Evariste Galois (1811-1832) thiên tài Toán học và cuộc đời ngắn ngủi

Évariste Galois sinh tại Bourg-la-Reine năm 1811. Cha  ông  là  Nicholas Gabriel Galois và  mẹ là là Adélaïde Marie Demante; song thân cuả ông đều là những người uyên bác và có học.   Mẹ Galois, con  của  một thẩm phán, là  cô giáo  duy nhất của  ông cho đến  tuổi 12. Mẹ bà  dạy cho bà  tiêng  Latin, Grec và đạo.

Galois ở trường Lycée Louis le grand

Những  người chung  quanh bắt đầu thấy ông lạ lùng và khép kín. Thầy M. Vernier đã phê lên học  bạ về   môn toán của  ông như sau: "Thông  minh, tiến bộ  đáng  kể, nhưng chưa đủ  phương  pháp"

Galois và  trường  Polytechnique

Cái chết của  cha  ông

 Ngày 2 tháng 7 năm 1829, thân phụ cuả Galois đã phải tự sát vì một lá thư nặc danh được viết bởi cha cố Bourg-la-Reine.  Ðám tang cha ông đã biến thành một cuộc  nổi dậy nhỏ. Trong  khi quan tài đang  được đưa  xuống  mộ, một sự cãi vả  nổ ra giữa những người theo Jésuite (Dòng Tên)  và  những  người  làm trong  thị  xã.  Kết cuộc là ông cha cố  đã bị  bắn  vô trán.  Biến  cố này đã  gây ra những xáo trộn  vô cùng  lớn Évariste Galois và điều đó đã  ảnh hưởng đến  hướng đi của  ông.

Lần thi rớt thứ  nhì tại  Polytechnique

Vài tuần sau khi cha mất, Galois dự thi vô trường  Polytechnique  lần thứ  hai và lại bị rớt trước  sự  ngạc  nhiên  vô cùng  của vị giáo sư dạy ông.

Lý do bị đánh trượt là vi ông đã ném miếng giẻ lên đầu một vị giám khảo (có thể là Dinet hay là Lefébure de Forcy)  khi được hỏi một câu mà ông cho là ngớ ngẩn và ngu xuẩn về logarithme

Học tại  Ecole Préparatoire (trường Ecole  Normale Supérieure cũ),  năm 19 tuổi,  thầy Toán cuả ông đã đánh giá:: "Người học  trò  này đôi khi diễn tả ý tưởng  không sáng  sủa, nhưng  thông  minh và  tỏ  ra một trí  óc  tổng  hợp lỗi lạc". Giáo sư Văn chương  thì  ngược  lại: "Ðây là  sinh viên duy nhất trả chỉ trả lời tôi vừa  phải. Anh ta chẳng  biết gì  hết. Tôi tưởng  anh ta  có khả  năng  phi thường  về  toán. Ðiều này gây cho tôi vô cùng  ngạc  nhiên, vì  sau kỳ thi này, tôi nghĩ  rằng  anh ta là  người sinh viên thật sự  kém thông  minh"

Những nghiên cứu về  phương trình của  ông được  Auguste Cauchy khảo sát. Hình như chính Cauchy cũng  làm việc  trên  đề tài về "nhóm" nên  rất thích và đề  nghị  Galois tổng  quát hóa  các công  trình này  và  phải  soạn thảo một bản  báo cáo đề xuất cho Giải Thưởng  Lớn về Toán  Học của  Viện Hàn  Lâm Khoa học. Bản  báo cáo đó đã được  giao cho Fourier lúc  bấy giờ là thư ký  Viện Hàn  lâm, nhưng  sau cái chết của  Galois, người ta  mất hết dấu vết của  những  công trình này.

Năm sau ông  soạn  một bản  báo mới về cách giải phương trình bằng  căn số và  bị cho là  khó  hiểu. Ông  không  hề được công  nhận bởi nền giáo dục  lúc  bấy giờ.

Năm 1830 những  người theo đảng  Cộng  hòa  xuống đường chống  sự phục  hưng của  nền  quân chủ. Trong  lúc  sinh viên  Polytechnique tham dự cuộc biểu tình thì  sinh viên  Ecole Normale thì  bị  hiệu trường  nhốt trong trường. Galois  tiếc  đã  không  được tham gia cuộc  cách mạng  nhỏ  này..

Cuối cùng , năm 1830 Louis-Phillipe  lên ngôi, Galois  và  các  bạn vô cùng  thất vọng nên  liền  tiếp xúc với những nhóm Cộng hòa và  bị đuổi ra  khỏi trường  Ecole  Préparatoire. Vì  vậy ông  về  ở  nhà  mẹ nhưng  bà  bỏ đi vì  ông con  lúc  bấy giờ  rất khó  sống. Năm 1831 trong  một bữa tiệc ông  cầm bánh và  một con dao đưa cho Louis-Phillipe. Sự  khiêu khích này làm cho ông  bị  bắt và  bị đem xử nhưng  vì  tuổi nhỏ  nên  được  trắng  án và chỉ  bị  tù  3 tháng.

Một tháng sau ông  bị bắt vì sử dụng  đồng phục của đội Pháo Vệ Binh  Quốc  gia (Artillerie de la Garde Nationale) vốn đã  bị giải tán  vì  lý do đó  là  mối đe dọa cho ngai vàng. Và  bị  ở tù  gần  một  năm. Chính trong tù ông  mới  làm việc  bằng  trí óc. Ông viết về tích phân đại số và  thuyết đa trị  (théorie de  l'ambiguïté) mà  hiện  nay không còn dấu vết. Người ta  kể  rằng  có  lần  ông  xuống tinh thần  quá độ đến  nỗi đã  tiên đoán về sự kết thúc  của  đời mình: "Tôi sẽ  chết bởi một cuộc đấu cho cặp mắt đẹp của một cô gái đỏm đáng nào đó thuộc tầng  lớp thấp kém" (Je mourrai dans un duel pour les beaux yeux de quelque coquette de bas étages).  Năm 1832, nhân  lúc  bị  dịch  tả, ông  được  chuyển đến dưỡng đường Sieur Faultrier, chính nơi này ông  gặp Stephanie-Félicie Poterin du Motel. Chính vì nàng  mà  ông đã  nhận cuộc thách đấu. Ðêm trước  khi ra đấu, ông  sắp xếp thứ  tự những  bài nháp, ghi lại hai tường trình và  một bản di chúc gởi cho Auguste Chevallier, người thu tóm lại những  khám phá của  ông, chứ  không  phải ông đã viết tất ra trong vòng một đêm như người ta  truyền  lại.

Bài liên hệ:

Chuyện Buồn Về Cuộc Đời Bi Thảm cuả Évariste Galois

Những di tích cuối cùng của Evariste Galois

Tiểu sử Napoléon Bonaparte (1)

12/06/1815: Napoléon rời Paris.

22/06/1815: Napoléon thoái vị lần thứ  hai