|
Ðể làm việc này, ông đã dùng kính thiên văn 2,5 mét của Caltech trên núi Wilson. Ngoài ra, từ đầu thế kỷ, trường đã có lần luơt những kính thiên văn lớn nhất thế giới, và năm 1967, khi tôi đến , trường đã có kính thiên văn rất chiến đường kính 5 mét trên núi Palomar. Chuyện này cũng vậy, khi đến đo tôi mới biết.
Ông đã rơi nhằm đúng nơi mà ông cần để học ngành vật lý Thiên thể, và không chủ định!
Thật là một nơi lý tưởng để nảy sinh thiên hướng cho một thanh niên 19 tuổi đang vô cùng khát khao tìm hiểu mọi thứ. Thật là xúc động khi được đắm mình trong tất cả những khám phá này và được những giáo sư dạy cho chúng tôi học những công trình của chính họ, và như chúng tôi không quá mười lăm người cho mỗi lớp nên chúng tôi được tiếp xúc thật gần gũi với từng giáo sư, cả những vị nổi danh nhất ! Thật là tuyệt vời! Thế là tôi đã đổi thay, là kẻ bưóc ra từ một hệ thống giáo dục Pháp trong đó thầy giáo và học trò luôn giữ một khoảng cách. Thí dụ như tôi chẳng hạn, tôi hoàn toàn ngạc nhiên khi thấy Richard Feynman (1918-1988), một trong những đỉnh cao của ngành Vật lý hiện tại, trả lời một cách kiên nhẫn những câu do những đứa bé mười chín tuổi hỏi ông. Ông tranh luận và pha trò với chúng tôi. Ðó là chưa kể sự tự do lạ thường mà chúng tôi có được. Tôi vô cùng ngạc nhiên khi thấy sinh viên đến bằng chân trần, ăn mặc lôi thôi đến dự giờ do một Nobel giảng dạy! Nhưng nói cho cùng, sao lại không đuợc? Sau lần chấn động đó, tôi bắt đầu thích môi trường quá phong phú cho sự nảy nở tài năng của mỗi người, bất kể hình thức hay tầng lớp xã hội. Và đặc ân tối cao là chúng tôi có thể gõ bất cứ cửa nào và bất cứ lúc nào, tất cả những đầu óc vĩ đại đó sẽ thong thả trả lời cho chúng tôi từng câu hỏi!
Feynman mà ông kể, là một trong những nhà Vật lý Hiện đại khổng lồ. Ông vừa mới mất. Ông là người phổ biến Khoa học thiên tài và đã gợi nên một số lớn không thể tưởng những thiên hướng cho các nhà vật lý. Tình yêu của ông dành cho Vật lý thật dễ lây. Ông liên kết giữa tài nghiên cứu hiếm có và khoa sư phạm đặc biệt.
Chúng tôi muốn biết hơn về những giờ giảng của ông. Ông đối với học trò như thế nào? Ông luôn làm cho bầu không khí bớt căng thẳng bằng cách kể một chuyện vui đùa hay một giai thoại dễ thương, làm chúng tôi thoải mái ngay tức khắc Tôi không hề thấy nơi ông một thái độ trịch thượng dù nhỏ. Ông coi trọng chúng tôi. Tôi nghĩ rằng đó là nhờ ông được giáo dục, bởi vì lúc còn nhỏ, ông không ngừng hỏi cha ông. Cha ông phải ngưng mọi việc để trả lời cho ông ngay. Tôi nghĩ rằng ông yêu chuộng những câu hỏi liên tục nơi lớp trẻ rồi ông thích hỏi những câu bắt bí. Ðó là một giáo sư ngoại hạng. Ông có quan điểm hoàn toàn của riêng ông về việc dạy Vật lý. Ông luôn nhìn thiên nhiên bằng đôi mắt mới lạ, ngây thơ, diễn dịch lại theo cách của riêng ông. Ông không hề đi theo con đường mòn và luôn đặt lại câu hỏi cho những ý tường đã được công nhận. Ông có một trực giác khác thường về những hiện tượng vật lý. Khi ông tấn công một vấn đề, ta có cảm giác rằng ông đã có ngay câu trả lời và lập luận cho hợp lý tiếp theo đó chỉ dùng để trực giác của ông tựa lên. Ðiều này không phải không gây khó khăn cho những người mới bắt đầu, đáng thương như chúng tôi. Bài giảng của ông như ảo thuật. Ông giảng cho chúng tôi bằng cả sự giản dị và sáng tỏ đáng ngạc nhiên. Chúng tôi co cảm giác như đã hiểu thấu hoàn toàn như bằng sự thẩm thấu: thiên nhiên tổ chức như thế nào, những ngôi sao tiến triển ra sao, nước chảy ra sao, những nguyên tử được hình thành như thế nào. Ông làm cho chúng tôi thông minh trong lúc ông dạy, nhưng khổ thay khi chúng tôi trở về phòng, một mình trước bài ghi, chúng tôi trở nên khô cạn! Chúng tôi còn lâu lắm mới có được thiên tài như ông. Cuối cùng trườn đại học mới thấu hiểu rằng cách dạy của ông thích ứng với những nhà vật lý hơn là sinh viên bước đầu đại học. Ngày nay, những bài giảng dạy của ông được in ra và dùng làm sách tham khảo cho các nhà vật lý trên thế giới.
Ðiều này có thể là một kinh nghiệm đáng ngại vì tưởng mình là "ngon" khi có mặt Feynman nhưng khi trở về phòng thì chẳng biết làm gì hết. Vây, với những sinh viên mới chưa có đối đầu với những kinh nghiệm nơi phòng thí nghiệm, khi luyện những con toán, những phương trình khó đến chóng mặt, có lẽ đó không phải là phương pháp tốt nhất để học Vật lý, nhưng nói chung thật mê hoặc khi nghe ông, khi nhìn thấy ông nhấn mạnh mỗi câu bằng những cái bỉu môi đầy ý vị. Ông kích đông lòng phấn khởi thật lạ lùng và là thần tượng của tất cả mọi sinh viên không những họ ngưỡng mộ vì tài năng khoa học của ông mà luôn cả sự sống động phi thường. Ông sống hết mình, chơi trống bongo (nơi trang đầu tiên của sách giáo khoa Vật lý của ông có hình ông đang chơi dụng cụ này), chải chuốt, thích đàn bà đẹp. Thêm nữa là ông khôi hài độc địa lắm. Năm 1989 khi ông mất sau khi cố chống trả bịnh cancer trong thời gian lâu, cả campus đã khóc. Người nào may mắn được tiếp xúc với ông, nhớ lại sự hiện diện rực rỡ đầy phẩm chất thật lạ lùng. Ðể thưởng thức nhân vât ngoại hạng này hơn , tôi các bạn đọc quyển tự truyện, đã dịch ra tiếng Pháp. Ông có muốn cười không, ông Feynman? Và cho dù ông ấy như thế, vậy mà ông lại không trở thành nhà vật lý. Cái gì đã khiến ông thành nhà vật lý thiên thể? Ông biết không, trong các trường đại học Mỹ, người ta chọn môn "majeur" làm môn sinh hoạt chính chẳng hạn như trường hợp tôi, đó là môn Vật lý. Nhưng ở Caltech, thiên đường khoa học ở mức cao nhất, người ta dạy mọi ngành khoa học, Sinh học, Ðịa chất học.. vân vân.. và lẽ dĩ nhiên Thiên văn học. Tôi tìm hiểu mỗi ngành một chút và tự hỏi sẽ làm luận án cho lĩnh vực nào. Theo tôi, chủ đề nghiên cứu chủ yếu nhất là vật lý những phần tử cơ bản (particules élémentaires). Ðó là lĩnh vực của những ông chúa tể của campus, hai ông giải Nobel Richard Feynman và Muray Gell-Mann. Năm 1963 giáo sư Muray cùng với một giáo sư khác của campus vừa mới đề nghị hạt quark như là viên gạch cơ bản hất của vật chất. Với hạt quark, Gell-Mann có thể xây dựng một lý thuyết để giải thích những tính chất của nhiều phần tử vật chất bắt đầu sinh sôi nảy nở trong những máy gia tốc dùng năng lượng cao... Tôi bị mê hoặc bởi mọi thứ khai triển này. Tuy nhiên một lĩnh vực khác cũng lôi cuốn tôi, Thiên văn học. Trước tiên, có lẽ vì bóng của Hubble - người đã khám phá ra những thiên hà và sự bành trướng vũ trụ- phất phơ trên campus, nhưng cũng vì phần đông các giáo sư vật lý của tôi cũng làm ngành Vật lý thiên thể và hay nói về nó trong giờ dạy của họ.
Chính ông đã giải thích những nguyên tố nặng như thế nào, những nguyên tố nặng hơn Hydrogen và Helium, và chúng làm ra căn bản của đời sống, được chế tạo từ những ngôi sao.
Trang web nói về Gs. Feynman (Tiếng Anh) Võ Thị Diệu Hằng dịch từ quyển Trinh Xuan Thuan un astrophysicien - Entretien avec Jacques Vauthier nxb Beauchesne-Fayard từ trang 8 đến trang 13.
|
Hai lần thực hành mà tôi làm trong hai mùa hè
1967 và 1968 đã ảnh hưởng đến tôi vô cùng sâu đậm. Vì cần tiền
để sinh sống, tôi làm việc mùa hè. Tôi tìm một summer job,
như ở Mỹ người ta nói. Một hệ thống trợ cấp -hay grants
- thuê tạm thời các sinh viên để làm những
con toán hay những thí nghiệm và, lẽ đương nhiên
trong một nơi như Caltech không phải dễ gõ
cửa giáo sư nào để làm môn nghiên cứu mà
tôi thích. Việc làm đầu tiên của tôi ở trong
phòng thí nghiệm của William Fowler