Những bài cùng tác giả
Thưa GS, "hiện đại hóa (HĐH) giáo dục để đi vào nền
kinh tế tri thức" là một nhiệm vụ cấp bách trong quá
trình hội nhập và cạnh tranh quốc tế. Song, HĐH như
thế nào và bằng cách nào thì có nhiều ý kiến khác
nhau? Ý kiến của GS như thế nào? - Tôi đã trình bày rõ điều ấy trong nhiều bài viết
trước đây. Đặc biệt bản kiến nghị về giáo dục do 24
người ký tên gửi lên Trung ương năm 2004 cũng đã nêu
rõ cần làm gì. Một nền giáo dục hiện đại tất nhiên
phải sử dụng các phương tiện kỹ thuật hiện đại. Điều
đó đúng nhưng chưa đủ, và hơn nữa cũng chưa phải là
quan trọng nhất. Giáo dục phải được xây dựng lại từ gốc
Như vậy, HĐH giáo dục trong quan nhiệm của GS, sẽ
được hình dung như thế nào? - Theo tôi, HĐH giáo dục bao gồm những mặt chủ yếu
như sau: Trước hết, phải thay đổi quan niệm về mục tiêu giáo
dục, sứ mạng giáo dục (triết lý giáo dục): nhằm đào
tạo thế hệ trẻ như thế nào, từ đó thay đổi cung cách
dạy và học, cung cách giáo dục phù hợp với mục tiêu,
sứ mạng đó. Nếu các bạn đã biết đến bức thư của Tổng
thống Pháp gửi các nhà giáo Pháp và diễn văn nhậm
chức của Chủ tịch Đại học Harvard thì các vị đó cũng
đã phác họa sứ mạng nhà trường phổ thông hiện đại và
đại học hiện đại. Tôi nghĩ các ý kiến ấy, trên cơ
bản, không khác lắm những điều chúng tôi đã nêu ra
trong bản kiến nghị gửi Trung ương. Thứ đến, phải hiện đại hóa nội dung, phương pháp,
hình thức, tổ chức giáo dục, nhằm thực hiện mục tiêu
một cách hiệu quả. Về tất cả các mặt, nhà trường của
ta vô cùng lạc hậu. Thật ra, chúng ta không chỉ tụt
hậu, nghĩa là đi sau, mà đi lạc ra khá xa con đường
chung của thế giới, đó mới là điều đáng lo nhất. Nói
chung, giáo dục của ta vẫn kiên trì nhằm đào tạo
những mẫu người biết ngoan ngoãn thực hành, làm việc
theo những quy ước và định chế đã có, quen đòi hỏi
được dẫn dắt, bao cấp cả về tư duy và hành động.
Không dám độc lập suy nghĩ, không dám dấn thân, ít
khả năng sáng tạo, không có cá tính mà đầu óc hẹp
hòi, cố chấp, kém khả năng thích ứng. Trong thời đại
toàn cầu hóa, cách mạng thông tin, văn minh tri
thức, sản phẩm giáo dục đó hoàn toàn không thích
hợp. Đó là nói mục tiêu đào tạo, còn trong thực tế
đương nhiên bao giờ cũng có ngoại lệ, song những
người vượt ra khuôn khổ chung chỉ là số ít. Cho nên giáo dục phải được xây dựng lại từ gốc, phải
có những thay đổi cách mạng như Đại tướng Võ Nguyên
Giáp đã đề nghị, nếu không muốn có một xã hội bị lạc
lõng và tụt lại phía sau thiên hạ ngày càng xa. Vị trí người thầy không hề yếu đi
Có những ý kiến cho rằng, do sự bùng nổ công nghệ
thông tin, hàng loạt phương tiện kỹ thuật ra đời hỗ
trợ đắc lực cho việc học, thì vị trí người thầy
trong nhà trường hiện đại lui dần xuống hàng thứ
yếu. Có đúng vậy không ? - Tôi không nghĩ như vậy. Trong nhà trường hiện đại,
vị trí người thầy không hề giảm sút. Tuy nhiên, cách
phát huy tác dụng của người thầy phải thay đổi cơ
bản. Người thầy phải làm chủ các phương tiện hiện
đại để nâng cao hiệu quả giáo dục, chứ không thể tự
hạ thấp vai trò bằng cách để các máy móc làm thay
mình. Giáo dục có nhiều phương diện: trí dục và giáo
dục cảm xúc, giáo dục nhân cách. Máy móc có thể giúp
nhiều về trí dục, nhưng người thầy phải giúp học trò
học được những điều cơ bản hơn, những điều mà máy
móc kỹ thuật không thể làm được, đó là kỹ năng tự
học, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng sống, kỹ năng thích
nghi, đức tính trung thực, đầu óc sáng tạo, đi đôi
với rèn luyện cảm xúc giúp cho học trò có được một
nền tảng văn hóa vững chắc, giúp ích cho họ suốt
đời, để sống và làm việc tốt trong một thế giới luôn
biến đổi, luôn có những điều bất ngờ, những yếu tố
phi tuyến khó dự đoán.
Chúng ta nói nhiều về trường đại học đẳng cấp quốc
tế, vậy phải chăng cũng cần phải có người thầy đẳng
cấp quốc tế? - Như tôi đã nói trên, giáo dục của ta không giống
ai cả, cái đặc tính "không giống ai" đó là nguồn gốc
mọi khó khăn, vấp váp khi hội nhập. Xây dựng một đại
học hướng tới các chuẩn mực quốc tế chính là con
đường ngắn nhất để mau hội nhập thành công. Có người
cho rằng chỉ cần đem chương trình và sách của các
nước tiên tiến về đây dạy là xong. Theo cách hiểu
ngây thơ đó, họ tin rằng chỉ cần năm ba năm là nâng
cấp được các trường hiện có lên đẳng cấp quốc tế.
Song điều cơ bản nhất làm nên đẳng cấp của một đại
học là đội ngũ thầy giáo. Một đội ngũ thầy giáo đẳng
cấp quốc tế mới có thể bảo đảm chất lượng đào tạo
quốc tế. Đương nhiên, chương trình, sách vở, thư
viện, phòng thí nghiệm, cơ sở hạ tầng thông tin, môi
trường làm việc, trình độ quản lý v.v... đều cần
thiết, nhưng trước hết là ông thầy. Thiếu thầy giỏi
thì mọi thứ khác đều không bù đắp được. Lương thấp: Lỗi hệ thống phải sửa trước hết Bên cạnh những vấn đề thuộc chủ quan của người thầy
trong bối cảnh hôm nay như: tha hóa đạo đức, ít kỹ
năng giảng dạy... thì vẫn có một yếu tố khác nữa đó
là đồng lương giáo viên. Lương ít, đạo làm thầy ngày
nay đang phải chịu một áp lực rất lớn trong một thế
giới có nhiều nghề thu nhập cao. - Chuyện đồng lương là chuyện nghiêm chỉnh, chuyện
cao quý, chứ không thể coi cơm áo là chuyện thấp
hèn. Trong con mắt của tôi, chỉ có những người vô
tâm, thờ ơ với dân, với nước, mới coi thường chuyện
lương. Một hôm có người hỏi GS P.Darriulat, nhà vật
lý nổi tiếng hiện đang sống ở Việt Nam: "Điều gì cần
sửa nhất để nâng cao chất lượng đại học", ông trả
lời ngay: “Tôi không cần suy nghĩ một giây, đó là
chế độ tiền lương". Tháng 2 vừa rồi, khi tôi đến Đại
học Cornell, GS J. Hopcroft, thành viên Hội đồng
quản trị VEF, có gặp và hỏi tôi: "Vấn đề nào cấp
thiết nhất để cải thiện đại học ở Việt nam”, tôi
cũng trả lời ngay "vấn đề lương nhà giáo"...
Nếu chúng tôi nhớ không lầm, GS đã nhiều lần lên
tiếng về vấn đề này ? - Vâng, hàng chục năm nay tôi đã lên tiếng, và cũng
đã nhiều lần trình bày trực tiếp với các vị lãnh đạo
cao nhất của đất nước trong từng thời kỳ, liên tục
không mệt mỏi. Vấn đề không phải là nâng lương để
thầy cô giáo có được mức sống đàng hoàng hợp lý, mà
là làm sao cho mức sống đàng hoàng hợp lý đó được
bảo đảm bằng lương, chứ không phải bằng cách lao
động cật lực kiếm thêm thu nhập ngoài lương như hiện
nay. Theo tôi, không chỉ trong ngành giáo dục, mà
trong mọi ngành, cái nghịch lý thu nhập thực tế cao
gấp nhiều lần đồng lương là nguyên nhân sâu xa sinh
ra và duy trì tham nhũng, dối trá, tiêu cực, dưới
mọi hình thức. Nhà giáo chỉ có chút quyền đối với
học sinh của mình, thế là dạy thêm, học thêm, tăng
tiết tràn lan. Chẳng ai thích làm những việc đó,
nhưng họ đâu có chức gì để được nhận “phong bì”
nặng, nhẹ. Đó là sự thật, cho nên bàn chuyện đó là
bàn chuyện cao quý nhất, nghiêm chỉnh nhất, cơ bản
nhất.
GS có cho rằng chính đồng lương thấp đã ảnh hưởng
đến chất lượng đào tạo? - Như tôi vừa nói, lương thấp khiến thầy cô giáo
phải đầu tắt mặt tối làm đủ thứ chuyện, kể cả dạy
thêm, dạy liên kết, dạy sô... thì làm sao bảo đảm
được chất lượng ? Mà đâu có phải vì đất nước nghèo,
vì ngân sách không đủ, mà sinh ra như vậy. Hoàn toàn
không! Chẳng qua là quản lý bậy bạ, sai từ gốc quản lý, tổ
chức. Sửa cái sai này không thể dùng cách điều chỉnh
cục bộ, theo cơ chế feedback, phát hiện sai ở đâu
sửa ở đó như hàng chục năm nay ta vẫn làm mà không
sao sửa được. Trong khoa học, người ta gọi những cái
sai đó là lỗi hệ thống, lỗi cấu trúc, lỗi thiết kế.
Nếu các xạ thủ giỏi nhất cũng bắn trật thì tức là
bản thân cái khẩu súng có vấn đề. Nếu hàng chục năm
nay không chống được tham nhũng thì phải thay đổi
cách suy nghĩ: trục trặc hệ thống, chứ không chỉ lỗi
điều hành. Tôi có thể khẳng định rằng chừng nào
nghịch lý lương/thu nhập còn tồn tại như hiện nay
thì chừng đó tham nhũng, tiêu cực còn hoành hành. Tăng học phí để tăng lương giáo viên - Không ổn?
Lại có ý kiến cho rằng phải tăng học phí, để tăng
lương giáo viên, GS đồng ý chứ? - Chưa cần đi sâu vào đạo lý của vấn đề, chỉ cần làm
việc quan sát đơn giản: có những trường tư thục trả
lương giáo viên cao, bảo đảm được chất lượng tương
đối khá, thu hút được nhiều học sinh, thu lợi nhuận
cao, nhưng học phí tính ra không cao gì hơn so với
tổng chi phí học ở trường công lập. Đó là bằng chứng
rõ rệt nhất cho thấy không phải học phí thấp là
nguyên nhân các khó khăn của giáo dục.
Tức là theo GS, phạm trù "tăng lương” nằm ở chỗ
khác? - Vấn đề ở chỗ khác, ở những khoản chi vô lý, ở cách
quản lý tài chính không minh bạch, chỉ dùng phần nhỏ
ngân sách (cộng tiền đóng góp của dân) để chi cho
lương giáo viên, còn lại phân phối tùy tiện, bất
công, chỉ một phần vào thu nhập thêm cho giáo viên,
còn phần lớn khác thất thoát đi đâu thì ngành giáo
dục cần làm rõ và chấn chỉnh trước khi đề nghị tăng
học phí.
GS băn khoăn về tính minh bạch của giáo dục hiện
nay? - Trước đây mấy hôm, báo Tiền Phong phát hiện 10.600
tỉ đồng trong ngân sách cấp cho Bộ GD-ĐT không biết
đi đâu. Và mới hôm nay, các báo đăng tin Dự án đại
học 2 kinh phí 70,5 triệu USD, thì dành 4,79 triệu
USD để… nâng cao năng lực của Bộ GD-ĐT trong việc
xây dựng các chính sách giáo dục đại học, kiểm định
chất lượng và thành lập cơ quan kiểm định chất lượng
(!). Đó là sau khi Dự án đại học 1 hơn 100 triệu USD
đã kết thúc với rất nhiều bê bối mà đã có lúc chính
Ngân hàng Thế giới (cơ quan tài trợ chính cho dự án)
cũng đã phải lên tiếng chỉ trích khá gay gắt. Chỉ
cần những thông tin đó đủ biết chi tiêu giáo dục hợp
lý đến mức nào. Cứ từng việc trong chức trách nhưng
làm không tốt, thế là lại được chi một số tiền rất
lớn để nghiên cứu cải tiến.
Là một GS toán, một nhà giáo dục, GS sẽ ưu tiên nói
về những suy tư trăn trở nào? - Có quá nhiều ưu tư, quá nhiều chuyện muốn nói, cần
nói. Theo tôi, tình hình nghiêm trọng hơn chúng ta
tưởng. Nhưng đây là câu chuyện dài chưa thấy kết cục
như thế nào.
Trần Nguyễn
- Người đô thị - Số 14, tháng 11/2007 |