Những bài cùng tác giả
Cách đây vài tháng, báo chí
loan tin
rằng nước ta hiện nay có khoảng 1,7 triệu người mù chữ.
Phần lớn những người mù chữ là người dân tộc, người cư ngụ ở
vùng cao, vùng sâu, vùng xa, v.v… Nhưng ngạc nhiên thay, Hà Nội
lại dẫn đầu với 218.200 (có báo viết là 235.000) người mù chữ!
Nay thì chúng ta biết rằng đó là sai số “cơ học”, vì người đánh
máy vô ý thêm con số 2 trước số 18.200! Như vậy, Hà Nội có
18.200 người mù chữ mà thôi. Đúng là “sai con toán bán con
trâu”!
Nhưng điều đáng bàn là một vị quan chức giáo
dục tại Hà Nội cho rằng con số đó chẳng có gì bất thường, chẳng
có ý nghĩa gì cả.
Trả lời báo chí,
bà Phạm Thị Hồng Nga, Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo thành
phố Hà Nội nói: “Với độ tuổi 15-35, chúng tôi đương nhiên
phải theo dõi để hoàn thành trách nhiệm phổ cập giáo dục. Nhưng
với độ tuổi trên 36, có thống kê được bao nhiêu người mù chữ thì
cũng không sử dụng làm gì vì những đối tượng này không thuộc
phạm vi ngành giáo dục ưu tiên, phải thường xuyên, cấp bách dạy
dỗ”.
Đọc hai chữ “dạy dỗ” rất ư là bề trên của bà
phó giám đốc làm tôi sốc, vì thông thường tôi chỉ nghe cha mẹ
dạy dỗ con cái, chứ ít khi nào nghe ngành giáo dục “dạy dỗ”
người dân. Đây là lần đầu tiên trong đời tôi nghe hai chữ này từ
một quan chức giáo dục. Tôi tự hỏi với hàng ngàn vụ bê bối của
ngành giáo dục như hiện nay (và trong quá khứ) thì ngành giáo
dục mà bà là đại diện có tư cách gì để “dạy dỗ” người dân. Tôi
nghĩ ngược lại: ngành giáo dục mới cần được sự dạy dỗ của người
dân mới đúng.
Quay lại con số 18.200 người mù chữ, bà phó
giám đốc chẳng thấy có gì đáng chú ý, chẳng thấy có gì bất
thường. Nói cách khác, đối với bà con số này vô nghĩa. Nhưng tôi
thì thấy nó tương đối bất thường và có ý nghĩa. Bất thường là
giữa thủ đô mà có đến gần hai vạn người mù chữ. Viết đến đây tôi
nhớ đến một câu nói rất phổ biến trong xã hội: “con số thống
kê cũng như một bộ đồ bikini; những cái nó biểu lộ thì thú vị
đấy, nhưng những cái nó che dấu mới là quan trọng”. Tôi nghĩ
phía dưới cái “bikini” của con số 18.200 còn có nhiều ý nghĩa
liên quan đến quốc sách giáo dục.
Thứ nhất, nên nhớ rằng mù chữ ở nước ta ngày
xưa được xem là một trong 3 loại giặc nguy hiểm (hai loại giặc
kia là giặc đói và giặc ngoại xâm). Nay thì chúng ta không còn
bị ngoại xâm, chúng ta cũng không đói, nhưng chúng ta vẫn còn …
dốt. Như vậy, con số trên và con số gần 2 triệu người mù chữ cho
thấy chúng ta vẫn còn một loại giặc mà cụ Hồ từng xem là nguy
hiểm.
Thứ hai, mù chữ theo tôi có thể xem như là
một căn bệnh. So sánh mù chữ với bệnh chắc chắn sẽ làm nhiều
người ngạc nhiên, vì nó không hiển nhiên như là những bệnh liên
quan đến sự rối loạn sinh học như ung thư hay AIDS, và vì chúng
ta không thấy tác hại của mù chữ ở con người. Phần lớn những mù
chữ giấu giếm triệu chứng trong sự xấu hổ, và do đó họ mang
trong người một bệnh tâm lí, để đến tuổi trưởng thành họ không
được ai giúp đỡ. Mù chữ còn mang tính ‘di truyền”. Trẻ em lớn
lên trong gia đình mù chữ có nguy cơ mù chữ tăng gấp 2 lần so
với trẻ em lớn lên trong gia đình biết chữ. Nghiên cứu giáo dục
cho thấy những thanh thiếu niên đọc giỏi thường có cha mẹ hướng
dẫn đọc ngay từ lúc còn bé. Ngoài ra, còn có số liệu cho thấy
khi trình độ học vấn của cha mẹ tăng 1 năm thì tỉ lệ tử vong của
trẻ em trong gia đình giảm 9%.
Thứ ba, tác hại của mù chữ đến nền kinh tế và
thế hệ tương lai. Tác hại này thì ai cũng có thể nhận thấy dễ
dàng. Người không may mắn bị mù chữ thường thiếu cơ hội tham gia
lao động. Không tham gia lao động được nên họ phải tùy thuộc vào
Nhà nước, hay có trường hợp có nguy cơ dính vào những vụ tội
phạm. Ở Mĩ, 85% những người dính dáng vào tội phạm hình sự mù
chữ hay có vấn đề về đọc và viết. Và, khi có cơ hội tham gia lao
động thì họ cũng không có dịp được thăng tiến trong nghề nghiệp.
Mù chữ như tôi vừa bàn là không biết đọc
viết, nhưng còn có hai loại mù khác nữa: đó là mù chữ chức năng
(functional illiteracy) và mù số. Mù chữ chức năng nói đến những
trường hợp “bệnh nhân” biết chữ nhưng thiếu khả năng đọc, viết,
hiểu. Theo định nghĩa của giới tâm lí học, những người mang
“bệnh” mù số (innumeracy) thường không có khả năng suy nghĩ và
diễn giải ý nghĩa của con số trong cuộc sống hàng ngày. Người mù
số không phân biệt được sự khác biệt giữa 2% và 0,02. Chẳng hạn
như trong trường hợp xem xét số liệu qua nhiều năm như 15.000,
17.000, 18.000 và đến 218.000, nhưng người đọc không phát hiện
sự bất thường và không có khả năng so sánh, đó là mù chữ chức
năng. Theo cách hiểu này, bà phó giám đốc Sở GDĐT Hà Nội có thể
liệt vào nhóm mù chữ chức năng và mù số.
Theo nghiên cứu của Mĩ, mù chữ chức năng và
mù số ảnh hưởng xấu đến nền kinh tế quốc gia, với thất thoát lên
đến hàng tỉ đô la mỗi năm. Những thất thoát kinh tế thường do
tai nạn, năng suất thấp, và sai lầm hàng ngày liên quan đến mù
chữ chức năng và mù số. Cố nhiên, chúng ta có thể suy luận ra
rằng làm quan chức lớn mà mù chữ chức năng và mù số thì tổn hại
còn lớn hơn cho nước nhà.
H. L. Mencken từng nói rằng công dân trong
một xã hội hiện đại cần phải học ba kĩ năng căn bản: chữ, số, và
lí giải thống kê. Có lẽ đã đến lúc các quan chức giáo dục cần
được trang bị những kĩ năng này trước khi lên tiếng dạy dỗ người
khác.
©
http://vietsciences.free.frr
và http://vietsciences.org
Nguyễn Văn Tuấn
|