Cháu
được biết là nữ nghệ sĩ tiền phong Phùng
Há, năm nay đã hơn chín mươi tuổi và
nghe nói là bà vẫn còn khoẻ mạnh, bà
đang sống trong chùa nghệ sĩ ở Gò Vấp.
Xin bác cho cháu biết về ngày sinh, quê
quán và những bước đầu khởi nghiệp của
nữ nghệ sĩ Phùng Há được không ạ ?
Ðáp : Chào cô Giáo
Hiếu. Tôi xin cám ơn cô đã có nhã ý muốn
biết về tiểu sử của nữ nghệ sĩ Phùng Há,
một danh tài mà giới nghệ sĩ cải lương
chúng tôi rất kính mến, xem bà là một
trong những người đầu tiên có công khai
sơn phá thạch xây dựng nên nền nghệ
thuật sân khấu cải lương Việt Nam.
Bà Phùng Há tên thật là Trương Phụng
Hảo, sanh ngày 30 tháng 4 năm 1911 ( Tân
Hợi) tại làng Ðiều Hòa , tổng Thuận Trị,
quận Châu Thành, tỉnh Mỹ Tho. Tính đến
nay thì bà đã được 95 tuổi dương lịch.
Bà đã phụng sự sân khấu hơn 80 năm kể từ
vai hát đầu tiên năm 13 tuổi, đó là vai
Giả Thị trong tuồng Hoàng Phi Hổ Qui
Châu của soạn giả Nguyễn công Mạnh.
Phụng Hảo họ Trương, gốc tích của
dòng họ Trương là ở làng Phú Lạng, huyện
Hạc Sơn, tỉnh Quảng Ðông Trung Quốc. Ông
Trương Nhân Trưởng, cha ruột của nữ nghệ
sĩ Trương Phụng Hảo vì chơi quấn pháo
vào bím tóc của một người bạn, pháo nổ
văng mất bím, sợ bị tù tội nên ông mới
bỏ trốn sang Việt Nam. Ông Trương Nhân
Trưởng đã có vợ bên Tàu, nhưng vì đang
trốn chạy nên không mang vợ theo được.
Ông Trưởng đến Mỹ Tho làm nghề bán
thịt bò, ông cưới bà Lê thị Mai, người
làng Ðiều Hòa. Hai ông bà có được với
nhau 7 người con: Trương Tích Kỳ,( con
trai trưởng), Trương Ngân Hảo ( nữ),
Trương Liên Hảo( nữ), Trương Tích Huy(
nam, đã chết lúc nhỏ), Trương Tích
Trung( nam), Trương Phụng Hảo( nữ) và
Trương Nguyệt Hảo( nữ).
Bà Lê Thị Mai thường gọi Trương Phụng
Hảo là Phùng Há, theo cách gọi của người
làng quê Trung Quốc nên Trương Phụng Hảo
lấy nghệ danh là Phùng Há để tưởng nhớ
mẹ của mình.
Hình của Soạn giả Nguyễn Phương.
Cơ duyên trở thành
nghệ sĩ
Cô Bảy Phùng Há năm
30 tuổi. Photo courtesy of
Cailuongvietnam.com
Hỏi: Theo lời
của bác, nữ nghệ sĩ Phùng Há là gốc
người Hoa, vậy thì trong trường hợp nào,
do cơ duyên nào mà bà trở thành người
nghệ sĩ tài danh của sân khấu cải lương
Việt Nam?
Ðáp : Hồi đó tôi
cũng hỏi cô Bảy Phùng Há như vậy đó. Cô
Phùng Há cho là do sự an bày của Tổ
nghiệp! Cô Phùng Há cho biết là Ba cô
làm ăn ở Việt Nam rất phát đạt, khi ông
mất thì mẹ cô và các anh chị em cô đưa
ông về an táng ở huyện Hạc San Trung
Quốc, gia sản ở Việt Nam trao cho người
anh cả là Trương Tích Kỳ quản lý.
Khi mẹ cô và cô trở về Việt Nam thì
anh TrươngTích Kỳ muốn chiếm đoạt cả gia
sản nên định mua vé tàu đưa hai mẹ con
cô trở về Hạc San chớ không cho ở chung
một nhà như khi Ba cô còn sống. Mẹ cô
không muốn trở về Tàu, sống trong thân
phận của người vợ lẽ, một thân phận
chẳng khác gì con sen hay người ở đợ,
nên mẹ cô dẫn cô về ở nhà với bà ngoại
của cô trên chợ Giòng Nhỏ.
Bà ngoại mù lòa, mẹ cô đau yếu liên
miên, Trương Phụng Hảo phải đi mò lạch,
kiếm cá, kiếm tép để làm thức ăn nuôi bà
và mẹ. Bà Tư trong xóm thương tình dẫn
Phụng Hảo tới làm công in gạch trong lò
gạch của ông Bang Hoạch ở xóm cầu đúc.
Tiền công in một trăm viên được ba xu.
Phụng Hảo làm không quen nên vừa làm vừa
ca nghêu ngao cho đở buồn. Không ngờ
những người cùng làm công trong lò gạch
nghe thích quá, mới bảo cô ca cho họ
nghe, họ phụ in gạch để cho cô có tiền
nuôi mẹ.
Lúc đó ông Bầu Hai Cu, chủ gánh hát
Tái Ðồng Ban, nghe đồn có con nhỏ xẩm
lai ca hay lắm nên ông tìm tới. Nghe
giọng ca của cô Phụng Hảo, ông thấy có
thể đào tạo cho cô hát trên sân khấu Tái
đồng Ban nên ông ký hợp đồng với cô, do
mẹ cô đại diện. Ông cho mượn trước 50
chục đồng để lo thuốc thang và dưởng
nuôi bà ngoại cô, lương của cô được 8
cắc mỗi suất diễn, hai mẹ con theo gánh
hát được nuôi cơm và có chỗ ở. Lúc đó cô
làm ở lò gạch, vừa làm vừa ca mà chỉ
được có một cắc mỗi ngày thôi.
Thầy tuồng Nguyễn Công Mạnh và nghệ
sĩ Năm Châu dạy cô hát, nhạc sĩ Tư Chơi
dạy cô ca. Phụng Hảo siêng năng, sáng dạ
nên chỉ trong một tuần lễ học là cô có
thể đóng tuồng chung với kép Năm Châu.
Học xong tuồng nào thì hát tuồng đó. Ông
Bầu bảo lấy tên Phùng Há làm nghệ danh
cho cô. Ðó, bước đầu khởi nghiệp của nữ
nghệ sĩ Phùng Há là như vậy đó.
Hỏi : Thưa bác,
xin bác cho biết thành phần nghệ sĩ và
những tuồng tích của gánh hát Tái Ðồng
Ban trong lúc đó ra sao ?
Ðáp: Thành phần nghệ
sĩ gánh Tái Ðồng Ban, bên đào thì có :
Phùng Há, Ba Nhàn, Ba Liên, Năm Phụng,
Hai Quờn. Hai Quờn về sau là vợ của anh
Ba Du.
Bên kép có : Năm Châu, Tám Mẹo, Ba
Du, Tư Út, Từ Anh, Hai Bông, Năm Tỵ.
Nhạc sĩ Tư Chơi tức là Huỳnh Thủ Trung,
lúc đó đờn đoản, anh Tư Chơi cũng có
viết tuồng hát nữa.
Tuồng hát : có các vở Hoàng Phi Hổ
quy Châu, của soạn giả Nguyễn Công Mạnh,
vở tuồng Thôi Tử Thí Tề Quân, Mổ Tim Tỷ
Can, Anh Hùng Náo Tam Môn Nhai của soạn
giả Nguyễn Thành Châu, vở tuồng Khúc oan
vô lượng, Tội của Ai của soạn giả Tư
Chơi. Phùng Há đóng cặp vớì anh Năm Châu
được khán giả khen là rất xứng đào xứng
kép.
Lý Bửu Trân, ai nữ
của nghệ sĩ Phùng Há
Hỏi :Thưa bác,
có phải chăng là từ Tái Ðồng Ban này nẩy
sanh ra mối tình Năm Châu - Phùng Há?
Ðáp:
Theo tôi biết thì mối tình đầu của nữ
nghệ sĩ Phùng Há là với nhạc sĩ kiêm
soạn giả Tư Chơi. Nghệ sĩ Tư Chơi là
người chồng đầu tiên của nữ nghệ sĩ
Phùng Há. Họ có chung với nhau một đứa
con gái, đặt tên là Lý Bửu Trân. Lý Bửu
Trân sanh năm 1927 và mất năm 1959 tại
Saigon.
Hình của Soạn giả Nguyễn Phương.
Bửu Trân mang họ Lý thay vì họ Huỳnh
của cha là Huỳnh Thủ Trung vì khi cô
được ba tuổi, cha mẹ cô ly dị nhau, mẹ
cô gởi cô về huyện Hạc San bên Trung
Quốc cho dì của cô là bà Trương Liên
Hảo, nuôi dưỡng và vì vậy mà Bửu Trân
lấy theo họ của dưỡng phụ là phú hào họ
Lý.
Lý Bửu Trân học rất giỏi, cô thông
thạo năm thứ tiếng : Anh, Pháp, Tây Ban
Nha, Quan Thoại, Quảng đông và Việt Nam.
Trong những năm 1957, 1958, khi tiếp xúc
với các phái đoàn nghệ thuật Ấn Ðộ, Mỹ
quốc, Trung Hoa Dân Quốc và đoàn nhạc gỏ
Pháp Quốc, Lý Bửu Trân là thông dịch
viên của Hội Nghệ Sĩ Ái Hữu khi Hội tiếp
xúc với các đại diện và nghệ sĩ của các
phái đoàn nước bạn. Lý Bửu Trân bị bịnh
ung thư máu, mất tại nhà thương Grall
vào tháng 12 năm 1959.
Nữ nghệ sĩ Phùng Há có nhiều vai
tuồng hát để đời, riêng vai Lữ Bố trong
tuồng Phụng Nghi Ðình, khi bà Phùng Há
hát vai Lữ Bố, cố nữ nghệ sĩ Thanh Nga
hát vai Ðiêu Thuyền, có một nhà thơ đã
tặng cho nghệ sĩ Phùng Há mấy câu thơ :
mời quí thính giả nghe nghệ sĩ Phùng Há
đọc mấy câu thơ nầy :
Ấy mới tài! Ấy mới duyên!
Lẵng lơ Lã Bố Hí Ðiêu Thuyền
Ai hay Lã Bố là cô ã
Ðã quyết tao…Phùng…Há dám quên!
Minh họa tiếng hát của cô Phùng Há
trong vai Lựu tuồng Ðời cô Lựu. Thưa quí
thính giả vừa rồi là tiếng hát của cô
Bảy Phùng Há trong vai Lựu tuồng Ðời Cô
Lựu của soạn giả Tư Trang.
Hỏi : Thưa bác,
để tìm hiểu về nữ nghệ sĩ tài danh Phùng
Há, ngoài những giai thoại về cuộc đời
tình cảm của người nghệ sĩ tài năng
Phùng Há, cháu hy vọng bác kể về một
giai thoại nào đáng nhớ của nữ nghệ sĩ
Phùng Há liên quan tới nghệ thuật sân
khấu hoặc chuyện tình giữa hai tài năng
lớn : Năm Châu, Phùng Há,… có như lời
người đời dồn đãi hay là không có? Cháu
cũng muốn được biết trong thời gian dài
gần 80 năm, nghệ sĩ Phùng Há đã cộng tác
với những đoàn hát nào ?
Tại sao khi giới
thiệu nghệ sĩ tài danh Phùng
Há, bác lại khởi đầu bằng
cách kể những đoàn hát nào
mà bà Phùng Há đã cộng tác?
Ðáp: Cô
Hiếu vừa hỏi một câu rất
hay, Thưa quí thính giả, khi
tôi kể tên những gánh hát mà
cô Bảy Phùng Há từng cộng
tác tức là tôi đã lược thuật
lại một phần cái quá trình
hình thành và phát triễn của
nghệ thuật sân khấu cải
lương, một nghệ thuật sân
khấu độc đáo của dân tộc
Việt Nam.
Cô Bảy Phùng Há là người
phụ nữ Việt Nam sống gần 100
tuổi mà đã cống hiến tám
mươi năm của cuộc đời mình
để góp phần xây dựng một nền
nghệ thuật sân khấu cải
lương, cô Bảy Phùng Há đã
đào tạo được hàng trăm nghệ
sĩ tài danh trong ba thế hệ
nghệ sĩ.
Cô Phùng Há được người
trong giới khen tặng là một
bực minh sư, một cây đại thọ
của cải lương, được phong là
Nghệ sĩ Nhân dân, cô Bảy
nhận được những huy chương,
những bội tinh của vua Bảo
đại, của quan toàn quyền
Pháp ở đông Dương, của vua
Miên, vua Lào, vua Thái Lan,
của đại sứ Trung Hoa Dân
Quốc ở Việt Nam, của chánh
phủ Việt Nam Cộng Hòa và của
chánh phủ Việt Nam sau nầy.
Cô Phùng Há đã được tặng
nhiều bằng khen, bằng tưởng
niệm, huy hiệu danh dự của
các nước mà cô có dịp đến
biểu diễn tài nghệ như ở
Pháp, Anh, Tây Ban Nha, Bồ
đào Nha, Maroc, Sénégal,
Thụy Diển, Thụy Sĩ, Thái Lan
và Liên Xô cũ.
Cô Phùng Há cũng là người
phụ nữ Việt Nam duy nhứt,
không phải là người có quyền
thế hay có gia tài sự nghiệp
của cha mẹ để lại, nhưng cô
đã thực hiện được nhiều việc
từ thiện giúp cho rất nhiều
cho rất nhiều nghệ sĩ nghèo
yếu neo đơn và đồng bào nạn
nhân thiên tai bão lụt. Cô
đã vận động quyên tiền, tổ
chức hát Hội để có ngân qủy
xây dựng chùa Nghệ sĩ tức là
chùa Nhựt Quang, xây một
nghĩa trang nghệ sĩ ở kế bên
chùa. Xin mời quí thính
giả nghe nghệ sĩ Kim Cương
nói với bà Phụng Há khi bà
lo xây dựng nghĩa trang nghệ
sĩ.
Trong nghĩa trang đó hiện
đang chôn cất hơn 400 ngôi
mộ nghệ sĩ cải lương và giữ
trong chùa 380 hũ hài cốt
nghệ sĩ trong nước và ở hải
ngoại đem về, như là hũ hài
cốt của danh ca Hữu Phước,
danh tài Hùng Cường, của
nghệ sĩ Tư Ut, người đã chết
ở thành phố Nam Vang, những
nghệ sĩ miền Bắc di cư 54
như Túy định, Phúc Lai……
Nghĩa
trang nghệ sĩ cải lương
Hỏi:
Thưa bác, theo cháu nghĩ
thì có lẽ nghĩa trang nghệ
sĩ cải lương ở Việt Nam là
cái nghĩa trang duy nhứt ở
trên thế giới, có một đặc
điểm nổi bậc là nơi đó chỉ
có những phần mộ của những
nghệ sĩ cải lương, không có
những người ngành nghề khác
được chôn chung. Phải vậy
không bác ?
Ðáp: Tôi
nghĩ là ở Pháp, ở Hoa Kỳ, ở
Canada, và nhiều nơi khác
trên thế giới, nghĩa trang
là nơi an táng những người
đã khuất, thân nhân của
người chết có đủ tiền nong
để lo việc mai táng thì ai
cũng có thể có một mộ phần
trong nghĩa trang đó. Riêng
giới nghệ sĩ cải lương ở
Việt Nam, khi về già thì đa
số đều nghèo khổ, khó mà có
tiền mua được một miếng đất
nhỏ để gởi nắm xương tàn.
Cô Phùng Há là người hơn
tám mươi năm theo nghề hát,
cô hiểu cái nổi khổ tâm đó
nên cô lo trước giúp cho
những người nghệ sĩ nghèo
yếu neo đơn. Thêm nữa khi
sống thì nghệ sĩ sống quây
quần bên nhau, ăn quán ngủ
đình, vầy đoàn hiệp lũ thì
khi mất, ở chung một nghĩa
trang thì cũng thật là ấm
cúng.
Khi tôi về thăm quê
hương, tôi có vô chùa và
nghĩa trang nghệ sĩ, quây
phim, chụp ảnh, tôi nghĩ là
bất cứ ai muốn tra cứu về
một nghệ sĩ nào đó đã được
chôn cất tại nghĩa trang
nầy, có thể vào chùa và văn
phòng nghĩa trang, xem các
sổ sách. Trong đó có ghi nơi
sanh, ngày sanh, nơi mất và
ngày mất, khi sinh tiền
người nghệ sĩ đó hát ở đoàn
hát nào chót hết và số phone
cùng địa chỉ của gia đình
của thân nhân của cố nghệ sĩ
đó để mình có thể liên lạc,
tiện cho việc tra cứu của
mình.
Về
việc cứu trợ đồng bào bị
thiên tai bão lụt ở miền
Trung, miền Tây, đồng Tháp
Mười thì cô Bảy đã dành tất
cả những số tiền, thuốc men
và hiện vật mà những người
ái mộ cô ở trong nước và ở
nước ngoài đã gởi tặng cô để
làm quỷ đi cứu trợ, đồng
thời cô Bảy đứng ra hô hào
các nhà giàu, các thương
gia, các nghệ sĩ có lòng từ
thiện, quyên tiền, giúp gạo
và thuốc men, cô Bảy cùng
các nghệ sĩ đến tận nơi bị
thiên tai bão lụt để mà trực
tiếp giúp cho đồng bào nạn
nhân.
Tôi biết được có hơn 20
chuyến đi cứu trợ của cô Bảy
và các nghệ sĩ qua các hình
ảnh và các bài báo cắt ra,
lưu giữ trong Chùa Nhựt
Quang trong vòng 10 năm qua
nghĩa là từ khi bà được trên
80 tuổi.
Soạn
giả Nguyễn Phương thăm
mộ Soạn giả Hoa Phượng.
Cô Bảy Phùng Há vận động
quyên góp, quyên tiền lập ra
Nhà Dưỡng Lão nghệ sĩ, tổ
chức hát Hội quyên góp hàng
tháng, đồng thời vận động
đóng góp hàng tháng của các
nghệ sĩ có thu nhập cao và
những nhà hàng tâm hàng sản
để có tiền nuôi dưỡng thuốc
men lo cho các nghệ sĩ không
gia đình, không vợ con và
già yếu đó.
Trước đó thì bà đã giúp
nhiều lần cho các nghệ sĩ
đau yếu hay bị nạn trên
đường lưu diễn. Xin mời quí
thính giả nghe tiếng nói của
nghệ sĩ nhân dân Thành Tôn
nói về cô Bảy Phùng Há lúc
nghệ sĩ Thành Tôn còn sinh
tiền. Minh họa một câu nói
của cố nghệ sĩ Thành Tôn.
Những
đoàn hát từng cộng tác
Hỏi:
Dạ, vậy thì xin bác giới
thiệu những đoàn hát mà bà
Phùng Há đã từng cộng tác.
Ðáp:
Thưa quí thính giả, Nguyễn
Phương xin giới thiệu những
đoàn hát mà cô Bảy Phùng Há
đã từng cộng tác.
Thời kỳ 1.- từ năm 1924,
khi cô Phùng Há mới bắt đầu
đi hát tới năm 1945.
- Thời kỳ 2- từ năm 1946 đến
năm 1954,
- Thời kỳ 3.- Từ năm 1955
đến năm 1975.
- Thời kỳ 4.- Từ năm 1976
đến năm 2001.
- Thời kỳ thứ nhứt: từ năm
1924 đến năm 1945.
Năm 1917, ở tỉnh Mỹ Tho
đã có gánh hát cải lương đầu
tiên của thầy Năm Tú thành
lập tại tỉnh. Sau đó, năm
1920 mới có gánh hát Nam
đồng Ban của ông Bầu gánh
hát tên là Hai Cu, cũng là
người quê ở Mỹ Tho. Con trai
của ông Hai: kép chánh tên
là Hai Giỏi, chồng cô nữ
nghệ sĩ tài danh Năm Phỉ. Cô
Năm Phỉ lớn hơn cô Phùng Há
4 tuổi.
Khi
kép Hai giỏi chết vì bạo
bệnh, cô Năm Phỉ mất người
chồng và cũng là người bạn
diễn ăn ý nhứt của cô nên cô
buồn mà bỏ đi nơi khác. Ông
bầu Hai vì nhớ con là kép
Hai Giỏi nên năm 1924 ông
lập gánh hát Tái đồng Ban,
ông đã vô lò gạch, mời cô
Phùng Há gia nhập gánh hát
của ông, lúc đó cô Phùng Há
mới 13 tuổi nhưng cô có
giọng hát trong trẻo, ông
Bầu Hai đã ký contrat, mời
cô Phùng Há hát thay cho cô
đào chánh Năm Phỉ. Gánh hát
Tái đồng Ban khi mới thành
lập, tập tuồng ở đình điều
Hòa, quân Châu Thành tỉnh Mỹ
Tho.
- Năm 1926 - Phùng Há,
Năm Châu, Tư Chơi, Ba Du gia
nhập gánh hát Trần đắc của
ông Bầu Trần đắc Nghĩa.
- Năm 1929 đến năm 1934 ( 18
tuổi), - cô Phùng Há làm bầu
gánh hát Huỳnh Kỳ.
- Năm 1934 đến năm 1935 -
cùng với Năm Châu gia nhập
lại gánh hát Trần đắc.
- Năm 1935 - 1936 - nhập
chung với Phước Cương (đào
chánh là Năm Phỉ), lập gánh
hát Phi Phụng,
- Năm 1936 - Lập gánh hát
Phụng Hảo tại Cầu Ngang,
tỉnh Trà Vinh.
- Năm 1939 - gánh hát Phụng
Hảo rã.
- Năm 1940 - Lập gánh Phụng
Hảo 2
- Năm 1945 - gánh Phụng Hảo
2 rã.
Trong thời kỳ đầu từ 1924
đến 1928, chúng ta thấy rõ
là cô Phùng Há chỉ đi hát
với tư cách làm làm công,
làm diễn viên lãnh lương
từng xuất hát do ông bầu
gánh hát trả.
Trong bốn năm nầy cô
Phùng Há hát các tuồng xã
hội như Khúc Oan Vô Lượng,
Lở Tay Trót đã Nhúng Chàm,
đời Cô Lựu, tuồng dã sử Giọt
Máu Chung Tình, tuồng Tàu,
Anh Hùng Náo Tam Môn Nhai,
Thôi Tử Thí Tề Quân, Phụng
Nghi đình…
Từ 1929 trở về sau, cô
Bảy vừa là đào chánh vừa là
bầu gánh, tự mình chăm lo
phần nghệ thuật trình diễn
của toàn đoàn. Từ vai trò
bầu gánh và là đào chánh, cô
Bảy Phùng Há không lệ thuộc
vào sự phân bố vai tuồng của
chủ gánh hát hay của thầy
tuồng mà chính là ông thầy
tuồng phải đo ni đóng giày,
nghĩa là tùy theo phong cách
diễn xuất hay nhứt của cô
Phùng Há để mà viết tuồng
đúng theo sở trường của cô.
Phụng Hảo, cô gái lai Tàu
nên ngay trong tiềm thức, cô
Phùng Há vẫn thích hát những
vở hát có cốt truyện Tàu, có
lối ca như ca Quảng và có
lối múa bộ, có trống có mõ,
đồng lố như các dàn nhạc
Quảng. Gánh hát mang tên
Phụng Hảo là gánh hát chuyên
hát tuồng Tàu như Phụng Nghi
Dình, Mạnh Lệ Quân thoát
hài, Xử án Bàng Quí Phi…
Hồi đó, người ta gọi là
gánh hát, ghe hát vì đường
bộ ít mở mang, xe camion
cũng ít có nên đoàn hát phải
di chuyễn bằng ghe chài trên
sông rạch để đi từ Saigon
xuống tỉnh Mỹ Tho và các
tỉnh miền Hậu Giang như Cần
Thơ, Sóc Trăng, Bạc Liêu,
Trà Vinh…
Bạch công tử Lê Công
Phước tục gọi là cậu Hai
Phước Georges , bầu gánh hát
Huỳnh Kỳ, chồng của cô Phùng
Há, đã sắm bốn chiếc ghe
chài lớn, ba chiếc để chở
diễn viên, dàn cảnh và công
nhân. Một chiếc ghe chài lớn
khác được trang trí sang
trọng như một cái villa di
động để riêng cho Bạch Công
Tử và cô Phùng Há ở. Tàu sà
lúp kéo các ghe chài đi,
không phải do trạo phu chèo
chống.
Viếng thăm nghệ sĩ tiền phong Phùng
Há
2007.02.24
Soạn giả Nguyễn Phương
Vừa rồi Nguyễn Phương đi du lịch qua
nhiều nước, thăm viếng những nghệ sĩ cải
lương Việt Nam đang định cư để tìm thêm
các tài liệu cổ nhạc và tìm hiểu tiểu sử
và hoạt động của các nghệ sĩ cải lương
thế hệ đồng thời với Nguyễn Phương và
các thế hệ sau để giới thiệu với quí
thính giả.
Các nghệ sĩ Tú Trinh, Kiên
Giang, Viễn Châu, Thanh Cao,
ông Bầu Xuân, nhiếp ảnh viên
Huỳnh Công Minh và ông Ngọc
Anh, chủ trương trang Web
Cải Lương Việt Nam, đã hướng
dẫn Nguyễn Phương đi thăm
viếng nhiều bạn nghệ sĩ cũ
của Nguyễn Phương. Hôm nay
ông Ngọc Anh, chủ trang Web
Cải Lương Việt Nam điện
thoại qua Montréal thăm hỏi
sức khoẻ của Nguyễn Phương
và có mấy câu phỏng vấn. Tôi
nghĩ là ông Ngọc Anh muốn
giới thiệu với 15.000 thành
viên của trang Web của ông
về việc ông đã cùng với
Nguyễn Phương viếng thăm các
nghệ sĩ.
Tôi nghĩ rằng khi trả lời
các câu phỏng vấn của Ngọc
Anh là tôi được trực tiếp
tường trình cùng quí thính
giả của Đài RFA về tin tức
của các nghệ sĩ mà tôi đã
viếng thăm.
Những câu hỏi của ông
Ngọc Anh chia ra hai vấn đề
: phần một là hỏi về tình
hình sức khoẻ và hoạt động
của các nghệ sĩ quen biết cũ
của Nguyễn Phương. Phần hai
là hỏi về nhận xét các
chương trình Vầng Trăng Cổ
Nhạc, Làn Điệu Phương Nam và
tuồng cải lương hát ở rạp
Hưng Đạo mà Nguyễn Phương đã
được xem. Xin mời quí thính
giả nghe phần 1 của cuộc đối
thoại nầy.
Ông Ngọc Anh:
Thưa bác Nguyễn Phương, bác
về Việt Nam thăm quê hương,
chắc là thế nào bác cũng đi
tìm thăm các bạn nghệ sĩ cải
lương, bạn cũ của bác. Hai
bác có đến thăm bà Bảy Phùng
Há và viếng chùa nghệ sĩ
không? Bà Bảy có khoẻ không
?
Tiêu
biểu cho nghệ thuật và nghệ
sĩ cải lương
Tủ kiếng trưng bày những tặng vật, những huy chương,
médailles mà bà đã nhận
được trong hơn 80 năm
theo nghề hát cải lương
và dạy hát. Hình của
Soạn giả Nguyễn Phương
Nguyễn
Phương: Thưa quí
thính giả, ông Ngọc Anh thân
mến, Lần nào về thăm quê
hương, vợ chồng Nguyễn
Phương cũng viếng thăm bà
Bảy Phùng Há trước tiên. Bà
Bảy Phùng Há là người tiêu
biểu cho nghệ thuật và nghệ
sĩ cải lương, người cao niên
nhất trong giới nghệ sĩ mà
cũng là người có ảnh hưởng
sâu rộng trong giới nghệ sĩ
về đạo đức nghề nghiệp.
Bà Bảy đã đào tạo hàng
trăm nam nữ nghệ sĩ tài danh
trong các thập niên 60, 70,
Bà khuyến khích và tự mình
làm gương trong việc tương
thân tương ái giữa các nghệ
sĩ và nêu gương làm việc từ
thiện trong nhiều chục năm
qua.
Các nghệ sĩ thế hệ thứ
hai, thứ ba noi theo gương
bà Bảy, nổi danh về việc làm
từ thiện như Út Bạch Lan, Lệ
Thủy, Kim Cương, Tú Trinh,
Kim Hoàng - Như Mai, ông Bầu
Xuân, nhà tổ chức đại nhạc
hội Duy Ngọc, nhạc sĩ Ngọc
Sơn, Ngọc Anh trang Web cải
lương.
Rất nhiều nghệ sĩ khác
thế hệ thứ hai, thứ ba, thứ
tư, các bác sĩ trong các
bệnh viện thành phố và rất
nhiều nhà thương buôn ở các
chợ An Đông, Chợ Bến Thành,
chợ Cầu Ông Lãnh, các công
ty thương nghiệp đã hưởng
ứng theo lời kêu gọi cứu trợ
nạn nhân bảo lục và đồng bào
già, nghèo yếu neo đơn của
bà Bảy Phùng Há mà đã thường
xuyên góp tiền của và công
sức mỗi khi Bà Bảy Phùng Há
và Chùa Nghệ Sĩ tổ chức việc
làm từ thiện kể trên trong
hơn một chục năm gần đây.
Mấy lần đến thăm bà Bảy,
tôi đều có nghe tiếng hát ca
của Bà. Thấy tôi có vẻ ngạc
nhiên, ông Bầu Xuân giải
thích : “Chúng tôi thỉnh
thoảng cho hát băng một số
tuồng hay trích đoạn mà bà
Bảy hát khi còn trẻ, hay
những băng tiếng hát khi Bà
dạy diễn xuất cho các học
viên sân khấu. Bà nghe Bà
rất vui vì Bà thường hay
nhắc đến các vai tuồng đó.”
Đây là một sáng kiến giúp
cho Bà nhớ những người bạn
diễn, nhớ sân khấu, tránh
tình trạng mất trí nhớ của
người già. Nhà của Bà Bảy
cất sau chùa nghệ sĩ, gồm có
một phòng khách mỗi bề độ
bốn thước, phòng ngủ độ
chừng 36 thước vuôn và một
phòng vệ sinh. Trước cửa
phòng khách là đường ra bên
hông chùa và nghĩa trang
nghệ sĩ.
Một bảo
tàng viện nhỏ
Phòng khách của bà Bảy
Phùng Há được trang trí như
một bảo tàng viện nhỏ ghi
dấu cuộc đời hoạt động nghệ
thuật của Bà. Phía trên kệ
cao là bàn thờ đức phật bà
Quan Âm, tầng kế thờ hai vị
Hòa Thượng trụ trì chùa Nghệ
Sĩ trước tiên (ông Năm Công
nguyên quản lý hánh hát và
danh ca Thanh Tao, tôi không
biết Pháp danh của hai vị
nầy).
Kế bên dưới là tủ kiếng
trưng bày những tặng vật,
những huy chương, médailles
mà bà đã nhận được trong hơn
80 năm theo nghề hát cải
lương và dạy hát.
Có 9 médailles bà được
tặng thưởng trong thời kỳ
Pháp thuộc( từ năm 1930 đến
năm 1954): médaille của
chánh phủ Pháp bên chánh
quốc tặng, của quan toàn
quyền Pháp ở Đông Dương, của
quan thống đốc Nam Kỳ, của
Vua Bảo Đại, Vua Miên, Vua
Lào, Chánh phủ Trung Hoa Dân
Quốc, Vua Thái Lan và huy
chương của chánh phủ Việt
Nam Cộng Hòa, nhiều huy
chương và kỷ niệm chương
ngoại quốc khi bà qua Pháp
sinh sống (sau khi chánh phủ
Nguyễn Khánh đỗ) từ năm 1964
đến năm 1967, bà và nữ nghệ
sĩ Kim Cương được mời biểu
diễn ở nhiều nước Hung Gia
Lợi, Ba Lan, Mạc Tư Khoa và
nhận được những huy chương
nghệ thuật trong các buỗi
biểu diễn ở Budapest,
Prague, Moscou; ngoài ra Bà
còn có huy hiệu Nghệ sĩ nhân
dân và nhiều huy hiệu khác
sau 1975.
Trên vách phòng khách
treo nhiều ảnh chụp của Bà
trong vai Lữ Bố, ảnh 8 Lữ Bố
môn sinh của Bà, ảnh của Bà
chụp với các ban chấp hành
Hội Nghệ Sĩ Ái Hữu, ảnh Bà
chụp với Kim Cương khi diễn
Lữ Bố - Điêu Thuyền ở nhà
hàng Table des Mandarins ở
Pháp, ảnh chụp với anh Năm
Châu trong tuồng Hồn Bướm mơ
tiên, tuồng Vợ và Tình, ảnh
chụp với nữ nghệ sĩ Đổ
Quyên, và nhiều khuôn hình
chụp những chuyến Bà đi cứu
trợ đồng bào nạn nhân bão
lục ở Đồng Tháp Mười, ở tỉnh
Tiền Giang, ở Cai Lậy, ở
miền Trung.
Vợ chồng tôi, bầu Xuân,
Tú Trinh vào phòng ngũ của
Bà để thăm Bà vì Bà không
được khoẻ. Bà ngồi trên
giường tiếp chuyện chúng
tôi, có mặt hai cô thiện
nguyện viên túc trực chăm
sóc bên Bà.
Nguyện
vọng
Bà Bảy Phùng Há đã 96
tuổi, sức yếu nhưng tinh
thần vẫn còn minh mẫn. Khi
gặp tôi, bà nhớ ngay Nguyễn
Phương là soạn giả đoàn
Phước Chung, đoàn Thanh Minh
Thanh Nga. Bà nói chuyện với
vợ chồng tôi, vẫn thường gọi
là anh chị, vì theo bà thì
soạn giả là thầy tuồng, phải
gọi bằng anh mới đúng.
Bà cầm tay vợ tôi, nói :
“Chị Ba về, lần nào cũng
ghé thăm tui. Trước khi về
bễn, chị Ba ráng tới thăm
tui lần nữa nghe. Sợ, lâu
quá, chị hõng gặp tui được
nữa.” Vợ tôi đã khóc
rất nhiều khi nghe câu nói
đó của bà Bảy.
Bà nói mỗi sáng Bà được
cô Kim Hà và cô Hường, hai
thiện nguyện viên dìu bà và
theo bà đi bộ một vòng nhỏ
trong khuôn viên chùa hay
nghĩa trang nghệ sĩ, sau đó
vô nhà Bà dùng cháo rồi ngồi
đọc kinh hoặc thiền, Bà tiếp
khách khi có người đến
viếng. Buổi chiều và tối, Bà
ngồi trên giường đọc kinh.
Hai cô thiện nguyện viên
Hường và Kim Hà thay phiên
nhau, lúc nào cũng có một
người túc trực bên bà Bảy để
giúp đỡ khi cần.
Ông Bầu Xuân cho biết là
các bác sĩ thiện nguyện
thường xuyên chăm sóc sức
khoẻ của bà Bảy, lo về chế
độ ăn uống và thuốc men cho
bà Bảy.
Nữ
nghệ sĩ Phùng Há trong
vai Lữ Bố. Hình của soạn
giả Nguyễn Phương
Bà nói với tôi :
“Nguyện vọng của tôi là làm
sao quyên tiền để lập một ký
nhi viện cho các con em nghệ
sĩ. Tôi đã lo cho giới nghệ
sĩ được một cái chùa, một
nghĩa trang, một viện dưỡng
lão. Bây giờ nếu lo được một
cái ký nhi viện cho con em
nghệ sĩ nữa thì tốt quá. Tôi
mãn nguyện rồi.” Tôi
chỉ dạ dạ, không thể nói rõ
là sân khấu cải lương xuống
dốc thê thảm, nghệ sĩ kiếm
sống còn quá khó khăn, không
còn cảnh nghệ sĩ gánh hát
sống tập trung như xưa, làm
sao có con em nghệ sĩ để gỡi
vô ký nhi viện?
Trong phòng ngủ của Bà,
ngoài tủ đựng quần áo của
Bà, có một cái bàn dài để
nhiều tặng vật của khán giả
ái mộ, trên vách phòng treo
hai câu đối và bài thơ của
soạn giả Viễn Châu tặng :
Đất nghệ sĩ bình an,
Lao xao lá rụng bên thềm,
ngỡ nhạc khúc bi hùng nơi hí
viện,
Chùa Nhựt Quang thanh tịnh,
Phảng phất hương bay trước
gió, nghe hồi chuông cứu khổ
giữa thiền môn.
Chín mấy lần xuân bạc mái
đầu
Trọn đời giữ vẹn nghĩa tình
sâu
Đói nghèo xót trẻ nhiều cơ
cực
Lụt lội thương ai lắm dãi
dầu
Muôn nỗi đoạn trường sao kể
xiết
Chút tình nghệ sĩ thắm vào
đâu!
Đêm đêm qùy trước ngôi Tam
Bảo
Nước mắt tràn theo tiếng
nguyện cầu.
Suốt đời
làm việc thiện
Trên vách còn treo thủ
bút của họa sĩ Vũ Hối, và
bài thơ Kiếp Tầm và Nợ Dâu
của thi sĩ Kiên Giang, ngoài
ra còn rất nhiều thi văn của
các nghệ sĩ, thi sĩ, nhạc sĩ
sáng tác ca ngợi 70 năm phục
vụ sân khấu của Bà( năm
2001)
Đón cái Tết Đinh Hợi năm
2007 (bà sinh năm Tân Hợi
năm 1911), Viễn Châu lại
tặng bà 4 câu thơ :
Tuổi già lụm cụm thấy
mà thương,
Đâu quản gần xa mấy chặng
đường
Quà tặng trao tay người khốn
khổ
Đẹp đời nghệ sĩ, đẹp quê
hương.
Vợ chồng tôi biếu Bà một
triệu đồng, cúng một triệu
đồng để góp phần nhang đèn
cho chùa nghệ sĩ và cho cô
Kim Hà một trăm đô CAN để cô
chăm sóc cho bà Bảy, sau đó
chúng tôi vô chùa, thắp
nhang, lạy phật rồi ra nghĩa
trang thắp nhang cho các
ngôi mộ của các bạn Út Trà
Ôn, Ba Vân, Tư Chơi, Hoàng
Giang, Hà Triều, Hoa Phượng,
Hoàng Việt, Thanh Nga, Phạm
Duy Lân, nhạc sĩ Năm Cơ,
Chín Trích (phụ thân của
nghệ sĩ Tú Trinh)…
Ra về, lòng tôi cứ miên
man suy nghĩ : Trọn đời Bà
cống hiến cho nghệ thuật,
trọn đời giúp đỡ cho đồng
nghiệp mấy thế hệ, giúp
trong việc đào tạo tài năng
và cứu trợ khi gặp nạn hay
nghèo yếu neo đơn, trọn đời
bà làm việc từ thiện giúp
đồng bào kém may mắn hơn
mình và đã nêu gương, khuyến
khích các nghệ sĩ và các nhà
hằng tâm hằng sản theo bà
làm công tác xã hội, làm
việc từ thiện…, trên thế
giới nầy có người nghệ sĩ
nào như bà Bảy Phùng Há
không?
Mời bạn tham gia mục Cổ
Nhạc do Soạn giả Nguyễn
Phương phụ trách. Mọi email
xin gửi về
Vietweb@rfa.org
|
©
http://vietsciences.free.fr
và
http://vietsciences.org P
|