xét: 1985-1988: số chỗ trống ngang bằng với số học sinh tốt nghiệp cấp 3 xin việc (tỷ lệ 1:1)

                 1989-1995: số chỗ trống hơn hẳn nhu cầu xin việc

                 1995-1999: tỷ lệ trở lại  1:1

                 2000-2005: số chỗ trống bắt đầu ít hơn số người xin việc,

                  từ năm 2000, kinh tế Nhật Bản bước vào giai đoạn kinh tế tri thức, nhu cầu về lao động có học vấn (đại học hay cao đảng kỹ thuật) cao hơn.

Biểu đồ 3: Các giả thuyết giải thích cho sự suy giảm nhu cầu tuyển dụng
lao động tốt nghiệp phổ thông và lao động trẻ tuổi tại Nhật Bản

Tư liệu tham khảo

(1)Bộ giáo dục, khoa học và văn hóa. (1991). Gakko kihon chosa [Basic School Statistics].

(2)Passin, H. (1982). Xã hội và giáo dục tại Nhật Bản. Tokyo: Kodansha.

(3)Stern, S. & Matsuda, T. (1988, April). Nhật Bản đào tạo học sinh về kỹ thuật và máy tính. School Shop, 47(9)

(4)Suzuki, H. & Murata, S. (1990). Gijutsu kyoiku no rekishi to tenbo “Triển vọng nghiên cứu về lịch sử  đào tạo kỹ thuật” Tokyo: Nichibun.

(5)Tamura, S., Arai, I. & Murata, S. (1985). Kinrotaiken gakushu no nerai to jissen [Mục tiêu và thực tiễn của việc  học tập về kinh nghiệm lao động]. Tokyo: Gyosei.

(6)U.S. Department of Education. (1987). Giáo dục Nhật Bản ngày nay. Washington D.C

(7) The evolution of social policy in Japan. Okada Konosuke, WB 2003

(8) The Impact of New Technology To Japanese Vocational Education. Shigeru Nakayama, UNESCO 1991

(9) Vocational Content in Mass Higher Education.  Roger Goodman et al (Oxford Univ.)

(10) Hội Trí thức Meirokusha và tư tưởng khai sáng ở Nhật bản(Vietsciences). Vĩnh Sính

(11) Nihon no Sangyo Kakumei(Iwanami shoten)”Cách mạng kỹ nghệ ở Nhật bản”. Oe Shinobu

(12) Meijiishin No Kyoikushi(Mizusawa Shoten)”Lịch sử giáo dục thời Minh Trị Duy Tân”. Oe Shinobu

(13) Kyoiku Hakusho—Sách Trắng về Giáo dục –(Thống kê) 1963,85,90,2000,2005 Mombu Kagaku Gijitsu Sho(Bộ giáo dục-khoa học kỹ thuật Nhật bản)

Đăng lần đầu 14/03/2008

Cập nhật ngày 03/05/2008