Cải lương, nghệ thuật sân khấu truyền thống Nam bộ Việt Nam

Những bài cùng tác giả 

Nghe 22 bài phỏng vấn của đài RFA về chương trình Cải Lương Việt Nam

Ảnh Trần Quang Minh

Tuy sanh sau đẻ muộn, so với Hát Chèo, Hát Bội (hát tuồng), Hát Cải lương trong một thời gian rất ngắn không hơn 80 năm đã đi một bước rất dài, đi sâu vào trong lòng người dân Nam bộ và đã trở thành một truyền thống vững chắc trong kịch nghệ Việt Nam.

1.      Do người Việt sáng tạo trên đất nước Việt Nam cho người Việt Nam.

2.      Đã được cha truyền, con nối từ thế hệ này qua thế hệ khác

3.      Đã chịu thử thách của thời gian

4.      Hiện nay vẫn còn tồn tại và được người Việt Nam thưởng thức

1. Do người Việt sáng tạo trên đất nước Việt Nam cho người Việt Nam.

Dựa trên ý nghĩa Hán Việt của  từ "Cải lương" chúng ta thấy cải lương là sửa đổi cho trở nên tốt hơn. Thực vậy, cải lương được thay đổi từ Hát Bội mà người ta gọi là Cải lương tuồng cổ. Người nghệ sĩ cải lương có cách múa, hát, mặc xiêm y giống như một sân khấu Hát Bội. Đây là sự thay đổi nhẹ nhàng, là khởi đầu của Cải lương.

Cải lương là đổi cho đẹp hơn.

1.      Sân khấu đổi mới. Có màn nhung phía trước sân khấu. Có décor fixe (bức phông có vẽ nhà cửa hoặc núi rừng tuỳ theo cảnh ở trong tuồng) và nhiều cánh gà vẽ những cảnh cung đình, hay rừng núi v.v…

2.      Đề tài kịch bản : không phải chỉ lấy trong lịch sử Trung quốc hay Việt Nam, mà còn lấy trong các tiểu thuyết hay những cốt chuyện do tác giả kịch bản đặt ra

3.      Nghệ thuật biểu diễn : Thật mà đẹp. Không còn ước lệ như trong hát bội. Dùng giọng thật, tự nhiên . Không có những giọng mé, giọng hầu v.v…

4.      Dàn nhạc : Đàn kìm, đờn cò, đờn xến, ống sáo, ống tiêu. Sau nầy có thêm đờn tranh và từ mấy chục năm nay đàn Ghi ta phím lõm, và gần đây có cả synthetiseur. Trước kia khi đờn màn có kèn saxophone clarinettevà trống phương Tây.

5.    Bài bản : Các bản đờn trong truyền thống tài tử : Bài Bắc nhỏ, các bài Nam, Xuân Ai Đảo, đặc biệt bài Dạ cổ hoài lang và sau nầy trở thành Vọng cổ. Và sau này có thêm những bài hơi Quảng , và những bản nhạc mới sáng tác theo phong cách cổ như loại Trăng Thu Dạ Khúc.

Theo một số nhà nghiên cứu, tiền thân của Cải Lương là nhạc tài tử biến thành "ca ra bộ" tại nhà Ông Cai tổng Tống Hữu Định (Ông Phó 12) tại Vĩnh Long năm 1917. Khi ca bài Tứ đại Oán với tích Bùi Kiệm thi rớt trở về, Cô Ba Định, vai Nguyệt Nga, ông Giáo Diệp Minh Ký đóng vai Bùi Kiệm, ông Giáo Du, vai Bùi ông, vừa ca vừa ra bộ. Và từ đó đã sanh ra loại "Ca ra bộ" và sau nầy trở thành Hát cải lương .

            Theo tài liệu của cháu Mai Mỹ Duyên, Trưởng phòng nghiên cứu của Sở Văn Hoá Thông tin Tiền Giang, "Ca ra bộ" đã do Nhạc sư Nguyễn Tống Triều ( ông Tư Triều) tại Cái Thia chế ra từ năm 1916.

Cải cách hát ca theo tiến bộ

Lương truyền tuồng tích sánh văn minh

2. Đã được cha truyền, con nối từ thế hệ này qua thế hệ khác

Thật vậy, nhìn lại nghệ thuật sân khấu Cải lương, chúng ta không thể nào quên những nghệ sĩ lão thành có mặt từ đầu bộ môn nghệ thuật này, như kép Bảy Thông, đào Năm Thoàn trong gánh Cải Lương của Thày Năm Tú ở tại Mỹ Tho, như Năm Châu, Phùng Há, Năm Phỉ, Bảy Nam, Bảy Nhiêu, Ba Vân, Út Trà Ôn ... Những người nghệ sĩ này đã truyền nghề cho một thế hệ không kém nổi tiếng mà ngày này không ai là không biết đến như NSUT Kim Cương, nghệ sĩ Duy Lân, nghệ sĩ Thành Được, nghệ sĩ Út Bạch Lan, nghệ sĩ Hữu Phước, NSND Thanh Tòng, NS Việt Hùng ... Sau nữa còn có NS Hùng Cường, NSUT Bạch Tuyết, NS Thanh Sang, NSUT Ngọc Giàu, NSUT Lệ Thuỷ, NS Mộng Tuyền, NS Đỗ Quyên, NS Hoài Thanh ... Và tiếp theo sau là thế hệ mới ngày nay người ta không thể quên có một Hương Lan (con gái nghệ sĩ Hữu Phước), Vũ Linh, Tài Linh, Ngọc Huyền, Kim Tử Long ... Bây giờ đã có Quế Trân (con gái nghệ sĩ Thanh Tòng), Thi Trang, Lê Tứ ... trong số nghệ sĩ Lão thành và trẻ tuổi  mà chúng tôi không thể kể hết.

3. Đã chịu thử thách của thời gian

Trải qua nhiều thế hệ, từ đầu những năm của thế kỷ 20, Cải lương vẫn liên tục thay đổi cho ngày một hay hơn nhưng phù hợp với phong cách thưởng ngoạn nghệ thuật của quần chúng Nam bộ.

4. Hiện nay vẫn còn tồn tại và được người Việt Nam thưởng thức

Ngày nay người ta vẫn yêu mến bộ môn này bởi vì bên cạnh những sân khấu kịch nghệ, sân khấu ca nhạc trẻ, sân khấu nghệ thuật Cải lương đã luôn định hình trong lòng khán gỉa và còn tiếp tục đi tới trong việc bảo tồn, lưu giữ. Trong mấy năm sau này, những nghệ sĩ như Thanh Tòng, Út Bạch Lan, Bạch Tuyết ... có tổ chức những đêm Cải lương diễn lại trích đoạn của nhiều tuồng đã được khán gỉa yêu chuộng và đã thu hút rất nhiều khán giả hâm mộ Cải lương. Những chương trình truyền hình như Cánh chim không mỏi, Vầng trăng Cổ nhạc được đông đảo khán giả theo dõi. Hai đài truyền hình HTV7 và HTV9 thường xuyên phát sóng nhiều vở tuồng Cải lương mới, cũ.

Kết luận :

Cải lương có khả năng thực hiện những đề tài mới do tánh cách động (đôi khi không khéo áp dụng, thì “ Động” thành “Loạn”) đã là một nghệ thuật dân gian, xuất phát từ miền Nam và lần lần được dân tộc cả 3 miền ưa thích. Những đề tài mới này không những lựa đề tài trong lịch sử của Trung quốc hay của Việt Nam mà còn có cả nhiều đề tài khác như tệ đoan trong xã hội ( "tứ đổ tường"), đề tài về tình yêu, về gia đình, về chiến tranh, về tôn giáo và tín ngưỡng ...

Bình Thạnh, Mùa hè năm Quý Hợi

Ngày 14-06-2007

Trần Văn Khê