|
Trần Thi Tng tức Trần Cảnh, vua
thứ nhất của nh Trần, sinh ngy 17-7-1218,
mất ngy 4-5-1277, lm vua 33 năm, nhường ngi
19 năm, thọ 59 tuổi.
Trần Cảnh l con thứ Trần Thừa,
một người nhiều mưu lược, dưới
triều L từng giữ chức Nội thị khn
thủ (đứng đầu cc quan hầu
cận vua L trong cung). Nhờ c Trần Thủ
Độ l ch họ khi ấy lm Điện
tiền chỉ huy sứ, Trần Cảnh thường
xuyn được ra vo cung, sau lấy L Chiu Hong.
Năm 1226, L Chiu Hong nhường ngi cho
Trần Cảnh v vương triều Trần
được thnh lập từ đấy.
Ln lm vua, Trần Cảnh đổi nin hiệu l
Kiến Trung; năm 1232, đổi l Thin ứng
Chnh bnh; năm 1251, lại đổi l Nguyn
Phong v nin hiệu Nguyn Phong đ đi vo
lịch sử như ci mốc lớn ghi chiến
cng đầu tin trong cuộc khng chiến
chống Nguyn Mng hồi thế kỷ 13 m thơ
Trần Nhn Tng ca ngợi:
Bạch đầu qun sĩ tại,
Vng vng thuyết Nguyn Phong.
(Lnh bạc đầu cn đ,
Kể mi chuyện Nguyn Phong).
Ngy 17-1-1258, (nin hiệu Nguyn Phong thứ 7) qun
Nguyn trn tới cnh đồng Bnh Lệ (pha
nam Bạch Hạc, Việt Tr, Ph Thọ), Trần
Thi Tng chỉ huy cuộc chiến đấu
chống giặc. Theo Đại Việt sử k ton
thư tả: "Vua tự lm tướng đốc
chiến đi trước, xng pha tn đạn"...
Ngy 29-1-1258, Trần Thi Tng cng thi tử Hong
(sau l vua Trần Thnh Tng) đ ph tan qun Nguyn
ở Đng Bộ Đầu, giải phng Thăng
Long, kết thc thắng lợi cuộc khng
chiến chống Nguyn Mng lần thứ nhất.
Trần Thi Tng đ trở thnh ng vua anh hng
cứu nước.
Nhưng tn tuổi Trần Thi Tng được
sử sch lưu truyền cn v ng l một nh
Thiền học, một triết gia c những tư
tưởng su sắc, độc đo v
một tnh cch kh lạ lng, tc giả sch Kha
hư lục, một tc phẩm cổ nhất, quan
trọng nhất về phương diện
triết học Thiền của thời Trần.
Kha hư lục nghĩa l ghi chp về php tu dưỡng
đạo hư tịch. Trần Thi Tng viết sch
ny vo qung từ năm 1258 đến trước
lc mất (1277), tức l sau khi ng đ nhường
ngi cho L Thnh Tng rồi vo ni tu hnh. Xt về
nin đại, Kha hư lục l cuốn sch xưa
nhất hiện cn giữ được trong kho thư
tịch cổ Việt Nam. Xt về nội dung, Kha
hư lục vừa c gi trị triết học,
vừa c gi trị văn học, bởi Trần
Thi Tng mượn để biểu đạt tư
tưởng, cảm xc của mnh l hnh thức
văn, luận, thể biền ngẫu v kệ,
thể thơ thất ngn, ngũ ngn... Tất
cả đều giu hnh tượng, giu chất
trữ tnh.
Trong một văn bản Kha hư lục c bi
Tựa Thiền tng chỉ nam của Trần Thi Tng
viết, ng đ kể lại sự việc năm
1236 đang đm ng bỏ cung điện vo ni,
định ở đ tu hnh, nhưng Trần
Thủ Độ đến nơi, cương
quyết mời ng trở lại ngi vua, v cu
chuyện ny gắn liền với tiểu sử
đời ng, với đặc điểm
của Phật gio Việt Nam thời Trần:
"Năm thứ 5, nin hiệu Thin ứng Chnh bnh,
đng đm mồng ba thng tư năm Bnh Thn
(1236), nhn vi hnh ra cửa cung, bảo người
tả hữu rằng: Trẫm muốn ra chơi
để ngầm nghe lời dn, xem dn tnh như
thế no... Giờ hợi đm ấy, một
ngựa lẻn ra, qua sng m đi về pha Đng...
Giờ mo ngy hm sau th đến bến đ
Phả Lại sng Đại Than, sợ người
ta biết, lấy vạt o che mặt qua sng...
Gập ghềnh, ni thẳm khe su, ngựa mỏi
khng tiến được, trẫm bỏ ngựa
leo dốc m đi, giờ mi tới đầu ni
Yn Tử. Sớm mai ln thẳng đỉnh ni, thăm
quốc sư Trc Lm đạo sa mn... Bấy
giờ Thc phụ Trần Cng (tức Thủ Độ)...
nghe tin trẫm bỏ đi, sai tả, hữu tm
kiếm khắp nơi, bn cng với cc vị
quốc lo tm đến ni ny. Gặp trẫm,
Thi sư ni thống thiết rằng: "Bệ
hạ v mục đch tu cho ring mnh m lm
thế th được, nhưng cn quốc gia x
tắc th sao? V để lời ni sung m bo
đời sau th sao bằng lấy chnh thn mnh lm
người dẫn đạo cho thin
hạ?"... Do đấy, trẫm cng cc vị
quốc lo về kinh, gắng lại ln ngi...".
C lẽ t thấy trong lịch sử Phật gio
nước no lại nu vấn đề
"quốc gia x tắc" ra v giải quyết
theo hướng đặt "quốc gia x
tắc" ln trn hết, trước hết như
thế. ở Việt Nam, "quốc gia x
tắc" bao giờ cũng l vấn đề
trọng đại nhất. Thi độ đối
với "quốc gia x tắc" chnh l thước
đo gi trị của mỗi người, bất
kể họ ở cương vị no. Nghe theo
tiếng gọi của "quốc gia x
tắc", Trần Thi Tng trở về triều
v 22 năm sau, Trần Thi Tng đ ph tan qun xm
lược Nguyn Mng, giữ vững "quốc
gia x tắc".
Trần Thi Tng quả l người c một tnh
cch đặc biệt. Lc lm tướng, đnh
giặc th anh dũng "xng vo mũi tn hn
đạn", khi lm vua, th "ph qu khng đủ
lm trọng", c thể sẵn sng từ
bỏ ngai vng khng cht luyến tiếc.
Ng Th Sĩ, sử gia thế kỷ 18 đ
nhận xt về Trần Thi Tng: "Trần Thi
Tng tuy từ gần với đạo khng
tịch m ch th rộng xa, cao siu cho nn bỏ ngi
bu như trt đi dp rch vậy".
Lời nhận xt ny tưởng như một nt
khắc thần thi Trần Thi Tng, b đuốc
của Thiền học Việt Nam, gương
mặt văn ha đẹp v lạ đến khc
thường trong lịch sử Việt Nam.
|