Trần Thi Tng

Trần Quốc Vượng

  

Trần Thi Tng mở nghiệp nh Trần

Trần Thi Tng tức Trần Cảnh, vua thứ nhất của nh Trần, sinh ngy 17-7-1218, mất ngy 4-5-1277, lm vua 33 năm, nhường ngi 19 năm, thọ 59 tuổi.

Trần Cảnh l con thứ Trần Thừa, một người nhiều mưu lược, dưới triều L từng giữ chức Nội thị khn thủ (đứng đầu cc quan hầu cận vua L trong cung). Nhờ c Trần Thủ Độ l ch họ khi ấy lm Điện tiền chỉ huy sứ, Trần Cảnh thường xuyn được ra vo cung, sau lấy L Chiu Hong. Năm 1226, L Chiu Hong nhường ngi cho Trần Cảnh v vương triều Trần được thnh lập từ đấy.

Ln lm vua, Trần Cảnh đổi nin hiệu l Kiến Trung; năm 1232, đổi l Thin ứng Chnh bnh; năm 1251, lại đổi l Nguyn Phong v nin hiệu Nguyn Phong đ đi vo lịch sử như ci mốc lớn ghi chiến cng đầu tin trong cuộc khng chiến chống Nguyn Mng hồi thế kỷ 13 m thơ Trần Nhn Tng ca ngợi:

Bạch đầu qun sĩ tại,
Vng vng thuyết Nguyn Phong.

(Lnh bạc đầu cn đ,
Kể mi chuyện Nguyn Phong).

Ngy 17-1-1258, (nin hiệu Nguyn Phong thứ 7) qun Nguyn trn tới cnh đồng Bnh Lệ (pha nam Bạch Hạc, Việt Tr, Ph Thọ), Trần Thi Tng chỉ huy cuộc chiến đấu chống giặc. Theo Đại Việt sử k ton thư tả: "Vua tự lm tướng đốc chiến đi trước, xng pha tn đạn"...

Ngy 29-1-1258, Trần Thi Tng cng thi tử Hong (sau l vua Trần Thnh Tng) đ ph tan qun Nguyn ở Đng Bộ Đầu, giải phng Thăng Long, kết thc thắng lợi cuộc khng chiến chống Nguyn Mng lần thứ nhất. Trần Thi Tng đ trở thnh ng vua anh hng cứu nước.

Nhưng tn tuổi Trần Thi Tng được sử sch lưu truyền cn v ng l một nh Thiền học, một triết gia c những tư tưởng su sắc, độc đo v một tnh cch kh lạ lng, tc giả sch Kha hư lục, một tc phẩm cổ nhất, quan trọng nhất về phương diện triết học Thiền của thời Trần.

Kha hư lục nghĩa l ghi chp về php tu dưỡng đạo hư tịch. Trần Thi Tng viết sch ny vo qung từ năm 1258 đến trước lc mất (1277), tức l sau khi ng đ nhường ngi cho L Thnh Tng rồi vo ni tu hnh. Xt về nin đại, Kha hư lục l cuốn sch xưa nhất hiện cn giữ được trong kho thư tịch cổ Việt Nam. Xt về nội dung, Kha hư lục vừa c gi trị triết học, vừa c gi trị văn học, bởi Trần Thi Tng mượn để biểu đạt tư tưởng, cảm xc của mnh l hnh thức văn, luận, thể biền ngẫu v kệ, thể thơ thất ngn, ngũ ngn... Tất cả đều giu hnh tượng, giu chất trữ tnh.

Trong một văn bản Kha hư lục c bi Tựa Thiền tng chỉ nam của Trần Thi Tng viết, ng đ kể lại sự việc năm 1236 đang đm ng bỏ cung điện vo ni, định ở đ tu hnh, nhưng Trần Thủ Độ đến nơi, cương quyết mời ng trở lại ngi vua, v cu chuyện ny gắn liền với tiểu sử đời ng, với đặc điểm của Phật gio Việt Nam thời Trần: "Năm thứ 5, nin hiệu Thin ứng Chnh bnh, đng đm mồng ba thng tư năm Bnh Thn (1236), nhn vi hnh ra cửa cung, bảo người tả hữu rằng: Trẫm muốn ra chơi để ngầm nghe lời dn, xem dn tnh như thế no... Giờ hợi đm ấy, một ngựa lẻn ra, qua sng m đi về pha Đng... Giờ mo ngy hm sau th đến bến đ Phả Lại sng Đại Than, sợ người ta biết, lấy vạt o che mặt qua sng... Gập ghềnh, ni thẳm khe su, ngựa mỏi khng tiến được, trẫm bỏ ngựa leo dốc m đi, giờ mi tới đầu ni Yn Tử. Sớm mai ln thẳng đỉnh ni, thăm quốc sư Trc Lm đạo sa mn... Bấy giờ Thc phụ Trần Cng (tức Thủ Độ)... nghe tin trẫm bỏ đi, sai tả, hữu tm kiếm khắp nơi, bn cng với cc vị quốc lo tm đến ni ny. Gặp trẫm, Thi sư ni thống thiết rằng: "Bệ hạ v mục đch tu cho ring mnh m lm thế th được, nhưng cn quốc gia x tắc th sao? V để lời ni sung m bo đời sau th sao bằng lấy chnh thn mnh lm người dẫn đạo cho thin hạ?"... Do đấy, trẫm cng cc vị quốc lo về kinh, gắng lại ln ngi...".

C lẽ t thấy trong lịch sử Phật gio nước no lại nu vấn đề "quốc gia x tắc" ra v giải quyết theo hướng đặt "quốc gia x tắc" ln trn hết, trước hết như thế. ở Việt Nam, "quốc gia x tắc" bao giờ cũng l vấn đề trọng đại nhất. Thi độ đối với "quốc gia x tắc" chnh l thước đo gi trị của mỗi người, bất kể họ ở cương vị no. Nghe theo tiếng gọi của "quốc gia x tắc", Trần Thi Tng trở về triều v 22 năm sau, Trần Thi Tng đ ph tan qun xm lược Nguyn Mng, giữ vững "quốc gia x tắc".

Trần Thi Tng quả l người c một tnh cch đặc biệt. Lc lm tướng, đnh giặc th anh dũng "xng vo mũi tn hn đạn", khi lm vua, th "ph qu khng đủ lm trọng", c thể sẵn sng từ bỏ ngai vng khng cht luyến tiếc.

Ng Th Sĩ, sử gia thế kỷ 18 đ nhận xt về Trần Thi Tng: "Trần Thi Tng tuy từ gần với đạo khng tịch m ch th rộng xa, cao siu cho nn bỏ ngi bu như trt đi dp rch vậy".

Lời nhận xt ny tưởng như một nt khắc thần thi Trần Thi Tng, b đuốc của Thiền học Việt Nam, gương mặt văn ha đẹp v lạ đến khc thường trong lịch sử Việt Nam.