Đoàn Nhữ Hài người làng Trường Tân, huyện Gia Phúc, tỉnh Hải dương, sinh vào khoảng cuối đời Trần Thánh Tông, thông minh, hoạt bát, tính khí cương trực. Khoảng niên hiệu Hưng Long đời Trần Anh Tông (1293- 1314), ông c̣n trẻ lắm, lên kinh sư theo học nhưng chỉ học một ḿnh, không chịu theo một thầy nào.
Bấy giờ, thượng hoàng Trần Nhân Tông
từ Thiên Trường về thăm kinh sư, nhân
bất chợt đi xem các cung điện đến
cung Vua th́ thấy Anh Tông đă nửa ngày c̣n ngủ
mê man, hỏi ra mới biết, Vua uống rượu
quá say. Thượng Hoàng giận lắm,lập
tức sai xa giá về ngay Thiên Trường, sau khi
xuống chiếu cho các quan hai hôm sau phải về Thiên
Trường triều hội. Tả hữu túc vệ
hoảng sợ quá, chạy vào lay Anh Tông dậy, tâu
lại sự việc. Anh Tông không kịp mặc áo,
chạy ra khỏi điện để kịp gặp
Thượng hoàng, nhưng Nhân Tông đă đi xa
lắm rồi. Khi chạy ngang qua chùa Tư Phúc, Vua
chạm phải một con trai mải đứng
dựa nơi cột ngẫm nghĩ điều ǵ,
thấy Vua đến mà không tránh. Vua đang cuống
cuồng, bực bội hỏi:
- "Ngươi là ai? Làm ǵ ở đây?"
- "Thưa, thần là Đoàn Nhữ Hài, là học tṛ
đang học!"
- "Sách vở đâu mà bảo là học?"
- "Cần ǵ phải có sách mới học
được?"- Người học tṛ đáp.
Anh Tông nghe nói thế cũng ph́ cười, chẳng
những không giận, lại dịu dàng hỏi:
- "Ngươi là học tṛ, vậy có thể làm
giúp ta việc này đặng chăng?".
Vua kể lại câu chuyện vừa xảy ra, rồi
nói tiếp:
- "Trẫm khổ v́ rượu, phải tội
với Thượng hoàng. Nay muốn về tạ
tội, nhưng về hai tay không th́ không dám. Vậy
ngươi làm hộ trẫm một bài biểu".
Nhữ Hài điềm nhiên hỏi:
- "Bệ hạ hối hận thực ư?"
- "Sao lại không thực"- Vua đáp
- "Vậy xin được tội, bệ hạ
hứa sẽ chừa rượu chăng?"
- "Nhất định là chừa!"
Nhữ Hài xin giấy bút rồi thảo ngay tại
chỗ một bài biểu dâng Vua. Vua kén 30 lực sĩ,
dùng thuyền nhẹ, đi ngay, lại không quên đem
cả Nhữ Hài đi theo. Thuyền đi hai ngày, hai
đêm th́ tới nơi. Thượng hoàng trông
thấy, hỏi:
- "Ai đấy?".
Quan hầu chạy ra hỏi rồi vào tâu:
- "Là người dâng biểu của quan gia!".
Thượng hoàng ngoảnh lưng lại không nói ǵ.
Tới trưa, rồi tới chiều. Chợt có
một cơn mưa giông dữ dội, sấm vang sét
nổ, mưa đổ như trút. Nhữ Hài vẫn
quỳ không nhúc nhích, như là không xảy ra việc
ǵ. Nhân Tông thượng hoàng sực nhớ lại người
dâng sớ buổi sáng, liền hỏi:
- "Người ngoài sân c̣n đấy không?"
Rồi sai lấy tờ biểu vào xem, thấy lời
lẽ khẩn khoản, thống thiết, chân thành,
cho sai mời Anh Tông vào bảo:
- "Trẫm c̣n nhiều con, không đứa này
nối ngôi th́ đứa khác. Kẻ làm Vua không
thể rượu chè bê tha như thế. Trẫm
đang sống mà c̣n thế, sau đây th́ làm thế
nào?"
Anh Tông cúi đầu khóc lóc tạ tội. Thượng
hoàng lại hỏi:
- "Người soạn biểu là ai? Đỗ đạt
ǵ chưa?"
- "Đó là Đoàn Nhữ Hài, chỉ là một học
tṛ nghèo"- Vua thưa.
Thượng hoàng lấy làm lạ lắm, cho mời
vào và bảo: "Nhà ngươi soạn biểu
rất hợp ư trẫm", bèn xuống chiếu cho
Vua và trăm quan trở lại kinh sư và dặn Vua
cất nhắc cho Nhữ Hài.
Về đến kinh, Vua liền cho Nhữ Hài làm Ngự sử trung tán. Bấy giờ Đoàn Nhữ Hài mới có 20 tuổi. Trong triều có kẻ ghen ghét, cho là Nhữ Hài c̣n quá ít tuổi mà giữ chức Ngự sử là chức can gián Vua và đàn hặc các quan th́ c̣n thể thống ǵ. Họ truyền cho nhau hai câu thơ:
Phong hiến luận đàm truyền cổ ngữ
Khẩu tồn nhũ xú Đoàn trung tán...
(Ngự sử tụng truyền câu cổ ngữ
Đoàn trung tán miệng c̣n hơi sữa)