Hịch Tướng sĩ - Trần Hưng ạo

Huệ chi
 

 

 

 

Ta thường nghe: Kỷ Tn đem mnh chết thay, cứu thot cho Cao ế; Do Vu cha lưng chịu gio, che chở cho cho Chiu Vương; Dự Nhượng nuốt than, bo th cho chủ; Thn Khoi chặt tay để cứu nạn cho nước. Knh ức một chng tuổi trẻ, thn ph Thi Tng thot khỏi vng vy Thi Sung; Cảo Khanh một bầy ti xa, miệng mắng Lộc Sơn, khng theo mưu kế nghịch tặc. Từ xưa cc bậc trung thần nghĩa sĩ, bỏ mnh v nước, đời no chẳng c? V thử mấy người đ cứ khư khư theo thi nhi nữ thường tnh th cũng đến chết hoi ở x cửa, sao c thể lưu danh sử sch cng trời đất mun đời bất hủ được?

Cc ngươi vốn dng v tướng, khng hiểu văn nghĩa, nghe những chuyện ấy nửa tin nửa ngờ. Thi việc đời trước hẵng tạm khng bn. Nay ta lấy chuyện Tống, Nguyn m ni: Vương Cng Kin l người thế no? Nguyễn Văn Lập, tỳ tướng của ng lại l người thế no? Vậy m đem thnh iếu Ngư nhỏ ty ci đấu đương đầu với qun Mng Kha đường đường trăm vạn, khiến cho sinh linh nh Tống đến nay cn đội ơn su! Cốt i Ngột Lang l người thế no? Xch Tu Tư tỳ tướng của ng lại l người thế no? Vậy m xng vo chốn lam chướng xa xi mun dặm đnh quỵ qun Nam Chiếu trong khoảng vi tuần, khiến cho qun trưởng người Tht đến nay cn lưu tiếng tốt!

Huống chi, ta cng cc ngươi sinh ra phải thời loạn lạc, lớn ln gặp buổi gian nan. Ln nhn sứ ngụy đi lại nghnh ngang ngoi đường, uốn tấc lưỡi c diều m lăng nhục triều đnh; đem tấm thn d ch m khinh rẻ tổ phụ. Ỷ mệnh Hốt Tất Liệt m đi ngọc lụa để phụng sự lng tham khn cng; khoc hiệu Vn Nam Vương m hạch bạc vng, để vt kiệt của kho c hạn. Thật khc no đem thịt nm cho hổ đi, trnh sao khỏi tai họa về sau.

Ta thường tới bữa qun ăn, nửa đm vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt đầm đa; chỉ giận chưa thể xả thịt, lột da, ăn gan, uống mu qun th; dẫu cho trăm thn ta phơi ngoi nội cỏ, nghn thy ta bọc trong da ngựa, cũng nguyện xin lm.

Cc ngươi ở lu dưới trướng, nắm giữ binh quyền, khng c mặc th ta cho o; khng c ăn th ta cho cơm. Quan thấp th ta thăng tước; lộc t th ta cấp lương. i thủy th ta cho thuyền; đi bộ th ta cho ngựa. Lm trận mạc th cng nhau sống chết; được nhn hạ th cng nhau vui cười. So với Cng Kin đi kẻ tỳ tướng, Ngột Lang đi người phụ t, no c km g?

Nay cc ngươi ngồi nhn chủ nhục m khng biết lo; thn chịu quốc sỉ m khng biết thẹn. Lm tướng triều đnh đứng hầu qun man m khng biết tức; nghe nhạc thi thường đi yến sứ ngụy m khng biết căm. C kẻ lấy việc chọi g lm vui; c kẻ lấy việc cờ bạc lm thch. C kẻ chăm lo vườn ruộng để cung phụng gia đnh; c kẻ quyến luyến vợ con để thỏa lng vị kỷ. C kẻ tnh đường sản nghiệp m qun việc nước; c kẻ ham tr săn bắn m trễ việc qun. C kẻ thch rượu ngon; c kẻ m giọng nhảm. Nếu bất chợt c giặc Mng Tht trn sang th cựa g trống khng đủ đm thủng o gip của giặc; mẹo cờ bạc khng đủ thi hnh mưu lược nh binh. Vườn ruộng nhiều khng chuộc nổi tấm thn ngn vng; vợ con bận khng ch g cho việc qun quốc. Tiền của dẫu lắm khng mua được đầu giặc; ch săn tuy hay khng đuổi được qun th. Chn rượu ngọt ngon khng lm giặc say chết; giọng ht ro rắt khng lm giặc điếc tai. Lc bấy giờ cha ti nh ta đều bị bắt, đau xt biết chừng no! Chẳng những thi ấp của ta khng cn m bổng lộc cc ngươi cũng thuộc về tay kẻ khc; chẳng những gia quyến của ta bị đuổi m vợ con cc ngươi cũng bị kẻ khc bắt đi; chẳng những x tắc tổ tng ta bị kẻ khc giy xo m phần mộ cha ng cc ngươi cũng bị kẻ khc bới đo; chẳng những thn ta kiếp ny chịu nhục đến trăm năm sau tiếng nhơ khn rửa, tn xấu cn lưu, m gia thanh cc ngươi cũng khng khỏi mang danh l tướng bại trận. Lc bấy giờ, dẫu cc ngươi muốn vui chơi thỏa thch, phỏng c được chăng?

Nay ta bảo thật cc ngươi: nn lấy việc đặt mồi lửa dưới đống củi nỏ lm nguy; nn lấy điều kiềng canh nng m thổi rau nguội lm sợ. Phải huấn luyện qun sĩ, tập dượt cung tn, khiến cho ai nấy đều giỏi như Bng Mng, mọi người đều ti như Hậu Nghệ, c thể bu đầu Hốt Tất Liệt dưới cửa khuyết, lm rữa thịt Vn Nam Vương ở Cảo Nhaị Như thế chẳng những thi ấp của ta mi mi vững bền m bổng lộc cc ngươi cũng suốt đời tận hưởng; chẳng những gia thuộc ta được ấm m giường nệm, m vợ con cc ngươi cũng trăm tuổi sum vầy; chẳng những tng miếu ta được hương khi nghn thu m tổ tin cc ngươi cũng được bốn ma thờ cng; chẳng những thn ta kiếp ny thỏa ch, m đến cc ngươi, trăm đời sau cn để tiếng thơm; chẳng những thụy hiệu ta khng hề mai một, m tn họ cc ngươi cũng sử sch lưu truyền. Lc bấy giờ, dẫu cc ngươi khng muốn vui chơi, phỏng c được khng?

Nay ta chọn lọc binh php cc nh hợp thnh một tuyển, gọi l Binh Thư Yếu Lược. Nếu cc ngươi biết chuyn tập sch ny, theo lời ta dạy bảo, th trọn đời l thần tử; nhược bằng khinh bỏ sch ny, tri lời ta dạy bảo th trọn đời l nghịch th.

V sao vậy? Giặc Mng Tht với ta l kẻ th khng đội trời chung, m cc ngươi cứ điềm nhin khng muốn rửa nhục, khng lo trừ hung, lại khng dạy qun sĩ, chẳng khc no quay mũi gio m xin đầu hng, giơ tay khng m chịu thua giặc. Nếu vậy, rồi đy, sau khi dẹp yn nghịch tặc, để thẹn mun đời, h cn mặt mũi no đứng trong ci trời che đất chở ny nữa?

Cho nn ta viết bi hịch ny để cc ngươi hiểu r bụng ta."


Ch thch



Kỷ Tn: tướng của Hn Cao Tổ Lưu Bang. Khi Lưu Bang bị Hạng Vũ vy ở Huỳnh Dương, Kỷ Tn giả lm Hn Cao Tổ ra hng, bị Hạng Vũ thiu chết. Hn Cao Tổ nhờ thế mới thot được.

Do Vu: tướng của Sở Chiu Vương thời Xun Thu. Theo Tả Truyện, Sở Chiu Vương bị nước Ng đnh phải lnh sang phương ng, một đm bị cướp vy đnh. Do Vu đ cha lưng ra đỡ gio cho vua mnh.

Dự Nhượng: gia thần của Tr B thời Chiến Quốc. Tr B bị Triệu Tương Tử giết, Dự Nhượng bn nuốt than cho khc giọng đi, giả lm hnh khất, mưu giết Tương Tử để bo th cho chủ.

Thn Khoi: quan giữ ao c của Tề Trang Cng thời Xun Thu. Trang Cng bị Thi Trữ giết, Thn Khoi bn chết theo chủ.

Knh ức: tức Uất Tr Cung đời ường. Khi ường Thi Tng (bấy giờ cn l Tần Vương L Thế Dn) bị Vương Thế Sung vy, ng đ lấy mnh che chở, hộ vệ cho Thi Tng chạy thot.

Cảo Khanh: họ Nhan, một bề ti trung của nh ường. Khi An Lộc Sơn nổi loạn, đnh đuổi ường Huyền Tng v Dương Qu Phi, ng đ cả gan chưởi mắng An Lộc Sơn v bị cắt lưỡi.

Vương Cng Kin: tướng ti nh Tống, giữ Hợp Chu, lnh đạo qun dn Tống cầm cự với qun Mng Cổ do Mng Kha chỉ huy ở ni iếu Ngư suốt bốn thng trời. Mng Kha cuối cng bị loạn tn chết, qun Mng Cổ đnh phải rt lui.

iếu Ngư: tn ngọn ni hiểm trở ở Tứ Xuyn, ba mặt nhn xuống sng. ời Tống, Dư Giới đắp thnh ở đ.

Mng Kha: tức Mongka, anh của Nguyn Thế Tổ Hốt Tất Liệt, lm ại Hn Mng Cổ từ năm 1251. Mng Kha trực tiếp chỉ huy cuộc viễn chinh sang Trung Quốc v cc nước pha ng. ng bị tử trận năm 1259 dưới chn thnh iếu Ngư trong cuộc vy hm đội qun Tống do Vương Cng Kin chỉ huy.

Cốt i Ngột Lang: tức Uriyangqadai, tướng giỏi của Mng Cổ, con của vin tướng nổi tiếng Subutai. Cốt i Ngột Lang nhận lệnh của Mng Kha, cng Hốt Tất Liệt đnh chiếm nước Nam Chiếu. Cốt i Ngột Lang cũng l vin tướng chỉ huy đạo qun Mng Cổ xm lược ại Việt lần thứ nhất (1258).

Xch Tu Tư: chp Xch theo Hong Việt Văn Tuyển. ại Việt Sử K Ton Thư chp Cn. Hai chữ gần giống nhau, khng biết quyển no chp nhầm. Hiện nay, chưa c ti liệu no ni g về vin tướng ny, v việc khi phục lại tn Mng Cổ từ Hn tự cũng khng phải l chuyện đơn giản.

Nam Chiếu: nước nhỏ nằm ở khoảng giữa tỉnh Tứ Xuyn v Vn Nam ngy nay; thủ đ l ại L, thuộc Vn Nam.

Hốt Tất Liệt: tức Qubilai, em ruột v l tướng của Mng Kha. Sau khi Mng Kha tử trận ở iếu Ngư, Hốt Tất Liệt tự xưng lm ại Hn ở Khai Bnh, khiến xảy ra cuộc nội chiến tranh ginh ngi bu với em ruột l Ariq-Buka. Năm 1264, Ariq-Buka đầu hng, Hốt Tất Liệt bn dời đ về Yn Kinh (tức Bắc Kinh ngy nay), xưng Nguyn Thế Tổ, lập nn nh Nguyn.

Vn Nam Vương: tức Hugaci hay Thot Hoan, con ruột Hốt Tất Liệt, được phong lm Vn Nam Vương năm 1267 với nhiệm vụ khống chế cc dn tộc thiểu số vng ny cũng như mở rộng bin cương nh Nguyn về pha Nam. Thot Hoan l người chỉ huy qun Nguyn xm lược ại Việt lần thứ hai năm 1285 v lần thứ ba năm 1287-1288.
Nghn thy ta bọc trong da ngựa: điển tch lấy từ cu ni của vin tướng kht tiếng M Viện đời Hn chp trong Hậu Hn Thư (ại trượng phu dương tử ư cương trường, dĩ m cch khỏa thi nhĩ: Bậc đại trượng phu nn chết ở giữa chiến trường, lấy da ngựa m bọc thy.)

Thi thường: tn loại nhạc triều đnh dng trong những buổi tế lễ quan trọng ở tng miếu. Bấy giờ l thời kỳ ngoại giao căng thẳng giữa ta v qun Nguyn, trong những buổi yến tiệc tiếp sứ Nguyn, triều đnh nh Trần nhiều khi phải buộc dng đến nhạc thi thường để mua vui cho sứ giả. Trần Quốc Tuấn xem đ l một điều nhục nh.

Thi ấp: phần đất vua Trần phong cho cc vương hầu.

ặt mồi lửa dưới đống củi nỏ: từ cu văn trong Hn Thư (ph bo hỏa, thố chi tch tn chi hạ nhi tẩm kỳ thượng, hỏa vị cập nhin nhn vị chi an. m mồi lửa, đặt dưới đống củi rồi nằm ln trn, lửa chưa kịp chy vẫn cho l yn.)

Kiềng canh nng m thổi rau nguội: xuất xứ từ một cu văn trong Sở Từ trừng ư canh nhi xuy t hề. Người bị bỏng v canh nng, trong lng đ e sợ sẵn, d gặp rau nguội đi nữa, cũng vẫn thổi như thường.

Bng Mng: danh tướng đời nh Hạ, c ti bắn cung trăm pht trăm trng.

Hậu Nghệ: một nhn vật bắn cung giỏi nữa trong thần thoại Trung Quốc.

Cảo Nhai: nơi tr ngụ của cc vua chư hầu khi vo chầu vua Hn ở Trường An.

Mi mi vững bền: nguyn văn chữ Hn l vĩnh vi thanh chin. Sch Thế Thuyết chp chuyện Vương Tử Knh đm nằm ngủ thấy bọn trộm vo nh sạch snh sanh vt mọi vật. ng từ tốn bảo chng rằng: ci nệm xanh (thanh chin) ny l đồ cũ của nh ta, cc ngươi lm ơn để lại. Tc giả dng điển tch ny để chỉ những của cải được lưu truyền từ đời ny sang đời khc.

Binh Thư Yếu Lược: tức Binh Gia Diệu L Yếu Lược, nay đ thất truyền. Tc phẩm với đầu đề tương tự được lưu truyền hiện nay khng phải l văn bản thực thụ, trong đ c vi đoạn chp cc trận đnh thời L Nguyễn sau ny.

Dẹp yn nghịch tặc: nguyn văn chữ Hn l bnh lỗ chi hậụ Cc dịch giả Dương Quảng Hm, Trần Trọng Kim đon Bnh Lỗ l tn đất ở đu đ vng Ph Lỗ thuộc tỉnh Vĩnh Ph ngy nay. Ở đy, chng ti theo Ng Tất Tố v Phan Kế Bnh dịch thot l bnh định nghịch tặc ni chung.