Xiển Ngộ tên thật là Nguyễn Văn Xiển. Sinh vào khoảng 1860, người làng Hoàng Bột, huyện Hoằng Hoá (Thanh Hoá) cùng quê với Trạng Quỳnh. Ông thông minh hoạt bát, học giỏi, nhưng thi măi không đỗ, thường có những hành động, cử chỉ ngạo ngược. Người đời cho ông là "Ngộ chữ" (điên v́ nhiều chữ quá) và gọi ông là Xiển Ngộ. Cái tên này đă thành phổ biến khắp vùng Thanh Hoá. Nhưng hành động ngỗ ngược của ông đă thành ra những giai thoại nhiều người biết.
Một hôm, Xiển Ngộ đến Thanh Hoá đi thi, lại hỏng lần nữa. ông buồn rầu, cùng các bạn hỏng thi ngồi than phiền, chực mượn rượu tiêu sầu, nhưng sờ túi, các thầy đồ đều hết tiền cả. Một bạn đố Xiển dám vào xin tiền Tôn Thất Thuyết, lúc ấy đang làm tổng đốc Thanh Hoá, có tiếng là hách dịch lắm. Xiển nhận làm ngay, nhưng bắt anh em phải cuộc.
Sáng sớm hôm sau, Tôn Thất Thuyết ra công đường thấy một người quỳ ở sân, Thuyết quát lính hỏi tên kia muốn kêu ǵ. Xiển đứng dậy tŕnh ngay:
- Con muốn chết, đến đây để nhờ lưỡi gươm của cụ lớn hoá kiếp cho.
Tôn Thất Thuyết quát:
- Tên này thật là điên cuồng ngu ngộ. V́ sao mày lại muốn chết?
Xiển đáp:
- Bẩm cụ lớn, con là học tṛ thi hỏng, nhà lại nghèo, sống thêm hỗ bút hỗ nghiên, nên muốn chết cho rảnh.
Thuyết thấy Xiển có vẻ thư sinh nho nhă, nói năng lại hoạt bát, liền bảo:
- Nếu là học tṛ giỏi mà thi hỏng th́ cũng đáng thương. C̣n như học tṛ lười, dốt, th́ chết đi cũng phải. Bây giờ ta sẽ ra đề cho ngươi vịnh thử bài thơ xem ngươi là học tṛ hạng nào.
Rồi Thuyết lấy ngay đầu đề là "điên cuồng ngu ngộ".
Xiển ứng khẩu đọc luôn bốn câu thơ như sau:
Cao Tổ điên hào kiệt
Vơ Đế ngộ thần tiên
Tăng Điểm cuồng thiên địa
Nhan Tử ngu thánh thần.
Nghĩa là :
Cao Tổ điên đảo người hào kiệt
Vũ Đế giác ngộ chuyện thần tiên
Tăng Điểm ngông cuồng với trời đất
Nhan Tử ngu ngơ mà thánh hiền.
( Bốn nhân vật kể trên đều là những bực vua chúa thánh hiền tài giỏi trong sử sách: Hán Cao Tổ có tài thuyết phục làm cho những người tài giỏi phải theo ḿnh. Hán Vũ Đế thích t́m hiểu chuyện thần tiên để rút kinh nghiệm xử thế. Tăng Điểm (Tăng Tử) là học tṛ giỏi bực nhất của Khổng Tử. Lúc nói chí hướng của ḿnh, ông không thích làm quan làm giàu mà thích sống thanh cao. Nhan Tử (Nhan Hồi) học tṛ giỏi nhất của Khổng Tử. Bề ngoài, ông có vẻ như người ngu đần, nhưng thực ra là bậc thánh hiền.)
Nghe bài thơ, Tôn Thất Thuyết biết Xiển là người tài giỏi, học rộng, trí nhanh; trong chớp mắt biến bốn chữ chê thành bốn chữ khen, để tỏ chí khí của ḿnh. Thuyết bèn thưởng cho Xiển 30 quan tiền, và an ủi, khuyên lơn Xiển nên cố gắng học nữa.
Thế là Xiển Ngộ đă được cuộc. Các bạn phải khao một bữa chén linh đ́nh.