Viện Hàn lâm khoa học Hoàng gia Thuỵ Điển đã quyết định trao giải Nobel Hoá học 2004 cho hai nhà khoa học Israel và một nhà khoa học Mỹ do đã phát hiện ra quá trình huỷ protein nhất định trong tế bào.

Aaron Ciechanover và Avram Hershko (trái qua phải).

TS Aaron Ciechanover (57tuổi) và TS Avram Hershko (67 tuổi) thuộc Viện Công nghệ Israel và TS Irwin Rose (78 tuổi thuộc ĐH California Mỹ) cùng chia sẻ giải thưởng trị giá 1,3 triệu USD. Lễ trao giải chính thức diễn ra vào ngày 10/12  - ngày Nobel qua đời.

Aaron Ciechanover, Avram Hershko và Irwin Rose đã lội ngược dòng và vào đầu những năm 1980 phát hiện ra một trong những tiến trình tuần hoàn quan trọng nhất của tế bào, huỷ protein có quy định. Protein tạo nên mọi sinh vật sống từ thực vật cho tới động vật. Trong vài thập kỷ qua, ngành hoá sinh đã đi một chặng đường dài để giải thích cách tế bào sản xuất các protein khác nhau của chúng. Tuy nhiên, không có nhiều chuyên gia quan tâm tới sự thoái hoá của protein. Chính vì vậy, những đóng góp của họ trong lĩnh vực này đã giúp họ giành được giải Nobel Hoá học năm nay.

Aaron Ciechanover, Avram Hershko và Irwin Rose đã giúp con người nhận ra rằng tế bào có chức năng giống như một trạm kiểm tra cực kỳ hiệu quả, nơi protein được kiến tạo và bị huỷ với tốc độ chóng mặt. Sự thoái hoá đó mang tính phân biệt và diễn ra thông qua một quá trình. Quá trình đó được kiểm soát chặt chẽ sao cho protein, sẽ bị huỷ vào một thời điểm nhất định, được dán nhãn phân tử hay ''nụ hôn thần chết''. Sau đó, protein được đưa vào cái gọi là proteasomes nơi chúng bị chẻ thành các mẩu nhỏ và bị phá huỷ.

Nhãn phân tử bao gồm một phân tử tên là ubiquitin. Ubiquitin bám chắc vào protein sẽ bị huỷ, hộ tống nó tới proteasome. Tại proteasome, ubiquitin được nhận dạng như chìa khoá trong ổ khoá và phát tín hiệu rằng có một protein cần huỷ. Ngay trước khi protein bị ép vào trong proteasome, nhãn ubiquitin của nó tự rời ra để tái sử dụng.

Nhờ công trình nghiên cứu của ba nhà khoa học trên, hiện con người có thể hiểu được ở  cấp phân tử, tế bào kiểm soát một số tiến trình trung tâm bằng cách hủy các protein nhất định. Các ví dụ về những tiến trình đó là phân bào, sửa chữa ADN, kiểm soát chất lượng của các protein mới được tạo ra và các bộ phận quan trọng của hệ miễn dịch. Khi quá trình thoái hoá protein như vậy không diễn ra suôn sẻ, con người có thể mắc các bệnh chẳng hạn như ung thư cổ tử cung hoặc bệnh đa xơ cứng. Do vậy, nghiên cứu trong lĩnh vực này có thể mở đường cho các loại thuốc mới.

Giải Nobel Hoá học 2003 thuộc về hai nhà khoa học người Mỹ Peter Agre, 54 tuổi, thuộc ĐH Johns Hopkins và Roderick MacKinnon thuộc Viện Y học Howard Hughes do làm sáng tỏ cách muối (ion) và nước được vận chuyển vào và ra khỏi các tế bào trong cơ thể. Những khám phá này cho phép con người hiểu nhiều điều chẳng hạn như thận lấy lại nước như thế nào từ nước tiểu gốc và cách tín hiệu điện trong tế bào thần kinh được tạo ra và truyền đi. Điều đó có tầm quan trọng lớn trong việc hiểu nhiều căn bệnh từ bệnh thận, tim, cơ cho tới hệ thần kinh.

• Minh Sơn (Vietnamnet)