RFA file photo
Hình phim
X-quang của một bệnh nhân bệnh lao, ảnh chụp trước
đây.
Bên cạnh đó, tình trạng lao kháng
thuốc cũng là nguyên nhân dẫn đến mức tử vong cao.
Thanh Trúc mời quí vị tìm hiểu thêm về lao tiềm ẩn,
lao kháng thuốc, chương trình phòng chống bệnh này ở
Việt Nam:
40% người Việt nhiễm lao
Vào khi tại nhiều nước trên thế
giới những căn bệnh truyền nhiễm như phong cùi, sốt
rét, lao phổi hầu như không còn, tại Việt Nam khoảng
70.000 bệnh nhân lao dương tính được phát hiện mỗi
năm, và mỗi năm có 30.000 người chết vì lao phổi.
Điểm đáng chú ý là chừng 40% bệnh nhân lao mới nằm
trong độ tuổi 22 đến 44 mà đa phần là nam giới
Việt Nam nói riêng và Châu Á
nói chung thì bệnh truyền nhiễm nhiều, tỷ lệ cao
hơn các nơi khác. Nhưng mà nhiễm vi trùng lao
thì chưa chắc đã bị bệnh lao.
BS Trần Tịnh Hiền
Bác sĩ Đinh Ngọc Sỹ, chủ tịch
Chương Trình Quốc Gia Kiểm Soát Bệnh Lao, giám đốc
Bệnh Viện Các Bệnh Về Phổi ở Hà Nội, cho rằng bảy
chục ngàn bệnh nhân lao dương tính mỗi năm là quá
cao, chứng tỏ có sự trì chậm trong việc đáp ứng
phòng ngừa cũng như điều trị thấu đáo căn bệnh hay
lây này.
Việt Nam đứng hàng thứ 12 trong 22
quốc gia có số người bị mắc bệnh lao nhiều nhất thế
giới. Mặt khác, trong số 27 nước có tỷ lệ lao kháng
thuốc cao, một nguyên nhân dẫn đến tử vong cao, Việt
Nam đứng thứ 14 trên danh sách này.
Trong khi đó kết quả thăm dò cho
thấy cứ trong năm người Việt Nam thì có hai người
mang mầm bệnh trong người, còn gọi là lao tiềm ẩn,
và bệnh sẽ phát ra một khi hệ thống miễn nhiễm trong
cơ thể bị suy yếu. Một cách tổng quát thì tỷ lệ lao
tiềm ẩn ở Việt Nam là trên 40%.
Dưới mắt chuyên gia phòng chống
bệnh truyền nhiễm, bác sĩ Trần Tịnh Hiền, nguyên phó
giám đốc Bệnh Viện Các Bệnh Nhiệt Đới, hiện công tác
trong chương trình nghiên cứ của trường đại học
Oxford ở Việt Nam, thì lao là một căn bệnh dễ lây và
làm con người tổn thọ:
images430353_benh_lao250.jpg
“Lao là căn bệnh nguy hiểm mà thế
giới phải đặt mục tiêu giảm tỷ lệ mắc và tỷ lệ chết.
Việt Nam nói riêng và Châu Á nói chung thì bệnh
truyền nhiễm nhiều, tỷ lệ khi nào cũng cao hơn các
nơi khác. Nhưng mà nhiễm vi trùng lao thì chưa chắc
đã bị bệnh lao. Có nhiều người đi qua du học ở Mỹ,
khi qua bên đó làm phản ứng TB Skin Test thì là
dương tính và bị bắt buộc phải chữa, trong khi ở
Việt Nam nếu thử ra mà nhiều người dương tính là
đúng rồi bởi đó là lao tiềm ẩn. Bệnh hay không thì
còn do cái cân bằng giữa tác nhân gây bệnh là con vi
trùng lao và sức đề kháng của cơ thể nữa.
Thật ra trên lâm sàng nhiễm lao
thì phải phân biệt vấn đề gọi là tình trạng nhiễm và
tình trạng bệnh, infection và disease. Có thể một
người đã bị nhiễm con vi trùng, con vi rút hay một
ký sinh trùng nhưng nó tiềm ẩn đó mà không phát
bệnh. Khi nào sức đề kháng của mình giảm xuống thì
bệnh mới có thể phát ra.
Sự ô nhiễm môi trường cũng rất
trầm trọng, ở Sài Gòn tôi cũng thấy như thế. Sự
giáo dục cơ bản để nâng cao dân trí là bước vô
cùng quan trọng.
BS Nguyễn Đăng Phấn
Tình trạng suy giảm hệ miễn
dịch, đặc biệt nơi những người nhiễm HIV/AIDS, rất
ảnh hưởng đến tỷ lệ lao bởi vì tôi biết chắc chắn số
lao mới thì trong đó ít nhất trên 50% là những bệnh
nhân đã nhiễm HIV/AIDS. Cái đó liên quan với nhau,
nếu không kiểm soát được chuyện nhiễm HIV/AIDS thì
có nguy cơ cao là những đối tượng đó hầu như sẽ bị
bệnh lao.”
Ý kiến của bác sĩ Trần Tịnh Hiền
cũng là điều được bác sĩ Phạm Quang Tuệ ở Bệnh Viện
Quốc Gia Các Bệnh Về Phổi xác nhận. Ông nói lý do
khiến bênh lao lan truyền trong cộng đồng một phần
do rất nhiều bệnh nhân HIV/AIDS đã có biểu hiện lao
phổi mà không đi khám vì sợ bị cách ly và sợ bị phân
biệt đối xử.
Tỷ lệ lao kháng thuốc cao
Tình trạng lao kháng thuốc là tác
nhân thứ hai khiến bệnh lây lan. Theo số liệu của
Chương Trình Quốc Gia Kiểm Soát Bệnh Lao, Việt Nam
có năm chục đến sáu chục ngàn bệnh nhân lao phổi gặp
tình trạng kháng thuốc. Đây cũng là những người mang
vi trùng lao truyền sang người khác qua đường nước
miếng, đường ho hoặc hắt hơi.
Về tình trạng lao kháng thuốc, bác
sĩ Trần Tịnh Hiền giải thích:
Hút thuốc lá có hại cho sức
khoẻ, hình minh họa. AFP PHOTO.
“Châu Á, đặc biệt Đông Nam Á trong đó
có Việt Nam, là khu vực kháng thuốc rất nhiều. Có
thể lấy thí dụ thứ nhất là bệnh thương hàn, ở các
nơi trên thế giới người ta vẫn có thể dùng những
kháng sinh rất cũ ví dụ Chloramphenicol chẳng hạn.
Nhưng đối với khu vực Đông Nam Á và Việt Nam hiện
nay thì những loại kháng sinh thông thường gồm
Chloramphenicol, Ampicillin, Bactrim coi như bị
kháng hết và phải dùng những loại kháng sinh mới thế
hệ thứ ba thứ tư. Rồi sốt rét cũng kháng thuốc,
những loại thuốc thông thường đều kháng hết phải
dùng thuốc mới, rồi lao cũng vậy. Lẽ tất nhiên trên
thế giới thì chỗ nào cũng có vấn đề đó nhưng mà đặc
biệt khu vực này thì nó nhiều.”
Từ bệnh viện Bình Dân, bác sĩ
Nguyễn Đăng Phấn chuyên khoa mạch máu, bướu cổ, lồng
ngực, thường săn sóc điều trị ngoài giờ và miễn phí
cho các bệnh nhân HIV/AIDS đã có biểu hiện lao phổi,
bổ túc thêm về tình trạng lao kháng thuốc:
“Tỷ lệ đó đáng lo lắm, có lẽ do
vấn đề không tuân thủ điều trị, người ta phải uống
thuốc lâu quá, cả tám tháng hoặc sáu tháng, cho nên
nhiều khi vấn đề gắn bó vấn đề chữa trị, tiếng trong
ngành gọi là không tuân thủ điều trị, là nguyên nhân
chính dẫn đến hiện tượng gọi là lao kháng thuốc dẫn
đến tử vong cao. Lẽ ra là hàng ngày phải uống thuốc
nhưng vì nhiều nguyên nhân là ngưng hoặc không uống
đều đặn, chán nản bỏ cuộc, thế là vi trùng lao nó
bùng lên và sau này thay vì phải uống đa hóa trị
liệu tức là bốn món thuốc thì đến khi mình chữa cho
người này mình thấy bệnh càng ngày càng nặng lên.
Gởi lên viện lao trung ương để cấy lại đờm và xem
bốn thứ thuốc còn công hiệu không thì thấy còn hai
thứ có hiệu quả thôi, hai thứ thuốc kia con vi trùng
nó lờn rồi, đó gọi là lao kháng thuốc, nguyên nhân
chính dẫn đến sự chết của nhiều người Việt Nam mình.
Cụ thể tôi đang có bệnh nhân nữ
bị HIV kết bạn với một nam bệnh nhân HIV đã bị lao
kháng thuốc. Thì đã khuyên bảo là tránh cái sự tiếp
xúc có thể lây bệnh nhưng họ đã không cưỡng lại
được. Bây giờ thì người nam này đã chết và người nữ
thì cũng đang đi vào con đường đó.”
Trong lúc giám đốc Chương Trình
Quốc Gia Kiểm Soát Bệnh Lao, bác sĩ Đinh Ngọc Sỹ,
bày tỏ sự lo âu về viễn ảnh thiếu hụt nhân viên hay
cán bộ y tế có trình độ chuyên môn về bệnh lao, thì
bác sĩ Trần Tịnh Hiền nguyên phó giám đốc Bệnh Viện
Các Bệnh Nhiệt Đới lại không nghĩ như thế:
Không tuân thủ điều trị, là
nguyên nhân chính dẫn đến hiện tượng gọi là lao
kháng thuốc dẫn đến tử vong cao.
BS Nguyễn Đăng Phấn
“Khi còn đi học tôi đã thấy có
một ngành riêng cho các bác sĩ là cái chuyên khoa
lao ngay trong trường cũng như các bệnh truyền nhiễm
khác như sốt rét. Nhưng mà lần lần người ta đào tạo
thành bác sĩ đa khoa rồi.
Tuy nhiên hiện nay ở thành phố
Hồ Chí Minh này thì vẫn có một viện lao phổi rất
lớn, các bác sĩ ở đó tôi nghĩ họ đầy đủ kiến thức
cũng như kỹ thuật điều trị tiên tiến. Tất nhiên nói
về việc làm thế nào giảm bớt tình trạng bệnh nhân
mới mắc rồi điều trị cho tốt nó cũng có nhiều yếu tố
chứ không thể nói chỉ vì hệ thống nhân sự yếu mà
bịnh tăng lên được. Ở các tỉnh hầu như đều có một
viện chống lao riêng, không nằm trong các bệnh viện
chung, rồi các hệ thống phòng chống lao hoạt động từ
trung ương cho đến các tỉnh thành các quận huyện.
Tôi nghĩ nó cũng tương đối là tốt chứ không phải là
không.”
Theo bác sĩ Nguyễn Đăng Phấn,
chương trình phòng chống lao của Việt Nam dù có tốt
bao nhiêu, dù tiêm chủng phòng ngừa BCG mở rộng bao
nhiêu thì cũng chưa gọi là đủ nếu bỏ qua mặt tuyên
truyền và giáo dục:
“Xét về phương diện đội ngũ tôi
thấy Việt Nam mình đã cố gắng mỗi quận có một trung
tâm chống lao rồi, thậm chí là một khu riêng để chữa
lao rồi. Rồi các bích chương ở những nơi công cộng,
rồi trên đài phát thanh hoặc trên tivi thường xuyên
nhắc nhở. Nhưng tôi vẫn nghĩ người Việt Nam mình,
tôi nghĩ giới nghèo khó họ không tuân thủ không lắng
nghe. Tôi từng đi ngoài đường mà bị người ta nhổ
nước miếng bắn vào mặt. Đại ý tôi nói mình cần nhắc
nhở dân mình về những sự vệ sinh tối thiểu đó. Sự ô
nhiễm môi trường cũng rất trầm trọng, ở Sài Gòn tôi
cũng thấy như thế. Sự giáo dục cơ bản để nâng cao
dân trí là bước vô cùng quan trọng.”
Tóm lại, theo vị bác sĩ này, bên
cạnh chương trình phòng chống hữu hiệu, nhà nước và
giới hữu trách còn phải chú tâm đến việc ông gọi là
nâng cao mặt bằng dân trí, bởi theo ông phòng chống
lao không chỉ thuần là kỹ thuật hay phương tiện mà
còn là ý thức giữ gìn vệ sinh của mọi người trong
cộng đồng và trong xã hội.