Những bài cùng tác giả
Trong nhân sinh quan của J-P Sartre có một
khái niệm và một ý tưởng khó hiểu, bị trình bày bằng một câu văn quái đản,
hoàn toàn sai ngữ pháp PhuLăngXa : le soi n'est pas, il est été,
(cái tôi không là, nó đã bị là). Ngay người PhuLăngXa, ai chưa
nhá gặm L'Être et le Néant (Thực-thể và Hư-Vô) thì không thể
hiểu chàng muốn nói gì…
Trong khi người đời thiết tha trầy da tróc
vẩy đi tìm hoặc khẳng định cái tôi của mình, Sartre ngông
nghênh tuyên bố : cái tôi không là cái gì cả, nó
chỉ là toàn bộ những hành động, lời nói, ý nghĩ đã qua
của chính tôi. Cái tôi ấy có thực dưới hình-thái khách quan,
ai ai, kể cả tôi, cũng phải công nhận : hành động và lời nói công khai của
tôi. Nó cũng có thực dưới hình thái chủ quan, nhưng không ai biết được là
gì, có khi kể cả tôi : có những lúc chính tôi đã từng hành động, viết và nói
một cách vô thức, hồn nhiên, tuỳ hứng, theo bản năng hay cảm tính, theo tiềm
thức hay vì một trăm thứ linh tinh khác.
Nếu thế thật, ai cũng có một cái tôi
gồm ba phần : a/ một phần khách quan, không thể phủ nhận được ; b/ một phần
chủ quan không ai biết được ; c/ khi ta còn sống, một phần hoàn toàn mở, vô
định : ngày mai, ta sẽ nghĩ gì, làm gì, viết gì, nói gì ? Chẳng ai, kể cả
ta, có thể khẳng định chắc chắn được. Tự do, kể cả trong bối cảnh, là như
thế. Chỉ khi ta đã chết, đã mất hết khả năng tư duy, hành
động, viết và nói thì cái tôi vĩnh cửu của ta mới hình thành :
nó đích thực là toàn bộ những gì ta đã làm, đã viết và
đã nói với người đời[1].
Cái tôi ấy, chính tôi không bao giờ được biết tới. Nó
vĩnh viễn là tôi xuyên qua ánh mắt,
tấm lòng của người đời. Và người đời, cũng như tôi, (là) tự do. "Địa
ngục, chính là tha nhân" là thế đấy.
Mấy năm qua, Chế Lan Viên, Nguyễn Đình Thi,
Nguyễn Khải và vài người khác đã từng viết và cho đăng (có khi sau khi đã
chết) thơ văn hàm ý ân hận mình đã từng dùng chữ nghĩa của mình để mua quan,
giành chiếu, đeo danh hão. Đương nhiên điều ấy chẳng thế nào "xoá" được
những văn bản, lời nói và hành động đã qua của họ. Chuyện đã rồi, đã rồi,
than ôi… Nạn nhân đã lãnh đủ, chẳng thể nào quên được. Mình cũng đã hưởng
đủ, chẳng thể nào phủ nhận được. Nhưng có người dám làm như thế, có người
thì không, như Tố Hữu chẳng hạn.
Có người sẽ cho rằng họ tiếp tục khôn ngoan
xuôi theo chiều gió : đời nay làm như thế ăn khách hơn. Tôi ngây thơ quá
khích, ít nhất là đối với nhà văn, tôi tin họ trung thực :
phải trung thực với chính mình mới dám viết và công bố đánh giá ấy về mình
trước khi chết, khi chẳng còn gì đáng toan tính nữa. Có thể
tôi quá ngây thơ vì quá yêu cuộc sống người, quá yêu con của người :
có người vẫn thèm lừa người đời sau khi chính mình đã chết để được tồn tại
đẹp đẽ trong lòng người sống nhờ sự khôn ngoan của mình.
Có người sẽ ca ngợi hành động của họ như một
lời sám hối, trong nghĩa cao cả của tôn giáo. Tôi lại không tin. Vì tôi hết
sức trần tục. Tôi yêu văn chương chữ nghĩa, sáng tác của con người trần tục,
đến mức "sùng bái". Khi ta sám hối kiểu tôn giáo, ta quỳ gối cúi đầu, kết
tội chính ta đối với một Đấng Thiêng Liêng nào đó xuyên qua một con
người xương thịt đã được chính ta cho phép là môi giới
giữa ta và Đấng Thiêng Liêng mà tự ta không với tới được. Những nhà văn này
không làm như thế. Họ trực tiếp nói chuyện với độc giả của họ, không nhờ vả
trung gian của bất cứ ai. Họ nói chuyện với người đời, với chính tôi, ngang
tầm người : họ nói chuyện với tư cách nhà văn. Trong tư cách ấy, họ dám nói
như thế về mình, tôi phục : họ không sám hối để được rửa tội,
(rửa sao được !), được trở lại sự trong trắng nguyên thuỷ hão, họ gánh trách
nhiệm đời mình với người đời.
Trách nhiệm của kẻ cầm bút.
Họ đã chết, chẳng thể làm gì, viết gì, nói
gì nữa về cuộc đời và con người ở họ. Họ chẳng thể vung thêm một nét bút,
phết thêm một màu văn, ươm ở người đời một ý tưởng khác về họ. Họ đã
là họ. Vĩnh viễn. Chẳng ai có thể phủ nhận, thay đổi được gì nữa.
Họ cũng là những
điều họ viết trước khi chết. Những điều ấy đáng trân trọng ? Tuỳ tâm của
tôi, của bạn, của người đời. Dám cho nhau điều gì, hãy cho.
Cái tôi cuối cùng của nhà văn như thế : toàn
bộ một đời cầm bút đối với người đời.
Phan Huy
Đường
2008-05-10
=====
[1]
Sâu sắc và đầy đủ hơn câu văn trứ danh
của Malraux : Con người là tổng cộng những
hành động của chính nó, "l'homme est la somme de ses actes". Nếu
ta coi lời nói cũng là hành động thì hai ý tưởng như nhau.
©
http://vietsciences.free.fr
và http://vietsciences.org
B
|