Nguyễn Huệ

.
 

Quang Trung Nguyễn Huệ (1752-1792)

Nguyễn Huệ sinh năm Qu Dậu (1752), l em của Thi Đức Hong đế Nguyễn Nhạc. Khi cn nhỏ, Nguyễn Huệ thường được gọi l ch Thơm, l em thứ hai trong nh. Trong ba anh em, Nguyễn Huệ c nhiều đặc điểm nổi trội nhất: tc quăn, tiếng ni sang sảng như chng, cặp mắt sng như chớp, c thể nhn r mọi vật trong đm tối.

Dưới quyền của Ty Sơn vương Nguyễn Nhạc, ng được phong lm Long Nhương tướng qun khi mới 26 tuổi. L một tay thiện chiến, hnh qun chớp nhong, đnh đu được đấy, Nguyễn Huệ nhanh chng trở thnh vị tướng trụ cột của vương triều Ty Sơn. Khi m vua Thi Đức đang phải lo củng cố xy dựng triều đnh, th Nguyễn Huệ l người được trao cầm qun đnh Đng dẹp Bắc. Tất cả những chiến thăng lớn vang dội của qun Ty Sơn đều gắn liền với tn tuổi của vị tướng trẻ ti ba ny.
Đem qun ra Thăng Long lật nho họ Trịnh chuyn quyền, Nguyễn Huệ tỏ tn ph nh L. Cng với thuộc tướng l Nguyễn Hữu Chỉnh, Nguyễn Huệ vo điện Vạn Thọ tiếp kiến vua L. L Hiển Tng trn trọng mời Nguyễn Huệ ngồi ở sập bn giường ngự m hỏi thăm yn ủi. Nguyễn Huệ thưa:

- Ti vốn l kẻ o vải ở Ty Sơn, nhn thời thế m nổi dậy. Bệ hạ tuy khng cho cơm ăn, o mặc, nhưng ti ở ci xa, bấy lu vẫn knh mến thnh đức. Bữa nay được nhn thấy mặt trời, đủ thoả được tấm lng khao kht. Họ Trịnh v đạo, hiếp đp hong gia, nn trời mượn tay ti một trận ph ngay được, ấy l nhờ ở oai đức của bệ hạ.
Vua L n tồn đp:

- Ấy l v cng của tướng qun cả, chứ quả nhn no c ti đức g!
Nguyễn Huệ khim tốn thưa:

- Ti chỉ tn ph, đau dm kể tới cng lợi. Việc ngy nay đ xảy ra như thế thật bởi lng trời xui nn hết thảy... Thế l trời c xui bệ hạ chấn kỷ cương, nảy mực, khiến cho trong ấm ngoi m, ti đy cũng được ơn nhờ.

Vua L sai cc cựu thần Trần Cng Sng, Phan L Phiu, Ung Sĩ Điển ra tiếp chủ su Ty Sơn. Sau cuộc gặp gỡ ny, thin hạ yn lng, chợ lại họp, ruộng lại cy, tnh hnh trong nước dần dần ổn định.
Theo lời Nguyễn Hữu Chỉnh chỉ vẽ, Nguyễn Huệ xin vua L cho thiết lễ đại triều ở điện Knh Thin để Huệ dng sổ sch qun dn, tỏ cho ton thin hạ r việc tn ph đại thống. Cử chỉ ny của Nguyễn Huệ khiến ng vua cao tuổi L Cảnh Hưng v cng xc động, chứng kiến việc ban bố chiếu thư "nhất thống".

Đp lại cng lao của chủ sy Ty Sơn, vua L sai sứ sang tận doanh qun thứ phong cho Nguyễn Huệ lm Nguyễn Sy Dực chnh ph vận Uy Quốc cng. Nguyễn Huệ sai người sang cảm tạ vua L theo đng lễ nhưng trong lng khng vui. Nguyễn Huệ ni với Nguyễn Hửu Chỉnh rằng:

- Ta mang vi vạn qun ra đy, một trận dẹp yn Bắc H. Vậy th một thước đất, một người dn by giờ khng phải của ta th của ai vo đy nữa? Dẫu ta muốn xưng đế, xưng vương chi chi, ai cn dm lm g nổi ta? Thế m ta cn nhường nhịn khng lm, chẳng quan hậu đi nh L đ thi, danh mệnh Nguyn sy, quốc cng c lm cho ta thm hơn g? Cc đnh thần Bắc H muốn lấy nước miếng cho ci danh ho, chực lung lạc ta sao? Đừng bảo ta l mn mọi, được thế đ lấy lm vinh rồi đu! Ta khng nhận lấy, chắc người ta bảo ta thất lễ; ta nhận m khng ni ra, người ta lại cho ta l khng biết g!

Dứt lời, Nguyễn Huệ hầm hầm tức giận. Nhờ c Nguyễn Hữu Chỉnh l tay kho dn xếp, Huệ mới ngui lng. Sau khi trở thnh ph m nh L, Nguyễn Huệ khng trực tiếp can dự vo nội bộ triều L v cn giữ tiếng. Khi vua L bị bệnh nặng, cng cha Ngọc Hn giục ph m Nguyễn Huệ vo thăm song ng từ chối:

- Ti chẳng sớm th chầy rồi cũng về Nam; việc nước khng dm dự đến. Vả, ti xa xi tới đy, chắc người ngoi Bắc hy cn chưa tin mấy, nếu v nội thăm hỏi vua cha, mun một xa gi chầu Trời, chẳng ha ra tự mnh chuốc lấy ci tiếng hiềm nghi khng bao giờ gii toả được?"
Vo một đm mưa to, gi dữ của thng 7 năm Bnh Ngọ (1786), thnh Thăng Long nước ngập đến một thước, vua L Cảnh Hưng qua đời ở tuổi thọ 70. Trước khi nhắm mắt ng cn kịp trối lại cho Hong tn Duy Kỳ:

- Qun bn ngoi đang đng ở đy; truyền nối l việc quan trọng, chu nn bn cng Nguyn su (Nguyễn Huệ), chứ đừng tự tiện lm một mnh.
Tri với những người muốn lập Hong tn Duy Kỳ, cng cha Ngọc Hn khi được chồng hỏi nn lập ai ln ngi bu, đ nghing về L Duy Cận. Nghe lời vợ, Nguyễn Huệ muốn hon lễ đăng quang của Duy Kỳ. Cả triều đnh nao nng ngờ vực. Cc tn thất nh L cho rằng cng cha Ngọc Hn cố tnh lm lỡ việc lớn của triều đnh v bảo sẽ từ mặt cng cha. Ngọc Hn sợ, vội nhn nhượng m ni lại với Nguyễn Huệ thu xếp cho Duy Kỳ được nối ngi.

Đến ngy lễ thnh phục của nh vua qu cố L Hiển Tng ở nội điện, Nguyễn Huệ thực hiện đầy đủ nghi lễ của ph m: rể mặc o tang trắng, đứng trong điện dự lễ. Thấy vin tiểu lại c cử chỉ bất knh trọng lc lm lễ, Nguyễn Huệ lập tức sai li ra chm. Từ đ triều thần khiếp sợ v nghi lễ được cử hnh hết sức tn nghim. Ngy đưa linh cữu vua xuống thuyền về Thanh Ho để an tng, Nguyễn Huệ mặc tang phục đi hộ tang đến tận bờ sng, lại sai bộ tướng l Trần Văn Kỷ v Nguyễn Hữu Chỉnh mặc o tang trắng đi hộ tống đến tận bến sng, lại sai bộ tướng l Trần Văn Kỷ v Nguyễn Hữu Chỉnh mặc o tang trắng đi hộ tống đến lăng Bn Thạch. Mặc d vừa mới trải qua binh đao, tang phục tuy đơn sơ, giản dị nhưng lễ nghi th đầy đủ v trang trọng khc thường. Xong tang trở về, Nguyễn Huệ tự ho ni với cng cha Ngọc Hn:

- Tin đế c hơn 30 người con, thế m khng người no bằng một mnh nng l gi. Trong việc tang tin đế, mnh với cc anh em khc, ai hơn no?

Một thời gian sau Nguyễn Huệ đem cng cha Ngọc Hn cng Nguyễn Nhạc rt qun về Nam, rồi được phong lm Bắc Bnh Vương.

Lần ra Bắc lần thứ hai năm Mậu Thn (1788), khi L Chiu Thống đ bỏ kinh thnh chạy ra ngoi, Bắc Bnh Vương cũng đ nghĩ đến chiếc ngai vng bỏ trống, đ triệu tập cc cựu thần nh L để tnh việc, song khng thuận lợi. ng cho tổ chức lại hệ thống cai trị ở Bắc H, đưa những danh sĩ c tn tuổi đ được Bắc Bnh Vương trọng dụng như Ng Th Nhậm, Phan Huy ch ra đảm đương cng việc. Tr thức Bắc H lần lượt ra gip Bắc Bnh Vương như Trần B Lm, V Huy Tấn...
Sau khi đlập Sng Nhượng cng L Duy Cận ln lm Gim quốc, sắp đặt cc quan coi việc Bắc H, một lần nữa Nguyễn Huệ lại rt qun về Nam. Trước khi trở về Nam, Bắc Bnh Vương đ dặn bảo cận thần rằng:

- Đại Tư m Ng Văn Sở, Nội hầu Phan Văn Ln l nanh vuốt của ta; Chưởng phủ Nguyễn Văn Dụng, Hộ bộ thị lang Trần Thuận Ngn l tm phc của ta. Lại bộ thị lang Ng Th Nhậm tuy l người mới, nhưng l bậc tn thần, ta coi như khch. Nay ta giao cho cc khanh hết thảy mọi việc qun quốc, coi quản 11 trấn trong ton hạt. Hễ c điều chi, ta cho cứ được tiện nghi lm việc. Song cc khanh cần phải hợp bn với nhau, chứ đừng phần b kẻ mới người cũ, miễn sao lm cho được việc, ta mới yn lng...

Thế rồi khng đầy 6 thng sau, Bắc Bnh Vương đang ở thnh Ph Xun th được tin L Chiu Thống đ dẫn đội qun xm lược Mn Thanh vo chiếm đng kinh thnh Thăng Long, qun đội Ty Sơn do Đại Tư m Ng Văn Sở chỉ huy phải tạm rt lui về đng ở Tam Điệp-Biện Sơn chờ lệnh. Nguyễn Huệ lại lần thứ ba ra Thăng Long. Lần ny ng ra Bắc với tư cch l Quang Trung hong đế. Thể theo lời khuyn của tướng lĩnh v lng mong mỏi của ba qun cng thần dn, Bắc Bnh Vương cho chọn ngy, lập đn tế trời đất, thần sng, thần nước v ln ngi hong đế tại Ph Xun, ngay hm đ ko cả qun bộ, qun thuỷ ra Bắc diệt qun xm lược Thanh, giải phng Thăng Long v Bắc H.

Dự tnh trước mọi khả năng tiếp theo của thời cuộc, vua Quang Trung đ ni với quan qun ngay trước khi bước bo chiến dịch:

- Nay ta tới đy, thn đốc viện binh, chiến thư ra sao đ c phương lược sẵn. Chỉ nội mười ngy nữa, thế no ta cũng qut sạch giặc Thanh. Song, ta nghĩ: nước Thanh lớn hơn nước ta gấp mười lần, Thanh bị thua tất lấy lm thẹn, chắc phải tm cch rửa hờn. Nếu cứ để binh lửa ko di mi, thật khng phải l phc trăm họ, lng ta khng nỡ! Nn chi, sau khi thắng, ta nn kho đường từ lệnh th mới dập tắt được ngọn lửa binh tranh, việc từ lệnh đ, ta sẽ giao cho Ng Th Nhậm.

Đng như dự kiến v lời hứa hẹn của vị tổng binh, ngy 7 thng Ging năm Kỷ Dậu (1789) qun đội của hong đế Quang Trung đ vui vẻ ăn tết khai hạ tại thnh Thăng Long. Hoa đo lng Nhật Tn cn đang nở rộ đn cho chiến thắng.

Việc binh lại giao cho Ng Văn Sở v Phan Văn Ln, việc ngoại giao v chnh trị giao cho Ng Th Nhậm v Phan Huy ch, lần thứ ba Nguyễn Huệ đ ra Bắc rồi lại về Nam. Lần ny với tư thế l Hong đế, Quang Trung gấp rt tiến hnh việc xy dựng kinh đ mới ở Nghệ An, nơi m từ xưa l qu gốc của anh em Ty Sơn v trong con mắt của Quang Trung l trung gian Nam v Bắc. Mặt khc, theo kế hoạch ngoại giao đ được Quang Trung vạch ra: bnh thường mối bang giao với nh Thanh. Triều đnh Quang Trung đ buộc sứ Thanh phải vo tận Thuận Ho phong vương cho Nguyễn Huệ; rồi Hong đế Quang Trung giả đ sang triều kiến v dự lễ mừng thọ 80 tuổi của vua Cn Long nh Thanh. Dưới thời trị v ngắn ngủi của triều Quang Trung, nhiều chnh sch về x hội, chnh trị v kinh tế được ban hnh kh độc đo, mở ra những triển vọng cho một x hội năng động hơn. Song chưa được bao lu, căn bệnh đột ngột v hiểm ngho đ cướp đi cuộc sống của ng vua đầy ti năng, c những dự định lớn lao, mới ở tuổi 40.

Năm Nhm T (1792), sau nhiều lần bắn tin rồi lại gửi thư trực tiếp đến vua nh Thanh xin được snh duyn cng một nng cng cha Bắc quốc v mượn đất đng đ, vua Quang Trung đ sai ton sứ bộ do Vũ Văn Dũng lm chnh sứ sang triều kiến vua Thanh Cn Long. Trong một cuộc bệ kiến của sứ thần Vũ Văn Dũng ở Ỷ lương cc, những yu cầu của vua Quang Trung đ được vua Thanh chấp thuận. Vua Cn Long đang chuẩn bị cho c cng cha khu cc sang đẹp duyn cng Quốc vương nước Nam; Quảng Ty được hứa sẽ nhường cho Quốc vương ph m đng đ để cho gần "Thnh Gio". Giữa lc sứ thần đang mừng vui v sắp hon thnh một trọng trch qu sức mnh, th được tin st đnh: vua Quang Trung từ trần. Mọi việc đều bị gc lại, Vũ Văn Dũng đnh m hận trở về. Rồi từ đ, việc xin lại đất Lưỡng Quảng chỉ l cu chuyện lịch sử m cơ đồ của vương triều Ty Sơn cũng dần dần tan theo giấc mộng xun của nng cng cha Mn Thanh. Một chiều đầu thu, vua Quang Trung đang ngồi bỗng thấy hoa mắt, sầm tối mặt mũi, m man bất tỉnh. Người xưa gọi đ l chứng "huyễn vận" cn ngy nay y học gọi l tai biến mạch mu no. Khi tỉnh dậy được, nh vua cho triệu trấn thủ Nghệ An Trần Quang Diệu về triều bn việc thin đ ra Nghệ An. Nhưng việc chưa quyết xong th bệnh tnh nh vua đ nguy kịch. Trước khi mất, nh vua dặn Trần Quang Diệu v cc quần thần:

- Ta mở mang bờ ci, khai thc đất đai, c cả ci Nam ny. Nay đau ốm, tất khng khỏi được. Thi tử "Nguyễn Quang Toản" tư chất hơi cao, nhưng tuổi cn nhỏ. Ngoi th c qun Gia Định (Nguyễn nh) l quốc th; m Thi Đức (Nguyễn Nhạc) th tuổi gi, ham dật lạc, cầu yn tạm bợ, khng toan tnh ci lo về sau. Khi ta chết rồi, nội trong một thng phải chn cất, việc tang lm lao thảo thi. Lũ người nn hợp sức m gip Thi tử sớm thin đ về Vĩnh Đ (Vinh ngy nay) để khống chế thin hạ. Bằng khng, qun Gia Định ko đến th cc ngươi khng c chỗ chn đu!

Ngy 29 thng 7 năm Nhm T (1792) vo khoảng 11 giờ khuya, Quang Trung từ trần, ở ngi 5 năm, thọ 40 tuổi, miếu hiệu l Thi tổ Vũ hong đế. Thi hi ng được tng ngay trong thnh, tại phủ Dương Xun. Sau khi Nguyễn nh lấy được Ph Xun đ sai quật mồ mả ln để trả th.
Nguyễn Quang Toản ln nối ngi, sai sứ sang nh Thanh bo tang v xin tập phong. Vua Cn Long thương tiếc tặng tn hiệu l Trung Thuần, lại thần lm một bi thơ viếng v cho một pho tượng, 300 lạng bạc để sửa sang việc tang. Sứ nh Thanh đến tận mộ ở Linh Đường (mộ giả) thuộc huyện Thanh Tr (H Nội) để viếng.