(Toquoc)- Một nền giáo dục khai sáng chỉ có
thể bắt đầu với tinh thần dân chủ thật sự và
quyết tâm cao xây dựng một xã hội trong
sạch, công bằng, văn minh trong giới lãnh
đạo.
Năm 2011, GS. Hoàng Tụy nhận được giải
thưởng
đầu tiên của Đại hội Toán học quốc tế về tối
ưu toàn cục. Đó là niềm vinh dự của Việt Nam
nhưng với ông, vẫn còn nhiều điều băn khoăn,
trăn trở dù đã ở tuổi 84. Ông vẫn đau đáu lo
cho nền giáo dục nước nhà, nếu không kịp
thời đổi mới thì sẽ “chìm sâu” vào lạc hậu.
Nhưng ông cũng đã bắt đầu khấp khởi mừng
trước những quyết sách mà ngành giáo dục đã
và đang thực hiện. Trước thềm năm mới Nhâm
Thìn, Báo điện tử Tổ quốc gửi tới độc giả
những quan tâm của vị giáo sư toán học hàng
đầu Việt Nam đối với nền giáo dục nước nhà.
Vị giáo sư toán học hàng đầu Việt Nam
còn rất nhiều điều trăn trở với giáo dục
(ảnh: H.C.Bình)
PV: Là người có nhiều tâm huyết với giáo dục
nước nhà, Giáo sư nhận định thế nào thời cơ
và thách thức của Việt Nam trong năm mới ?
- GS Hoàng Tuỵ:
Thời cơ và thách thức đối với đất nước là đề
tài quá rộng đã được bàn luận nhiều ở nơi
khác. Ở đây tôi chỉ trả lời hạn chế trong
phạm vi giáo dục.
Trước hết nói về thời cơ. Hiện nay, giáo dục
đang là nỗi bức xúc lớn của người dân, như
đã thể hiện rõ trong các phiên họp Quôc Hội
và trên các phương tiện truyền thông. Càng
ngày cuộc sống càng đòi hỏi gắt gao giáo dục
phải đổi mới toàn diện, triệt để, nếu không
muốn đất nước chìm đắm mãi trong vòng lạc
hậu. Bởi lẽ, không có gì cản trở sự nghiệp
phát triển của đất nước hơn là một nền giáo
dục yếu kém. Những sai lầm, thất bại, những
bất cập, hư hỏng của giáo dục kéo dài trong
hàng chục năm qua là điều thật không may cho
đất nước, vào đúng lúc thế giới bước vào
giai đoạn toàn cầu hoá và kinh tế tri thức.
Những bất cập, hư hỏng đã tích lũy đến giới
hạn tột cùng rồi, không còn có thể chịu đựng
được nữa, cho nên việc cải cách giáo dục
toàn diện, triệt để từ nhiều năm nay đã trở
thành mệnh lệnh của cuộc sống. Trong ý nghĩa
đó, đây là thời cơ để giáo dục lột xác. Đòi
hỏi thực tế bức thiết là động lực mạnh mẽ
nhất thúc đẩy giáo dục phải thay đổi. Có thể
nói chưa bao giờ trong xã hội có sự đồng
thuận cao như bây giờ về yêu cầu cải cách
giáo dục.
Mặt khác, điều kiện then chốt bảo đảm chất
lượng giáo dục là đội ngũ thầy cô giáo các
cấp và đặc biệt là đội ngũ những nhà khoa
học tài năng cho đại học. Từ hàng chục năm
nay, những chính sách bất cập tệ hại trong
việc đào tạo, quy tụ, sử dụng nhân tài đã là
nguyên nhân quan trọng đưa đến sự khủng
hoảng trầm trọng nhân tài trong mọi lĩnh
vực, đặc biệt trong giáo dục và khoa học.
Rất may, những năm gần đây, bên cạnh những
thông tin kinh tế không mấy phấn khởi, đã có
một số tin vui xuất hiện những nhân tài
người Việt tầm cỡ thế giới. Đặc biệt, sự
kiện Ngô Bảo Châu đã tạo một niềm hứng khởi
lớn cho giới khoa học, giáo dục cả nước.
Điều này chứng tỏ tiềm năng to lớn của trí
tuệ Việt Nam, cho phép chúng ta đặt niềm tin
và hy vọng vào tương lai, nếu biết khai thác
đúng tiềm năng đó.
Tóm lại, khi giáo dục tụt xuống quá mức chịu
đựng được, thì cũng chính là lúc thức tỉnh
cả xã hội, từ người dân cho đến lãnh đạo cao
nhất. Tôi được biết, sang năm 2012, sẽ có
Hội nghị TƯ bàn kỹ và ra Nghị quyết về cải
cách giáo dục. Đây là cơ hội lớn để các nhà
lãnh đạo giáo dục suy nghĩ lại, nhanh chóng
thoát ra tư duy bảo thủ, giáo điều, để lắng
nghe và tiếp thu những tiếng nói xây dựng
đầy tâm huyết của các bậc thức giả trong xã
hội. Một nền giáo dục khai sáng chỉ có thể
bắt đầu với tinh thần dân chủ thật sự và
quyết tâm cao xây dựng một xã hội trong
sạch, công bằng, văn minh trong giới lãnh
đạo.
- PV: Thế còn thách thức, thưa Giáo sư?
- GS.Hoàng Tuỵ:
Dĩ nhiên có nhiều thách thức đang “đợi”
chúng ta. Một là sự lạc hậu trì trệ quá lâu.
Mục tiêu, tổ chức và phương pháp giáo dục
quá cũ kỹ, hoàn toàn không thích hợp với
thời đại ngày nay. Nhu cầu hội nhập quốc tế
rất bức thiết, nhưng giáo dục, khoa học của
chúng ta lại quá kém khả năng hội nhập. Giáo
dục là một hệ thống phức tạp, khi nó sa lầy
trong khủng hoảng tức là có những lỗi hệ
thống trầm trọng, không cách nào chữa khỏi
bằng biện pháp chắp vá, sai đâu sửa đó. Như
kinh nghiệm đã cho thấy từ nhiều năm nay,
nếu không có tư duy hệ thống thì sửa đâu sai
đó, càng sửa càng rối.
Thứ hai là tình hình kinh tế khó khăn đặt ra
cho giáo dục những áp lực, những hạn chế
khắc nghiệt. Chẳng hạn như việc đầu tiên cần
làm để chấn hưng giáo dục là giải toả cái
nghịch lý lương/thu nhập tồn tại từ hàng
chục năm nay và chính nó là cái nguyên nhân
chủ yếu làm suy đồi giáo dục. Thế nhưng thật
tình tôi chưa thấy việc ấy có thể giải quyết
như thế nào, trong tình hình kinh tế bị lũng
đoạn bởi các nhóm lợi ích như hiện nay.
Tuy nhiên, những thách thức vừa nói dù sao
vẫn chưa phải là đáng lo nhất. Mà đáng lo
hơn nhiều là về mặt tư duy, tư tưởng, ý
thức hệ, chưa sẵn sàng thực hiện cải cách
giáo dục nghiêm chỉnh. Điều đáng nói ở đây
là sự khác biệt đến trái ngược nhau giữa hai
cách đánh giá thực trạng giáo dục của xã hội
và cơ quan lãnh đạo: một bên bức xúc, lo
lắng về sự xuống cấp, suy đồi, một bên không
ngớt tự khen những thành tích “đặc biệt xuất
sắc”. Như vậy rất có thể sẽ lặp lại tình
hình trước đây: Nghị quyết rất đúng coi giáo
dục, khoa học, công nghệ thuộc quốc sách
hàng đầu, nhưng không thực hiện nghiêm
chỉnh, cuối cùng đâu vẫn hoàn đó.
- PV: Hiện nay, Bộ GD-ĐT đang thực hiện
nhiều đổi mới, Giáo sư có dự báo gì cho vấn
đề này không?
- GS.Hoàng Tuỵ:
Có một số thay đổi tôi thấy đúng và hoan
nghênh. Như giao quyền tự chủ rộng rãi hơn
cho các đại học lớn, đặc biệt trong việc đào
tạo sau đại học. Tuy nhiên vẫn chưa đủ, còn
phải làm nhiều nữa, như việc công nhận chức
danh GS, PGS lâu nay rất nhiêu khê, từ tiêu
chuẩn cho đến quy định về bổ nhiệm, nhưng
vẫn giữ gần như y nguyên. Với những hệ luỵ
tiêu cực mà ai cũng biết. Trong thi cử cũng
bắt đầu có thay đổi theo hướng đúng, như
giảm nhẹ kỳ thi THPT. Tôi hoan nghênh chủ
trương này, với điều kiện coi đây là bước
quá độ để tiến dần đến bỏ hẳn thi tốt nghiệp
THPT và thay vào đó, học lớp nào, học kỳ
nào, học phần nào phải kiểm tra, thi nghiêm
túc ngay khi ấy. Giống như trong nhà máy,
phải kiểm tra chất lượng từng chi tiết, bộ
phận ngay khi làm ra ở các phân xưởng, chứ
không ai đợi đến khi lắp ráp thành thành
phẩm thì mới lấy từng chi tiết, từng bộ phận
ra để kiểm tra chất lượng. Mặt khác việc học
và thi như thế nào cho có hiệu quả là vấn
đề phải giải quyết có hệ thống. Với cách tổ
chức trung học phổ thông như hiện nay thì dù
thi cử có cải tiến thế nào cũng vẫn bất cập
vì hàng năm vẫn có hàng chục vạn thanh niên
nam nữ sau 12 năm đèn sách, ra đời tay
không, không có nghề, chỉ biết làm lao động
đơn giản.
Còn một vấn đề hết sức quan trọng khác là
các trường tư thục. Tình trạng rối loạn
hiện nay là trách nhiệm của Bộ GD-ĐT, từ 4-5
năm nay đã lợi dụng việc xã hội hoá giáo dục
để thực thi bừa bãi quan điểm giáo dục là
hàng hoá. Cũng may chưa kịp cổ phần hoá các
trường công lập, chứ không thì kết quả nếu
không có tư duy hệ thống còn tệ hại nữa. Với
chính sách đó, chỉ loại trường tư thục vì
lợi nhuận được khuyến khích, còn trường phi
lợi nhuận thì gặp vô vàn khó khăn.
- PV: Xin cảm ơn Giáo sư!
Hoàng Châu Bình