1/ Nội dung Tác Phẩm.

“Chùm Nho Uất Hận” là một tài liệu xã hội, một cuốn tiểu thuyết phản kháng. Khi mới được xuất bản, cuốn truyện này đã là đề tài tranh luận xem tác giả có nói sai về các sự kiện hay là hoàn cảnh thực sự xấu xa đến mức độ đó. Cuộc tranh luận còn bị căng thẳng trên quan điểm tôn giáo. Đã có nhiều phản đối mãnh liệt tại hai tiểu bang Oklahoma và California. Các người dân thuộc tiểu bang Oklahoma căm tức vì họ bị gọi là “Okies”, miền đất của họ bị coi là “miền cát bụi” (dust bowl) không thể trồng trọt được và đã có vị dân biểu nói rằng cuốn tiểu thuyết kể trên được viết ra do một tâm hồn lệch lạc. Còn tại tiểu bang California, người dân cho rằng đây là một cuốn truyện xuyên tạc về hoàn cảnh của các công nhân di cư, là một tài liệu tuyên truyền cho chế độ Cộng Sản do triết lý sống bên trong. Trong vòng 6 tháng sau khi xuất bản, cuốn truyện “Chùm Nho Uất Hận” đã gây ra các phản ứng công luận chưa từng thấy, chỉ sau cuốn tiểu thuyết “Căn chòi gỗ của Chú Tom” (Uncle Tom’s Cabin) do tác giả Harriet Beecher Stowe.

Mặt khác, nhà văn John Steinbeck cũng được nhiều người khác ủng hộ như các giáo sư đại học, các mục sư, các nhà xã hội, và các cơ quan chính quyền xác nhận rằng thực trạng của các di dân còn tệ hại hơn lời mô tả của nhà văn. Như vậy cuốn tiểu thuyết “Chùm Nho Uất Hận” đã làm cho nhiều người phải xấu hổ về cách đối xử với các người di dân, là những đồng bào của mình. Ngày nay độc giả cứu xét cuốn truyện theo tinh thần hữu lý hơn, theo quan điểm của Ralph Waldo Emerson. Emerson cho rằng mỗi người xuất phát từ một Siêu Hồn (Oversoul) và khi chết, linh hồn con người trở về với Siêu Hồn đó và như vậy trong con người có một thứ linh thiêng và đây là niềm tin của Jim Casy.

John Steinbeck đã dùng hình ảnh của Jim Casy, với chữ viết tắt là “J.C.”, để mô tả một đời sống mang tính triết lý, mang tính tiên tri giống như Chúa Ki-Tô, với đệ tử là Tom Joad, với cách cứu Tom do tự nguyện bị cầm tù, với cách chấp nhận sự chết của “thánh tử đạo” bởi vì giống như chúa Ki-Tô đã nói “Họ không biết những gì họ đã làm”.

John Steinbeck đã nói rằng bản chất của người di dân không được quần chúng Mỹ hiểu rõ, thông cảm và vì vậy, nhà văn đã đề cập tới một gia đình biểu tượng cho thứ hoàn cảnh khó khăn đó. Đã có các chương xen kẽ, mô tả hình ảnh tổng quát của thứ xã hội mà gia đình Joads bị liên quan, đó là các phần viết về “miền cát bụi”, về Con Đường 66 kéo dài từ tiểu bang Oklahoma tới tiểu bang California, về cách sở hữu đất đai tại California, về cách bán tài sản... Những chương xen kẽ này dùng để yểm trợ cho câu chuyện, phản ánh hậu cảnh xã hội mà gia đình Joads phải đối phó. Như vậy các chương xen kẽ vừa làm chức năng nghệ thuật, vừa làm chức năng biểu tượng (symbolic) với đôi khi bên trong là các lời bình luận, đôi khi lại báo trước những gì sẽ xẩy ra. Kỹ thuật dùng các chương xen kẽ vào các chương kể chuyện không phải là thứ gì mới lạ vì trước John Steinbeck, đã có vài nhân vật danh tiếng sử dụng kỹ thuật này như Henry Fielding trong tác phẩm “Lịch Sử của Tom Jones” và Leo Tolstoi trong tác phẩm “Chiến Tranh và Hòa Bình”. Tuy nhiên cách sử dụng khéo léo của John Steinbeck về các chương xen kẽ đã khiến cho toàn thể cuốn tiểu thuyết của ông thành công.

Được sinh ra và lớn lên trong vùng thung lũng Salinas của tiểu bang California, tác giả John Steinbeck hiểu rõ miền đất và con người của vùng này, thông cảm với các điều kiện sống còn của các công nhân di cư. Trong các năm từ 1935 tới 1937, tác giả đã là nhà báo viết một loạt bài mà sau này xuất bản thành tập truyện mỏng có tên là “Giòng Máu của họ thì Mạnh” (Their Blood is Strong). Qua tác phẩm “Chùm Nho Uất Hận”, John Steinbeck đã đề cập tới nhiều triết lý sống như nhân bản (humanism), thực dụng, triết lý sinh học về con người (biological theory of man), trình bày các ý tưởng về điều thiện và điều ác, về các giấc mơ và hiện thực.

John Steinbeck đã dùng tác phẩm “Chùm Nho Uất Hận” để nhấn mạnh về giá trị và phẩm cách của con người, ông đã coi cuộc đời nông nghiệp là một lối sống khi người nông dân biết yêu thương và biết kính trọng mảnh đất. Mảnh đất là nguyên do đoàn kết các con người lại với nhau, mang lại sự an lạc cho con người khi đó “Tôi là mảnh đất, mảnh đất là tôi” (I am the land, the land is me). Người nông dân sống nhờ mảnh đất trong khi cũng có nhiều kẻ trục lợi nhờ mảnh đất, họ là những kẻ bán trái cây như cam, táo, nho, hay những nhà kỹ nghệ trồng trọt.

Vài hình ảnh đặc biệt khác trong tác phẩm “Chùm Nho Uất Hận” là “cát bụi” (dust), “con rùa” và “chùm nho”. Cát bụi tượng trưng cho sự xoi mòn của đất đai, đồng thời cũng là sự xoi mòn đời sống của con người. Cát bụi biểu hiện cho “sự chết” bởi vì đất đai đã bị khai thác, cho tới khi cơn mưa rơi xuống, thiên nhiên được tái lập và một chu kỳ mới bắt đầu. Con rùa tượng trưng cho sự sống còn, là sức sống của nhân loại. Con rùa đã kiên nhẫn vượt qua các trở ngại: bầy kiến lửa cản lối, chiếc xe tải suýt cán phải, sự giam cầm trong túi áo của Tom. Chùm nho là biểu tượng của sự cay đắng hay cơn uất hận như trong câu 32:32 của Sách Phục Truyền (Deuteronomy) và sự sung mãn như câu 13:12 trong Sách Dân Số (Numbers) của bộ Thánh Kinh. Gia đình Joads đã phải chịu đựng nhiều gian truân và gặp nhiều thất vọng. Tom Joad là người chỉ quan tâm tới chính mình vào thời kỳ ban đầu, rồi về sau đã nghĩ tới gia đình. Ma Joad lo cho gia đình của bà ta nhưng sau đó đã giúp đỡ những người cần được trợ giúp. Rose of Sharon là một hình ảnh của cảnh sống lại vì nhờ thứ sữa của người phụ nữ này mà một người được cứu khỏi cảnh chết đói. Tình trạng kinh tế kém dần của gia đình Joads là thực trạng chung, áp dụng cho toàn nhân loại.

“Chùm Nho Uất Hận” chịu ảnh hưởng của Thánh Kinh, đặc biệt là Kinh Cựu Ước với lễ ban thánh thể qua đó bánh mì và rượu nho tượng trưng cho thân thể và máu huyết của Chúa Ki-tô. Tác phẩm này cũng mang tính ẩn dụ từ Thánh Kinh, một tác phẩm mô tả cảnh xuất hành (exodus) của dân tộc Do Thái, đi từ xứ Ai Cập, một miền đất của cảnh nô lệ tới Miền Đất Hứa đầy sữa và mật ong. Các chương từ 1 tới 10 ám chỉ cảnh nô lệ tại Ai Cập với các ngân hàng và công ty đất đai hoạt động giống như vai trò của Vua Pharaoh, cùng các hoàn cảnh hạn hán và xói mòn đất đai. Chương 11 tới chương 18 tương đương với Sách Xuất Hành (the Exodus), mô tả cuộc hành trình qua miền hoang vu, và trong cuộc đi xa này, các người già lão đã chết dần. Cuộc định cư trên Miền Đất Hứa với tiểu bang California là hình ảnh, được mô tả từ chương 19 tới chương 30, tại nơi đây là loại người dân ác cảm, là nơi Thượng Đế Giả đã thống trị các kẻ di dân giống như các con người lưu vong của xứ Do Thái, với hình ảnh của đứa con mới sinh ra và đã chết, bỏ trong chiếc thùng đựng táo, thả trôi theo giòng sông, làm người ta liên tưởng tới câu chuyện tương đương của Moses dù cho không phải là đứa bé, mà là bà mẹ Sharon đã mang lại hình ảnh của hy vọng.

“Chùm Nho Uất Hận” là cuốn tiểu thuyết nói về những người không có tài sản trong thời kỳ Đại Khủng Hoảng Kinh Tế tại Hoa Kỳ, mô tả sự thiếu thốn và bất công trong một xã hội còn nhiều giới hạn, thành kiến. Tác giả muốn rằng các người chủ đất tại miền California nên bao dung hơn đối với các di dân.

Trong phần kể chuyện của cuốn “Chùm Nho Uất Hận”, John Steinbeck dùng thể văn rất đơn giản, áp dụng các thổ ngữ vào lời nói của các nhân vật để mô tả bản chất hiện thực của các câu nói. Thế nhưng, trong các chương xen kẽ, tác giả cũng thay đổi thể văn để diễn tả, chẳng hạn như khi nói về Con Đường số 66, lời văn mang tính gập ghềnh, không bằng phẳng, không trơn chu, như thể bánh xe chạy trên con đường gồ ghề nhiều đá lớn.

John Steinbeck là nhà văn chỉ viết ra truyện khi đã hiểu rõ đề tài, nắm vững các tình tiết và phần lớn các tác phẩm của ông đều viết về miền đất California là nơi ông đã sinh sống, đã nghe và đã nhìn rõ các hoàn cảnh xã hội của nhiều loại người, và tác giả muốn nói lên sự thật, sự vô tư giữa thiện và ác, sự hy sinh và lòng dung thứ cần thiết cho một thế giới trong đó phẩm giá của con người cần được tôn trọng.