Lục Vân Tiên

Nguyễn Đ́nh Chiểu (1822 - 1888)

 

Câu 1 - 199

Trước đèn xem chuyện Tây Minh

Gẫm cười hai chữ nhân t́nh éo le

Hỡi ai lẵng lặng mà nghe

Dữ răn việc trước, lành dà thân sau

 Trai thời trung hiếu làm đầu

Gái thời tiết hạnh là câu trau ḿnh

Có người ở quận Đông Thành

Tu nhân tích đức sớm sinh con hiền

Đặt tên là Lục Vân Tiên

Tuổi vừa hai tám, nghề chuyên học hành

Theo thầy nấu sử sôi kinh

Tháng ngày bao quản sân Tŕnh lao đao

Văn đà khởi phụng đằng giao

Vơ thêm ba lược sáu thao ai b́

 

 Xẩy nghe mở hội khoa thi

Vân Tiên vào tạ tôn sư xin về:

"Bấy lâu cửa Thánh dựa kề

Đă tươi khí tượng lại xuê tinh thần

Nay đà gặp hội long vân

Ai ai mà chẳng lập thân buổi này.

Chi lăm bắn nhạn ven mây

Danh tôi đặng rạng, tiếng thầy bay xa

Làm trai trong cơi người ta

Trước lo báo bổ, sau là hiển vang"

  Tôn sư bàn luận tai nàn

Gẫm trong số hệ khoa tràng c̣n xa

Máy trời chẳng dám nói ra

Xui thầy thương tớ xót xa trong ḷng

Sau dầu tỏ nỗi đục trong

Phải toan một phép để pḥng hộ thân

Rày con xuống chốn phong trần

Thầy cho hai đạo phù thần đem theo

Chẳng may mà gặp lúc nghèo

Xuống sông cũng vững, lên đèo cũng an

Tôn sư trở lại hậu đàng

Vân Tiên ngơ ngẩn ḷng càng sanh nghi

Chẳng hay ḿnh mắc việc chi

Tôn sư người dạy khoa kỳ c̣n xa

Hay là bối rối việc nhà

Hay là đức bạc hay là tài sơ

Bấy lâu ra sức công thư

Hội này chẳng gặp c̣n chờ hội nao

Nên hư chẳng biết làm sao

Chi bằng hỏi lại lẽ nào cho minh

Đặng cho rơ nỗi sự t́nh

Ngơ sau ngàn dặm đăng tŕnh mới an

Tôn sư ngồi hăy thở than

Ngó ra trước án thấy chàng trở vô

Hỏi rằng: Vạn lư trường đồ

Sao chưa cất gánh trở vô việc ǵ

Hay là con hăy hồ nghi

Thầy bàn một việc khoa kỳ ban trưa

Vân Tiên nghe nói liền thưa

Tiểu sinh chưa biết nắng mưa thế nào

Song đường tuổi hạc đă cao

Xin thầy nói lại âm hao con tường

Tôn sư nghe nói thêm thương

Dắt tay ra chốn tiền đường coi trăng

Nhân cơ tàng sự dặn rằng:   

  Việc người chẳng khác việc trăng lên trời

Tuy là soi khắp nơi nơi

Khi mờ, khi tỏ, khi vơi, khi đầy

Sau con cũng tỏ lẽ này

Lựa là trước phải hỏi thầy làm chi

Số con hai chữ khoa kỳ

Khôi tinh đă rạng, tử vi thêm ḷa

Hiềm v́ ngựa chạy đằng xa

Thỏ vừa ló bóng, gà đà gáy tan

Bao giờ cho tới bắc phang

Gặp chuột ra đàng, con mới nên danh

Sau dầu đặng chữ hiển vinh

Mấy lời thầy dạy tiền tŕnh chẳng sai

Trong cơ bĩ cực thái lai

Giữ ḿnh cho vẹn việc ai chớ sờn

Vân Tiên vội vă tạ ơn

Trăm năm dốc giữ keo sơn một lời.

Ra đi vừa rạng chân trời

Ngùi ngùi ngó lại nhớ nơi học đường

Tiên rằng : Thiên các nhất phương 

Thầy đeo đoạn thảm, tớ vương mối sầu

Quản bao thân trẻ dăi dầu

Mang đai Tử Lộ quảy bầu Nhan Uyên

Bao giờ cá nước gặp duyên

Đặng cho con thảo phỉ nguyền tôi ngay

Kể từ tách dặm đến nay

Mỏi mê tính đă mấy ngày xông sương

Đoái nh́n phong cảnh thêm thương

Vơi vơi dặm cũ, nẻo đường c̣n xa

Chi bằng kiếm chỗ lân gia

Trước là t́m bạn sau là nghĩ chân

Việc chi than khóc tưng bừng

Đều đem nhau chạy vào rừng lên non

Tiên rằng : Bớ chú cơng con

Việc chi nên nỗi bon bon chạy hoài

Dân rằng: Tiểu tử là ai

Hay là một lũ sơn đài theo tao

Tiên rằng: cớ sự làm sao

Hăy dừng gót lại mà trao một lời

Dân nghe tiếng nói khoan thai  

Kêu nhau đứng lại vài lời phân qua

Nhân rày có đảng lâu la

Tên là Đỗ Dự, hiệu là Phong Lai

Nhóm nhau ở chốn sơn đài

Người đều sợ nó có tài khôn đương

Bây giờ xuống cướp thôn hương

Thấy con gái tốt qua đường bắt đi

Xóm làng chẳng dám nói chi

Cảm thương hai gă nữ nhi mắc nàn.

Con ai vóc ngọc ḿnh vàng

Má đào mày liễu dung nhan lạnh lùng

E khi mắc đảng hành hung

Uổng trang thục nữ sánh cùng thất phu

Thôi thôi chẳng dám nói lâu

Chạy đi cho khỏi kẻo âu tới ḿnh

Vân Tiên nổi giận lôi đ́nh

Hỏi thăm lũ nó c̣n đ́nh nơi nao

Tôi xin ra sức anh hào

Cứu người cho khỏi lao đao buổi này.

Dân rằng: Lũ nó c̣n đây 

Qua xem tướng bậu thơ ngây đă đành

E khi họa hổ bất thành

Khi không ḿnh lại xô ḿnh xuống hang.

Vân Tiên ghé lại bên đàng

Bẻ cây làm gậy nhắm làng xông vô.

Kêu rằng: Bớ đảng hung đồ

Chớ quen làm thói hồ đồ hại dân

Phong Lai mặt đỏ phừng phừng

Thằng nào lại dám lẫy lừng vào đây.

Trước gây việc dữ tại mày

Truyền quân bốn phía phủ vây bịt bùng

Vân Tiên tả đột hữu xung

Khác nào Triệu Tử mở ṿng Đương dang

Lâu la bốn phía vỡ tan

Đều quăng gươm giáo t́m đàng chạy ngay

Phong Lai trở chẳng kịp tay

Bị Tiên một gậy thác rừng thân vong

Dẹp rồi lũ kiến cḥm ong,

Hỏi: Ai than khóc ở trong xe này?

Thưa rằng: tôi thiệt người ngay  

Sa cơ nên mới lầm tay hung đồ

Trong xe chật hẹp khôn phô

Cúi đầu tôi lạy cứu cô tôi cùng

Vân Tiên nghe nói động ḷng,

Đáp rằng: Ta đă trừ ḍng lâu la

Khoan khoan ngồi đó chớ ra

Nàng là phận gái ta là phận trai

Tiểu thư con gái nhà ai

Đi đâu đến nỗi mang tai bất kỳ

Chẳng hay tên họ là chi

Khuê môn phận gái việc ǵ đến đây?

Trước sau chưa hăn dạ này

Hai nàng ai tớ ai thầy nói ra?

Thưa rằng: Tôi Kiều Nguyệt Nga

C̣n con t́ tất tên là Kim Liên.

Quê nhà ở quận Tây Xuyên

Cha làm tri phủ ngồi miền Hà-khê

Sai quân đem bức thư về

Rước tôi qua đó định bề nghi gia

Làm con đâu dám căi cha 

Ví dầu ngàn dặm đàng xa cũng đành

Chẳng qua là sự bất b́nh

Hay vầy cũng chẳng đăng tŕnh làm chi

Lâm nguy chẳng gặp giải nguy

Tiết trăm năm cũng bỏ đi một hồi

Trước xe quân tử tạm ngồi

Ngơ chi tiện thiếp lạy rồi sẽ thưa

Chút tôi liễu yếu đào thơ

Giữa đường lâm phải bụi dơ đă phần

Hà khê qua đó cũng gần

Xin theo cùng thiếp đền ân cho chàng

Gặp đây đương lúc giữa đàng

Của tiền chẳng có, bạc vàng cũng không

Tương câu báo đức thù công

Lấy chi cho phỉ tấm ḷng cùng ngươi.

Vân Tiên nghe nói liền cười

Làm ơn há dễ trông người trả ơn

Nay đà rơ đặng nguồn cơn

Nào ai tính thiệt so hơn làm ǵ

Nhớ câu kiến ngăi bất vi  

Làm người thế ấy cũng phi anh hùng

Đó mà biết chữ thủy chung

Lựa là đây phải theo cùng làm chi

Nguyệt Nga biết ư chẳng đi

Hỏi qua tên họ một khi cho tường.

Thưa rằng: Tiện thiếp đi đường

Chẳng qua quân tử quê hương nơi nào?

Phút nghe lời nói thanh tao

Vân Tiên há nỡ ḷng nào phôi pha

Đông Thành vốn thiệt quê ta

Họ là Lục thị tên là Vân Tiên.

Nguyệt Nga vốn đấng thuyền quyên

Tai nghe lời nói tay liền rút trâm

Thưa rằng: Nay gặp tri âm

Xin đưa một vật để cầm làm tin

Vân Tiên ngơ mặt chẳng nh́n

Nguyệt Nga liếc thấy càng th́n nết na

Vật chi một chút gọi là

Thiếp thưa chưa dứt chàng đà làm ngơ

Của này là của vất vơ

 

Chú thích:

1.Truyện Tây Minh không rơ lai lịch, hoặc một tiểu thuyết cũ của Trung Quốc, hoặc là tác giả bịa ra, đó c̣n là một điều nghi vấn. Xét trong sách Tính-lư, Tây Minh là một bài triết là do Trương Tái nhà nho học đời Tống soạn ra, luận về đạo hiếu và đạo nhân, có lẽ Nguyễn Đ́nh Chiểu mượn đầu đề ấy mà đặt tên cho truyện để nêu cao cái bản lĩnh hiếu và nhân của Lục Vân Tiên, mà tựu trong là phản ánh cái bản lĩnh của ḿnh.

 

2. Dữ răn việc trước, lành dà thân sau: câu này ư nói là người nghe nên trông gương nhân vật trong chuyện mà răn sợ điều lành đạ hưởng phúc yên về sau.

 

3.Trau ḿnh: sửa ḿnh (tiếng miền Nam). Trau có nghĩa là làm cho tốt hơn, đẹp hơn.

 

4.Đông Thành: tên một huyện ở tỉnh An-huy, Trung Quốc. Những địa danh trong truyện Lục Vân Tiên không chắc chắn là chỉ những địa điểm ở Trung Quốc. Ở tỉnh An-giang (Châu-đốc) xưa kia cũng có Đông-Thành và con sông Đông-Thành.

 

5.Tu nhân tích đức: sửa điều nhân, chứa điều đức, nghĩa là làm cho ḷng thương người, trí làm lành của ḿnh ngày càng tăng thêm.

6.Nấu sử sôi kinh: học kinh và sử nhiều lần cho thật chín.

7.Sân tŕnh: sân nhà họ Tŕnh (tức anh em Tŕnh Hiệu hiệu Minh Đạo và Tŕnh Di hiệu Y Xuyên, là hai nhà đại nho đời trước thuật các sách nho giáo, dạy được nhiều học tṛ hiền tài ở thời bấy giờ). Người ta thường nói cửa Khổng (Khổng Tử) sân Tŕnh là chỉ những người theo nèn nếp đạo nho hay những trường học tậo đạo nho.

8.Khởi phụng đằng giao: con phượng trỗi dậy, con rồng bay cao, chỉ văn chương xuất sắc lỗi lạc.

 

9.Ba lược sắc thao: do chữ Hán Tam lược, Lục thao, tên hai quyển sách nói về cách dùng binh.

 

10.Xẩy nghe: chợt nghe, sực nghe.

 

11.Tôn sư (si): thầy học đáng kính trọng. Chữ sư chính âm đọc là chữ si, ta đọc chệnh ra sư.

 

12. Cửa thánh: chỉ trường học đạo thánh, cũng như cửa Khổng.

 

13. Khí tượng: cái nghĩa cũ: cái khí thế, cái dáng cách biểu hiện ra bên ngoài. -nghĩa mới: hiện tượng của không khí, như mưa gió, nóng lạnh v.v... Đây dùng nghĩa cũ. Xuê: xinh tốt, đẹp đẽ (tiếng miền Nam). ư Vân Tiên nói: những đạo đức và nghề văn nghề vơ mà thầy trau giồi cho bản thân tôi nó đă dành chứa ở phần tinh thần bên trong và biểu lộ ra phần khí tượng bên ngoài một cách tốt tươi.

 

14.Long Vân: rồng mây. Kinh dịch có câu "Vân tùng long, phong tùng hổ", nghĩa là mây theo rồng, gió theo cọp, ư nói những vật cùng khí cùng loại thường cảm ứng và t́m đến với nhau, như rồng hiện th́ mây kéo lại, cọp gầm th́ gió sinh ra, người sau nhân ư ấy dùng chữ long vân hay phong vân (gió mây) để chỉ sự gặp gỡ tốt đẹp trong một cơ hội, như vua giỏi tôi hiền gặp nhau, hay thi đỗ, công danh thành đạt...

 

15. Lập thân: lo cho thành người có sự nghiệp giúp dân giúp nước.

 

16. Lăm: rắp toan nhưng có ư quyắt tâm

 

17 Ven: bên, quyết bắn nhạn bên mây, nghĩa là muốn trổ tài để thỏa chí.

 

18. Tôi: đây có nghĩa là học tṛ. Tác giả dùng chữ tôi, tớ để chỉ học tṛ trong câu: Thầy đeo đoạn thảm tớ vương mối sầu.

 

19. Báo hổ: báo đáp đền bù. Hiển vang: hiển vinh. ư nói: Làm người vừa phải lo đền ơn thầy học, ơn cha mẹ vừa phải lo xây dựng công danh sự nghiệp của ḿnh.

 

20. Tai nàn: tai nạn.

 

21. Khoa tràng (trường): chính nghĩa là trường thi, nơi thi cử, mượn dùng là việc thi cử hay kỳ thi cử. Đây nói: xét theo số phận th́ c̣n lâu mới thi đỗ.

 

22.Máy trời: do chữ Hán là "thiên cơ", cái lẽ huyền diệu của trời.

 

23. Đục trong: dịch chữ Hán thường: thanh trọc, những thói hay dở ở đời.

Trong truyện Lục Vân Tiên cũng như trong những văn thơ khác, Nguyễn Đ́nh Chiểu thường dùng hai chữ đục, trong để h́nh dung một cách cụ thể đạo đức nhân nghĩa (trong) và bất nhân bất nghĩa (đục).

 

30. Phong trần: gió bụi. Danh từ này có ba nghĩa: 1) chỉ cơi đời rối ren hỗn tạp; 2)chỉ cảnh lữ khách gian khổ hay nói chung sự gian khổ ở đời; 3)chỉ việc giặc giă loạn lạc. ở đây dùng chỉ cơi đời rối ren, phức tạp và gian khổ.

 

31. Phù thần: đạo bùa thiêng để hổ mệnh.

 

32. Nghèo: hiểm nghèo, nguy hiểm.

 

33. Hậu đàng: (hậu đường): nhà sau.

 

34. Khoa kỳ: kỳ thi cử. Đây nói thời kỳ thi đỗ.

 

35. Đức bạc: đức mỏng, không được bao nhiêu.

 

36.Tài sơ: sơ là thô sơ, ư nói không giỏi.

 

37.Công thư: công: chuyên làm một việc ǵ, công thư: chuyên vần vẳ sách vở.

 

38.Nên hư: do chữ Hán "thành bại", nhưng dùng nghĩa rộng hơn: cùng thông, bĩ thái, hay dở, tốt xấu v.v... ở đây dùng như nghĩa hay dở.

 

39. Minh: Rơ ràng.

 

40.Ngơ sau: ngơ hầu sau lúc ấy.

 

41.Đăng tŕnh: lên đường.

 

42.Án: Bàn đọc sách.

 

43.Vạn lư trường đồ: đường dài (xa) muôn dặm.

 

44.Tiểu sinh: học tṛ nhỏ tuổi, tiếng xưng hô khiêm tốn.

 

45.Song đường: cha mẹ, lấy ở chữ Hán "xuân đường" và "huyên đường" (chữ xuân ta quên đọc là thung, nhưng chính là âm xuân). Người ta thường gọi cha là "xuân đường" (nhà xuân) và mẹ là huyên đường (nhà huyên).

 

46.Tuổi hạc: Hạc là loài chim sống lâu, tiêu biểu tuổi già.

 

47.Âm hao: Tin tức.

 

48.Tiền đường: nhà trước, nhà trên.

 

49.Nhân cơ tàng sự: nhân cơ hội coi trăng mà ngụ ư việc người trong lời nói bí ẩn để chỉ bảo Vân Tiên.

 

50.Khôi tinh: sao Thiên khôi. Theo thuật số tử vi, sao Thiên khôi chủ về văn học, sao Tử vi chủ về thân mệnh người ta. Cả câu ư nói: sao văn rạng lên, văn chương được nổi danh, nhưng sao mệnh lại mờ đi vận hạn gặp không may, đó là giải nghĩa theo chữ "ḷa" là lu mờ. Ḷa c̣n nghĩa là sáng chói, nên có người giải: văn tài đă rạng rỡ, th́ thân phận cũng cao quí, nhưng xét đoạn văn, dưới có câu: Thỏ vừa ló bóng, gà vừa gáy tan (năm măo vừa học thành tài, năm dậu đă bị hoạn nạn), ngụ ư tài và mệnh tương phản với nhau, th́ câu này cũng nên giải theo ư nghĩa tương phản, cái nọ tỏ th́ cái kia mờ, để cho mạch văn được trên dưới hô ứng với nhau.

 

52. Theo cách tính năm, tính tuổi trong môn thuật số, ngựa tiêu biểu năm "ngọ" , thỏ năm "măo", gà năm "dậu", chuột năm "tí", ám chỉ năm "nhâm tí". Ngựa chạy đường xa: ư nói

Thân thế Vân Tiên c̣n phải trải nhiều gian khổ, như con người, như con ngựa c̣n phải chạy hoài trên khoảng đường xa.

 

53. Bắc phang (phương): phương Bắc, tính theo thập can, thuộc về "nhâm" và "quí". Bắc phang gặp chuột: tức "nhâm" gặp "tí", ám chỉ năm "nhâm tí". Mấy câu này cụ thể hóa "máy trời" và việc coi trăng mà Vân Tiên chưa hiểu rơ. Đại ư là: Vân Tiên tuổi ngọ, cái tuổi c̣n nhiều vận hạn, đến năm măo học thành tài đi lập công danh, nhưng năm dậu gặp tai nạn, phải đắ năm nhâm tí mới công danh trọn vẹn.

Đối chiếu với tiểu sử Nguyễn Đ́nh Chiểu th́ năm sinh nhằm năm nhâm ngọ (1822, tuổi ngựa), năm thi đỗ là quư măo (1843, Thỏ vừa ló bóng), năm bị mù là kỷ dậu (1849 -gà đă gáy tan), đúng với sự việc trong mấy câu này. Trong Lục Vân Tiên, tác giả đă tự thuật thân thế ḿnh.

 

54.Tiền tŕnh: bước đường trước mắt, tức là tương lai.

 

55.Bĩ thái: 2 tên quẻ trong kinh Dịch, bĩ tượng trưng sự cùng khốn, thái tượng trưng hanh thông, Bĩ cực thái lai: cái cùng đến hết mức th́ cái thông trở lại, hết khổ đến sướng.

 

56. Việc ai chớ sờn: chớ sờn ḷng về việc làm của người đời (ám chỉ những việc lừa đảo, bất nhân của Trịnh Hâm và Vơ công sau này).

 

57.Keo sơn: hai chất dẻo, dính dùng để gắn đồ vật. Người ta thường dùng để chỉ sự bẳn chặt khăng khít trong t́nh bạn bè. ở đây có nghĩa là gắn bó đinh ninh.

 

58.Thiên các nhất phương: mỗi người một phương.

 

59.Tử lộ: tên của Trọng Do, một hiền triết đời Xuân thu, học tṛ Khổng tử, nhà nghèo, thường đội gạo thuê, lấy tiền nuôi mẹ.

 

60.Nhan Uyên: Nhan Hồi, tên tự là Tử Uyên, một hiền triết đời Xuân thu, học tṛ giỏi nhất của Khổng tử, ông sống trong cảnh nghèo, (một giỏ cơm hầm, một bầu nước lă, ở nơi hang cùng ngơ hẻm) mà vẫn vui vẻ, dốc ḷng học đạo. Cả hai câu có ư nói: với những hành lư thanh đạm của nhà nho, Vân Tiên vui vẻ lên đường, không quản ngại dăi dầu.

 

61.Cá nước: Chỉ sự gặp gỡ mà tương đắc với nhau, như cá với nước. ở đây chỉ sự thi đỗ, công danh thành đạt

 

62.Phỉ nguyền: thỏa ḷng. Cả hai câu ư nói: biết bao giờ cá nước gặp duyên, công danh thành toại, để con người trung hiếu sẽ làm rạng rỡ gia đ́nh và thỏa chí giúp vua giúp nước.

 

63. Tách dặm: rời bước trên dặm đường.

 

64.Xông sương: xông pha sương gió.

 

65. Vơi vơi: nghĩa chính của tiếng Bắc là cạn bớt, cạn dần dần, hơi vơi. ở đây, tác giả dùng theo tiếng miền Nam, nghĩa là thăm thẳm. ở câu 234 "Dặm dài vơi vơi" câu 279 " vơi vơi đất rộng trời dài" dưới đây cũng như ở câu này, chữ "vơi vơi" đẳu dùng với nghĩa thăm thẳm, mênh mông. Dặm cũ: tức dặm đường về nhà.

 

66.Lân gia: nhà hàng xóm. Đây nói nhà ở gần đó.

 

67.Tiểu tử: chú bé. Nhân dân thấy Vân Tiên ít tuổi nên gọi là như thế.

 

68. Sơn dài: bọn cướp ở núi. Có lẽ trên quả núi mà bọn cướp ở có cái đài, nên gọi là sơn đài.

 

69.Phân qua: bày tỏ qua.

 

70. Thôn hương: thôn làng.

 

71.Lạnh lùng: tiếng miền Nam, ư nói dung nhan rất đẹp.

 

72.Thục nữ: người con gái có đức hạnh tốt, đoan chính dịu dàng.

 

73. Thất phu: kẻ tầm thường, đâu là kẻ hèn mọn, thô bỉ.

 

74.Âu: tức ưu, là lo. Chữ này là chính âm là ưu, ta đọc chệch là ưu.

 

75.Lôi đ́nh: sấm sét.

 

76.Đinh: dừng lại.

 

77.Qua, bậu: tiếng miền Nam "qua" là ta, "bậu là "người", mày.

 

78. Họa hổ bất thành: vẽ hổ không nên h́nh. Đây nói: Vân Tiên muốn giúp người, nhưng e rằng làm không nên việc, lại gặp tai nạn.

 

79.Hồ đồ: lờ mờ, không rơ ràng. Đây nói không nghĩa lư chính đáng.

 

80.Bịt bùng: kín mít.

 

81. Tả xung, hữu xông: đánh vào bên trái, xông sang bên phải. Tung hoành trong trận.

 

82.Triệu Tử: chàng họ Triệu. Triệu Vân tên là Tử Long, một tướng tài của Lưu Bị đời Tam quốc, một ḿnh phá ṿng vây của Tào Tháo ở trận Đương Dương bảo vệ được A Đẩu là con nhỏ của Lưu Bị.

 

83.Thân vong: thân mạng mất đi, tức là chết, nghĩa giống như chữ "mạng vong". Đây nói là chết bỏ thân.

 

84.Khôn phô: phô là bày ra. ư nói trong xe chật hẹp, không để đứng lên để là lễ chào được.

 

85.Mang tai bất kỳ: th́nh ĺnh gặp tai nạn.

 

86.Khuê môn: (quê môn) cửa pḥng con gái. Chữ khuê chính là âm quê (chữ khuê là sao khuê cũng thế). Khuê môn phận gái: việc của con gái là chỗ buồng the, không đi ra ngoài.

 

87. Chưa hăn dạ này: tức dạ này chưa hăn, văn đặt đảo ngược. Hán chưa rơ (tiếng miền Nam). Đây Vân Tiên nói: Ḷng này nghi hoặc, chưa rơ sự t́nh thế nào?

 

88.T́ tất: đày tớ gái.

 

89.Tây-xuyên: tên một tỉnh xưa ở phía Tây tỉnh Tứ Xuyên (Trung Quốc), ở tỉnh An Giang (Châu Đốc) nước ta xưa cũng có quận Tây Xuyên.

 

90. Hà Khê: trong nguyên từ điển Trung Quốc không có địa danh này. ở tỉnh Hà Tiên nước ta trước kia có những huyện Hà Châu, Hà Âm, Hà Dương. Có thể Nguyễn Đ́nh Chiểu đă dựa vào những tên ấy đă đặt ra tên Hà Khê chăng?

 

91. Nghi gia: chính nghĩa là ḥa thuận cửa nhà (nói người con gái khi về làm dâu). Đây chỉ việc lập gia đ́nh, lấy chồng.

 

92.Bất b́nh: không thường, việc xảy ra trái ư ḿnh.

 

93.Hay vầy: biết như thế này (thường dùng ở miền Nam).

 

94.Đăng tŕnh: lên đường, cũng như thượng tŕnh.

 

95.Quân tử: người có tài đức hơn người. Trong khi xưng hô giữa nam với nữ, tiếng quân tử có nghĩa là "chàng" như "Trách người quân tử bạc t́nh" (Ca dao) "Đă ḷng quân tử đa mang" (Truyện Kiều)

 

96.Tiện thiếp: người đàn bà hèn mọn. Tiếng xưng hô khiêm tốn của phụ nữ ngày xưa. Những danh từ quân tử và tiện thiếp chỉ thường dùng trong văn thư cổ.

 

97.Chút tôi: cái tôi nhỏ,cũng như tiếng chút thân,chút phận, cách nói khiêm tốn.

 

98.Đă phần: đă là phần của tôi.

 

99.Báo đức công thù: đáp ơn đức, trả công lao.

 

100.Kiến ngăi (nghĩa)bất vi: thấy việc nghĩa không làm. Sách Luận ngữ có câu: "Kiến nghĩa bất vi, vô dũng dă", nghĩa là thấy việc nghĩa không làm, không phải là người mạnh vậy.

 

101.Phi anh hùng: chẳng phải anh hùng.

 

102.Thanh tao: trong trẻo

 

103.Phôi pha: nhạt đi, phai đi, kém vẻ đằm thấm, nhạt nhẽo lănh đạm

 

 104.Lục thị: họ Lục

 

 105.Thuyền quyên: cái trạng thái tốt đẹp dễ coi, nói chung cả người và vật (như hoa, cây, trăng v.v...). Ta thường dùng để chỉ người "phụ nữ đẹp" hay người "phụ nữ" nói chung

 

 106.Tri âm: hiểu biết tiếng đàn. Nghĩa rộng là người biết ḿnh, hiểu rơ ḿnh, người bạn chí t́nh.

 

107.Th́n: tiếng miền Nam cũng như giữ ǵn.

 

 

Xem Câu  200-399