Chương
trình là cốt lõi của nền học, sách giáo khoa (SGK)là phương
tiện tối thiểu cho dạy và học, được tất cả các quốc gia coi
trọng, ảnh hưởng đến con người , kinh tế xã hội của nó rất
lớn và phức tạp. Giáo dục ổn định phát triển, hay tụt hậu,
bị xáo trộn , thương mại hay tự do do hóa phần lớn xuất phát
từ sự nhận thức của những người có trách nhiệm về thiết kế
chương trình và việc soạn thảo các bộ SGK. Lượng sách giáo
dục hiện nay được xuất bản ồ ạt với số lượng lớn, chất
lượng thấp không đạt được mục tiêu ổn định. Phóng viên có buổi
trao đổi với GS Nguyễn Xuân Hãn về việc sửa đổi Luật GD “ một
chương trình nhiều bộ SGK.. “
Phóng viên (PV). Sau khi Bộ
Giáo dục và Đào tạo ( Bộ GD-ĐT) dự kiến sửa đổi Luật GD, có phần
liên tới chương trình và sách giáo khoa (CT-SGK), trên công luận hiện
nay có nhiều ý kiến khác nhau. Là người nghiên cứu vấn đề này từ
nhiều năm nay, Giáo sư suy nghĩ thế nào về điều
đó ?
GS. Nguyễn Xuân Hãn (NXH).
Xin khẳng định không có gì mới, xin nhắc lại kiến nghị của Bộ
GD-ĐT “ Một chương trình giáo dục phổ thông trong tương lai
có thể có 2-3 bộ SGK được phát hành cùng một lúc , do Bộ
trưởng duyệt và quyết định , và giám đốc sở GD-ĐT ở mỗi địa
phương có thể quyết chọn một trong những bộ SGK đó để sử dụng
ở địa phương mình” để sửa điều 25 của Luật GD năm 1998.
(Báo Lao Động số 135/2005 (6824) ngày 17/5/2005, trình Quốc hội,
nhưng nó đã bị bác bỏ. khi thông qua Luật GD năm 2005 Còn ý
kiến bàn trên công luận rất nhiều, nhưng chưa làm rõ bản chất
của khoa học của CT-SGK và còn xa với thực tiễn dạy và học
hiện nay.
PV. Vậy theo Giáo sư bản chất khoa học của vấn đề, theo khoa học
được hiểu như thế nào?
NXH. Chương trình là cốt lõi
của nền học, SGK là tài liệu mang tính pháp lý trong dạy và
học. Qua nghiên cứu, xin khẳng định suốt 28 năm qua ta chưa
hề có chương trình giáo dục chính thức của Nhà nước,
mỗi chương trình đều nhiều sách tương, nhưng không hề chọn được
bất cứ một bộ SGK chuẩn với đúng nghĩa khoa học.
Chương trình phải được
quan niệm như một chỉnh thể xuyên suốt từ lớp 1 đến lớp 12,
nhưng khi thực hiện ta chia nó thành 3 khúc:Tiểu học, THCS và
THPT. Khúc Tiểu học ta thiết kế 4 chương trình khác nhau chương
trình 165 tuần, 120 tuân, 100 tuần và Chương trình công nghệ GD,
việc chỉnh sửa và hợp nhất liên miên sau đó mãi đến năm 2002
ta gộp thành một chương trình Tiểu học. Một khúc chương trình
THPT năm 1993 được chia tách thành 3 Ban, Ban A (khoa học tự
nhiên), Ban B (khoa học tự nhiên—kỹ thuật) và Ban C (khoa học xã
hội), đến năm 1998 phân Ban đã bị xóa khi thông qua Luật GD, năm
2002 khúc chương trình THPT này lại phân thành 2 Ban – Ban Tự
nhiên (A), Ban xã hội (C);khi triển khai gặp sự cố vì xuất
hiện Ban “không vào Ban A , và cũng không vào Ban C ) vào năm
2003, thường vụ QH đồng ý với tờ trình Chính phủ cho việc
dừng triển khai phân Ban lại hai năm để nghiên cứu lại (Báo Thanh
Niên số 360(2925) ngày 26-12-2003). Đến 2005 lại có 5 Ban, Ban tự
nhiên A, Ban xã hội C và Ban cơ Bản (CB) , Ban cơ Bản hướng –khoa
học tự nhiên (CBA); Ban cơ bản hương khoa học xã hội (CBC), nhưng
cũng không được xã hội hội chấp nhận.(!?) Chưa bàn đến vấn đề
thi cử, chương trình giáo dục chính thức với nghĩa hẹp từ
ngày đổi mới đến nay, rõ ràng chưa thiết kế được. Vậy
mệnh đề một chương trình mấy bộ SGK rõ ràng thiếu điểm tựa
xuất phát?
Về SGK, cuối những năm
tám mươi của thế kỷ trước, một chương trình ta chỉ đạo biên
soan 3 bộ SGK toán, và 2 bộ SGK văn khác nhau cho hai miền của
một đất nước thống nhất, khi vận dụng vào thực tế dẫn đến
sự rối loạn trong dạy và học. Vào cuối những năm chín mươi
thế kỷ trước ta lại phải hợp nhất các bộ SGK trên thành một
bộ SGK thống nhất theo từng môn về môn toán và môn văn. Đến năm
2002 ta lại chỉ đạo một chương trình viết hai bộ SGK về các môn
Toán, Lý Hóa, Sinh và Ngữ Văn (Văn và Tiếng Việt) ! Đến
năm 2005, thay đổi thiết kế phân Ban, và biên soạn nhiều loại
sách cho 5 Ban kể trên. Chưa kể những SGK bắt buộc học sinh
phải mua, ta lại biên soạn nhiều sách tham khảo.Theo số liệu
điều tra ở Cty phát hành sach Hà Nội năm 2008, có 3120 sách tham
khảo cho tất cả HS phổ thông, cụ thể Lớp 1cos 59 cuốn, lớp 2
(85c); Lớp 3(109c) ; Lớp 4 (147c); Lớp 5 (180c); Lớp 6(202c); Lơp7
(199c); Lớp 8 (288c); Lớp9 (357c); Lớp 10 (394c); Lớp 11-(442c);
Lớp 12 (148c) vân vân .
Một quyển sách chuẩn mực hay một bộ sách từ lớp 1 đến lớp
12, các kiến thức phải được chỉ đạo “
theo một tư duy khoa
học nhất quán và thống nhất” và có sự hài hòa giữa
các môn học. Việc chỉ đạo biên soạn sách của nước ta “
chẳng
giống Ai”. Nhiều tác giả đã bức xúc cảnh báo: Nếu cứ
phải “quay lưng vào nhau” để biên soạn các bộ SGK khác nhau, khi
chưa nhận thức rõ đâu là chuẩn mực về mặt học thuật, thì sự
rắc rối cho việc dạy và học, cứ thế này thì là một mối lo
So với các nước chương trình giáo dục của ta
quá nặng, nhiều nội dung trong SGK nặng hơn từ 1 đến 3 năm, cách
trình bầy không liền mạch, ngôn ngữ sử dụng trừu tượng xa
cuộc sống, khó học khó nhớ. HS phải học thêm từ lớp 1, làm
các em mất tuổi thơ. Sô tiền học thêm rất lớn, theo số liệu
điều tra của Việt nam với tổ chức quốc tế khoảng 300 triệu
USD/năm
PV.
Chuyện sách giáo dục, ngoài chính thức còn có tham
khảo vân vân
NXH. Chưa kể sách ngoài
luồng, năm 2001 theo thống kê chính thức của Cục xuất bản cả
nước xuất bản, năm 2001 cả nước phát hành 237,760 triệu bản,
2004 – 242,7 triệu bản, 2005-276,447 triệu bản, 2008 – 279, 913
triệu bản, trong đó sách của NXBGD chiếm khoảng 80%. Tỷ lệ
(sách và giáo trình đại học và sách phổ thông) xấp xỉ chưa
đến 1% . Tỷ lệ này kéo dài hàng chục năm nay. Ở bậc phổ thông
“bội thực về sách”, còn ở bậc đại học “đói sách”. Bất chấp
”sự bội thực sách” này , người ta lại bàn làm sao để ”tăng
thêm” nhiều sách, còn chỗ ”thiếu” ơ bậc đại học, hầu như không
được đặt ra để khắc phục trong hơn 20 năm đổi mới.
Hiện nay trong toàn quốc
có 55 NXB, và 6200 doanh nghiệp và cơ sở in ấn của Nhà nước và
tư nhân, với doanh thu 1 tỷ USD/năm, với tốc độ tăng doanh
thu trung bình 100 triệu USD đến 150 triệu USD/năm. Riêng
giấy in sách giáo dục cần khoảng 2 triệu tấn/năm, trong nước
chỉ cung cấp được 40% còn lại 60% phải nhập ngoại.
Tính riêng
môn Tiếng Việt lớp 1, từ năm 2002 đến 2008, NXBGD đã thu của dân
khoảng 230 tỷ đồng/môn, xấp xỉ 14 triệu USD/môn, mà không phải
đầu tư gì nhiều. Ở bậc phổ thông có khoảng 200 tựa sách như
vây.
Học sinh ở nhiều nước, đặc
biệt là những nước giầu có được cung cấp miễn phí SGK chuẩn mực và
chất lượng. Việt Nam còn nghèo người dân năm nào cũng phải bỏ
hàng trăm triệu USD, mua sách học thiếu chuẩn mực cho con. Trong
khi đó cơ quan có trách nhiệm, rất tiếc không thấy bàn đến
việc làm sao chương trình và SGK chuẩn mực để ổn định giáo
dục, mà năm nào cũng bàn giảm tải, giảm sai, tăng giá sách hay
sửa luật GD để tăng lượng in ấn và bán được nhiều sách?.
PV. Tại sao cho đến nay theo
Giáo sư ta không làm được CT-SGK chuẩn?
NXH. Nguyên nhân thì có
nhiều, xin hệ thống lại một số
-Chuẩn kiến thức-rất quan
trọng, nó được vi như cái thước tre, mà người nông
dân sử dụng để đo dạc khi xây nhà, theo ông Trân Kiều- nguyên
Viện trưởng Viên KHGD thừa nhận là chưa tìm được để thiết kế
CT-SGK chuẩn ở nước ta mấy chục năm qua. Xây một ngôi nhà mà
không có thước tre, thì nó méo mó lệch lạc như thế nào Ai cung
có thể hình dung được! .Năm 2002 ta tiến hành đổi mới chương
trình và thay SGK ở bậc phổ thông. Nếu chương trình giáo dục
người ta bắt đầu từ chữ cái theo A, B, C,…thì ở ta bắt đầu từ
chữ E !
Trên thế giới tồn tại một
chuẩn mực chung chương trình giáo dục cấp quốc tế, đặc biệt
là GD phổ thông với cùng một trình độ, để HS từ nước này sang
nước khác học được, sự khác nhau về chương trình nếu có cũng
dễ dàng được giải quyết. Khoa học không có biên giới, chỉ có
nhà khoa học là có quốc tịch. Làm CT-SGK chuẩn là một công
trình khoa học lớn của Quốc gia Hiên nay trên thế giới nước nào
cũng có CT_SGK chuân của riêng mình , bất kể nước đó là nước
tiên tiến như Anh, Đức, Mỹ, Nga, và Pháp, mà kể cả những nước
còn khó khăn hơn ta ở các nước châu Á, Phi và Mỹ La Tinh cũng
làm được.
Ngày 28-10 -2008, tại một cuộc họp quốc gia về GD,
đã có câu hỏi cho người có trách nhiệm nhất về GD hiện
nay, vậy các nước, kể cả nước lạc hâu hơn ta, đã
làm CT-SGK chuẩn mực như thế nào ? và họ làm được, còn
ở nước ta đã 27 năm qua chưa hề có CT-SGK chuẩn? Câu trả
lời, rất tiếc tìm mãi vẫn chưa ra!
GD là quốc sach hàng đâu, GD
nước ta đa được vay tiền từ nhiều ngân hàng nước ngoài, trung
bình 100 triệu USD/năm kể từ năm 1993 đến nay. Vay tiền nước
ngoài thì người nước ngoài tham gia chỉ đạo biên soạn và thẩm
định CT-SGK, kể cả cao dao tục ngữ nước ta! ( Ví dụ như 10329/VP
do Thứ trưởng Bộ GD-ĐT ký ngày 10/11/2000 mời tác giả VN đến
tập huấn biên soạn). Một chỉnh thể khoa học, lại sử dụng cách tiếp cận
tiểu nông (cắt khúc cuốn chiếu, vừa chay vừa xếp hàng) cùng với đồng
tiền vay và chỉ đạo từ bên ngoài, thì những sai sót mà mà ta phải chỉnh
sửa triền miên là khó có thể tránh khỏi.
Việc học sinh bỏ học đang
là một vấn nạn, có nhiều nguyên nhân, nhưng có một nguyên nhân
quan trọng thiếu CT-SGK chuẩn, phù hợp với nước ta. Theo số
liệu tháng 10-2008 của Vụ kế hoăchj tài chính (Bộ GD-ĐT), tỷ
lệ trẻ bỏ học là 230 nghìn em (chiếm 1,37%), nhưng theo các
chuyên gia khoảng 1 triệu em (6%)(Kinh tế Nông Thôn, 10-121-2008) .
Theo báo cáo của UNDP (chương trình phát triển liên Hợp quốc)
con số gần 2 triệu em (12%) trẻ em không đến trường . bỏ học hay
không học hết câp!
PV. Vậy ý kiến của GS
về CT-SGK ở bậc phổ thông?
NXH. Việc dự kiến sửa
đổi và bổ xung khoản 3 Điều 29 của Luật GD của Bộ GD-ĐT, qua
phân tích kể trên là không có cơ sở thực tế và không đúng với
tư duy khoa học. Hiện có ý kiến cho rằng nên để nhiều người
biên soạn sách, tương tự như phong trào “Toàn dân đúc thép vào
những năm mươi của thế kỷ trước ở nước ngoài” . Kết quả Ai
cũng biết, người ta Ai cũng biết, người ta chỉ thu được gang,
chứ không có thép.Tư duy khoa học, xin lưu ý không phải nhiều
tiền hay đông người là thay thế được.
Theo Điều 36 của Hiến
pháp, Điều 100 của Luật GD năm 2005, về CT giáo dục và SGK ,
người chịu trách nhiệm trước QH và nhân dân là Chính phủ, cụ
thể là Thủ tướng. Để giải quyết tận gốc vấn đề ta cần sớm
có CT-SGK chuẩn, nếu phát huy nội lực loại bỏ tư tưởng sính
ngoại. Giải pháp mới cho CT-SGK chuẩn phù hợp với VN, hội nhập
với thế giới theo các chuẩn mực quốc tế sẽ hoàn thành trong
vòng 1 năm, với kinh phí 100 tỷ đồng, để có thể thay đồng loạt
CT-SGK mới từ lớp 1 đến lớp 12 trong thời gian tới đã được
những nhà khoa học nước ta khẳng định. Tính hiệu quả và thực
tế của giải pháp này, xin lưu ý đến nay, không còn bất cứ
phản bác nào, kể cả lãnh đạo Bộ GD-ĐT. Chế tài sử dụng SGK
chuẩn, ít nhất 10 năm hoặc lâu hơn mới được in lại một lần, sẽ
sớm được Quốc hội thông qua. Việc cung cấp miễn phí SGK cho học
sinh như các nước, sẽ hoàn toàn khả thi. Kéo dài cách làm lạc
hậu hiện nay , thật bất lợi cho sự nghiệp trồng người, và gây
thiệt hại lớc cho dân.
Vấn đề còn lại là con
người và tổ chức, người chúng ta thông thiếu, miễn là biết
tựa chọn và dùng.
PV: Xin cảm ơn Giáo sư!
Đã đăng Tuần báo Văn Nghệ
Số 17-18 (651-652), Chủ Nhật, ngày 26-4 và 3-5-2009
HỘI NHÀ VĂN VIỆT NAM