Chứng bệnh này thường diễn biến rất âm thầm, nên ít khi được phát hiện sớm. Phần lớn, bệnh được phát hiện khi đã có một hay nhiều biến chứng. Do vậy huyết áp cao còn được mệnh danh là “sát thủ thầm lặng.”  
 

Dịp này, Bác sĩ Trần Văn Sáng sẽ trở lại với chúng ta để giải thích về các triệu chứng và một số vấn đề liên quan đến tình trạng huyết áp cao.  
 

Khái niệm huyết áp
 

Vậy huyết áp là gì? Đó chính là áp lực máu ở trong lòng động mạch. Huyết áp được tạo ra bởi lực co bóp của tim và sức cản của động mạch. Khi tim co bóp, máu sẽ được bơm ra ngoài và ép vào thành động mạch làm mạch máu căng lên. Số đo huyết áp ở thời điểm này gọi là huyết áp tâm thu hay huyết áp tối đa. Sau khi co bóp tim sẽ giãn ra và thành động mạch sẽ co lại về trạng thái ban đầu. Số đo huyết áp tại thời điểm này gọi là huyết áp tâm trương hay huyết áp tối thiểu. Huyết áp bình thường đo ở cánh tay là nhỏ hơn hoặc bằng 120/80mmHg.
 

Theo Tổ chức Y tế Thế giới hiện nay, tăng huyết áp được xem là một trong 10 bệnh nguy hiểm ảnh hưởng lớn đến sức khoẻ nhân loại có thể làm giảm thọ từ 10 đến 20 tuổi. Thực tế cũng đã cho thấy hậu quả của việc điều trị không đúng bệnh cao huyết áp sẽ dẫn đến tình trạng huyết áp tăng cao đột ngột có thể đưa đến các biến chứng nguy hiểm tính mạng hoặc không thể hồi phục trở lại bình thường.
 

Tuy nhiên, trong thực tế việc điều trị tốt bệnh cao huyết áp để tránh các tai biến nguy hiểm này là điều không dễ dàng thực hiện được. Tại nhiều nước trên thế giới tỷ lệ kiểm soát được bệnh cao huyết áp vẫn ở một mức tương đối, ví dụ như bệnh nhân tăng huyết áp được kiểm soát tốt huyết áp dưới mức 140/90mmHg tại Mỹ, Pháp là 24%, Canada là 16%, Anh quốc là 6% và tại nhiều nước đang phát triển con số này cũng chỉ khoảng từ 1 đến 2%.
 

Trong khi đó số người mắc chứng huyết áp cao tăng lên. Ở Mỹ trong tổng số hơn 280 triệu dân thì có hơn 60 triệu người mắc chứng bệnh này. Tại Việt Nam, trong những năm gần đây, thống kê của ngành Y tế cho thấy tỉ lệ người bị cao huyết áp không ngừng tăng, nhất là tại các thành phố và đô thị lớn. Các bệnh lý như: tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, và suy tim, chiếm tỉ lệ cao nhất về bệnh suất và tử suất của các bệnh tim mạch. Và huyết áp cao là nguyên nhân chính của tình trạng này.

Chứng huyết áp cao là một loại bệnh do tăng áp suất trong mạch máu, mà thường là do mạch máu bị cứng hay do độ đàn hồi bị suy giảm.
 

BS Trần Văn Sáng

Bác sĩ Trần Văn Sáng ở tiểu bang Virginia, Hoa kỳ cho biết một số biểu hiện của chứng huyết áp cao như sau:
 

“Chứng huyết áp cao là một loại bệnh do tăng áp suất trong mạch máu, mà thường là do mạch máu bị cứng hay do độ đàn hồi bị suy giảm. Nói về triệu chứng thì ở giai đoạn đầu tiên, phần lớn ở các trường hợp cao huyết áp, gần như những người bị cao huyết áp không thấy triệu chứng gì trong giai đoạn đầu tiên.
Khi họ bắt đầu nhận thấy triệu chứng thì những triệu chứng thường xuyên nhất là những cơn nhức đầu vào buổi sáng. Rồi mới tới những giai đoạn giống như chóng mặt, hay cảm thấy đầu lâng lâng, phừng phừng. Họ cảm thấy như nặng đầu.
 

Còn đến những giai đoạn sau – giai đoạn huyết áp lên nhiều và cao thì người bệnh sẽ nhức đầu ói mữa, và có những trường hợp bị khó thở. Lúc bấy giờ thì huyết áp đã ảnh hưởng lên tim rồi.”
 

Theo các chuyên gia Y tế, tình trạng huyết áp cao xảy ra khi huyết áp tâm thu lớn hơn hoặc bằng 140 mmHg và huyết áp tâm trương lớn hơn hoặc bằng 90 mmHg. Huyết áp có đặc điểm là thay đổi theo thời gian, trạng thái tâm sinh lý và nhiều yếu tố khác.
 

Biến chứng
 

Đề cập đến các biến chứng của huyết áp cao Bác sĩ Sáng giải thích:
 

 

“Thực sự những biến chứng của huyết áp cao là ngấm ngầm, nhưng diễn tiến từ nhiều năm để đưa tới những biến chứng hết sức quan trọng ảnh hưởng tới đời sống.
 

 

Thứ nhất là vấn đề tai biến mạch máu não; một khi mạch máu đã già, và với những áp suất cao thì nó dễ bị vỡ ra, nhất là đối với những mạch máu rất nhỏ như sợi tóc, thì gây ra tai biến mạch máu não có thể là do nghẹt, hay do bị xuất huyết trong não thì gây ra những chứng bệnh như: nói không được, bị liệt nữa người, hay đôi khi bị hôn mê, nếu chảy máu nhiều.
 

Biến chứng thứ hai cũng rất quan trọng, mà người ta không để ý là, huyết áp cao sẽ ảnh hưởng đến sức bóp của trái tim. Và lâu ngày tim phải bóp trong tình trạng áp suất cao thì tim sẽ làm việc yếu đi, và đưa đến tình trạng suy tim. Lúc bấy giờ người bệnh lúc nào cũng thấy khó thở, nằm ngủ phải kê gối cho đầu cao lên, hay bị khó thở về đêm. Thì đó là những triệu chứng của tai biến do biến chứng.
 

Một biến chứng khác cũng rất nguy hiểm là tình trạng suy thận, vì khi áp suất cao đến những mạch máu ở thận thì nó cũng làm thay đổi áp suất trong các mạch máu nhỏ ở thận. Dần dà sẽ đưa đến tình trạng suy thận do cao huyết áp. Suy thận có nhiều nguyên nhân như: tiểu đường, cao huyết áp và có những loại bệnh khác cũng đưa đến suy thận. Nhưng huyết áp là một trong những nguyên nhân quan trọng đưa đến vấn đề suy thận kinh niên, có khi đưa đến trường hợp phải lọc máu thận (kidney dialysis).

Những biến chứng của huyết áp cao là ngấm ngầm, nhưng diễn tiến từ nhiều năm để đưa tới những biến chứng hết sức quan trọng ảnh hưởng tới đời sống.
 

BS Trần Văn Sáng

Cuối cùng, có một biến chứng mà tôi nghĩ mọi người nên biết để có thể đi khám bệnh sớm, đó là khi huyết áp tăng lên thì bệnh nhân sẽ bị cơn khủng hoảng về tăng huyết áp, tức là khi huyết áp tăng lên quá 200 thì người bệnh sẽ bị một cảm giác rất khó chịu, nhức đầu, ói mửa. Trong trường hợp đó, nếu có điều kiện phải đo huyết áp ngay, và nên đưa người bệnh vào bệnh viện để có thể làm hạ huyết áp tạm thời để tránh những tai biến rất trầm trọng ở não hay tim.
 

Nói chung có 4 biến chứng chính là, những tai biến mạch máu não, đưa đến suy tim, suy thận, và những biến chứng quan trọng là những cơn tăng huyết áp đột ngột gọi là crisis về mạch máu.”              
 

Chữa trị
 

Đối với việc chữa trị và phòng tránh bệnh cao huyết áp, Bác sĩ chuyên về Nội khoa và gia đình này cho biết:
 

“Hiện nay chúng ta có nhiều loại thuốc để chữa trị cao huyết áp. Đây là một điều rất đáng mừng, nhất là đối với những người lớn tuổi bị chứng cao huyết áp. Nhưng điều quan trọng nhất là chúng ta phải kiêng bớt mặn. Thứ hai là tập thể dục thường xuyên, đi bộ, hoạt động, ăn nhiều rau cải trái cây. Những thống kê cho thấy, nếu chúng ta làm như vậy thì huyết áp có thể giảm xuống được khoảng 10 đơn vị.
 

Đó là cách mà chúng ta đối phó, còn nếu thể dục và kiêng ăn mà không được thì bắt buộc phải sử dụng thuốc. Hiện nay thuốc có rất nhiều loại thuốc tác động trên các mạch máu, thuốc tác động trên thận, thuốc tác động trên hệ thống thần kinh trung ương để làm giảm huyết áp.
 

Thực sự thuốc hiện nay rất tốt và rất hữu hiệu để kiểm soát chứng cao huyết áp, miễn là người bệnh phải uống thuốc thường xuyên, đừng bỏ thuốc thình lình và sử dụng đúng theo lời khuyên của các bác sĩ. Đó là những điều mà những người bị bệnh cao huyết áp nên tuân theo.”         
 

Vưà qua Đài Á Châu Tự do có nhận đuợc email cuả một vị thính  giả với  thắc mắc là có phải do bị cao huyết áp mà móng tay và móng chân của vị này không được trắng mà ngã màu vàng, đen hay không.
 

 

Chúng tôi nêu thắc mắc này ra với Bác sĩ Trần Văn Sáng, và được ông giải thích:
 

 

"Thực sự thì Bác sĩ không biết có những bệnh cao huyết áp nào làm thay đổi màu của ngón tay, ngón chân. Nhưng sự thay đổi màu của móng tay, móng chân thường có nhiều nguyên nhân.
 

Có thể tóm tắt như sau: đó là những trường hợp bị viêm dưới móng do tình trạng nhiễm trùng, kể cả đối với móng tay, móng chân. Sau một thời gian chỗ bị nhiễm trùng sẽ thành sẹo và sẽ đổi màu, thành ra móng tay móng chân sẽ có màu khác, hơi vàng hay hơi đen.
 

Trường hợp thứ hai là bị nấm ăn móng tay, móng chân, thì trong trường hợp này người bệnh thường hay bị tiểu đường hay mắc những bệnh khác, và bị nấm phát sinh và sinh sôi nẩy nở ở dưới móng và ăn vào trong móng, thường làm móng của người bệnh có đủ màu và rất xấu và bề mặt lồi lõm, có thể có màu hơi đen, hơi xậm, hay ngã màu vàng.
 

Trường hợp thứ ba, ở những người bị cao huyết áp mà móng tay, móng chân bị đổi màu là do họ sử dụng các loại thuốc khác nhau. Những loại thuốc có thể làm cho màu của móng tay móng chân thay đổi. Thứ nhất là Tetracycline, loại thuốc này có thể làm thay đổi màu của móng tay, móng chân, và màu của cả răng nữa, sẽ có màu hơi vàng. Thứ hai là các loại thuốc trụ sinh khác ... nếu sử dụng thường xuyên cũng có thể làm thay đổi màu của móng tay, móng chân, kể cả những loại thuốc động kinh cũng vậy.

Thực sự thuốc hiện nay rất tốt và rất hữu hiệu để kiểm soát chứng cao huyết áp, miễn là người bệnh phải uống thuốc thường xuyên, đừng bỏ thuốc thình lình và sử dụng đúng theo lời khuyên của các bác sĩ.
 

BS Trần Văn Sáng

Một trong những loại thuốc về cao máu có thể làm thay đổi màu ở móng tay, móng chân đó là Captopril, thuốc này được sử dụng lâu đời gần mười lăm, mười sáu năm nay, rất có hiệu quả nhưng dùng thuốc lâu ngày cũng có thể làm thay đổi màu. Và phần lớn các thuốc chữa về ung thư (chemotherapy)  khi sử dụng sẽ làm móng tay thay đổi màu, và phần lớn là đổi thành màu đen. Thành ra những người móng tay có những lằn sậm đen là do sử dụng các loại thuốc như vậy.
 

Và một lời khuyên là những người có triệu chứng về móng tay, móng chân đổi màu cũng nên tham khảo các bác sĩ chuyên khoa, như thầy thuốc về da để tìm hiểu nguyên nhân như thế nào để có hướng chữa trị đúng đắn. Nếu bị nấm thì phải chữa bằng các loại thuốc chống nấm, còn nếu đang uống các loại thuốc thì phải ngưng sử dụng các loại thuốc có thể làm thay đổi màu của móng tay, móng chân.” 
 

Quỳnh Như hy vọng trình bày vừa rồi cuả Bác sĩ Trần Văn Sáng giải đáp được phần nào thắc mắc cuả vị thính giả đã email câu hỏi đến Đài về vấn đề vừa nêu.

 

Trong chương trình trước, bệnh cao huyết áp đã được giới thiệu là tình trạng huyết áp động mạch cao hơn mức bình thường trong một thời gian dài mang tính liên tục.
 

Chứng bệnh này bao gồm cao huyết áp thể nguyên phát và cao huyết áp thể thứ phát. Thể nguyên phát là một bệnh độc lập với biểu hiện chính là huyết áp tăng cao, loại này chiếm tỉ lệ từ 80 đến 90%. Thể thứ phát là một trong những triệu chứng của một loại bệnh nào đó mà gây ra cao huyết áp.
 

Chế độ ăn uống
 

Ngoài việc điều trị bằng thuốc, việc áp dụng một chế độ dinh dưỡng khoa học, phù hợp đối với người bệnh sẽ trợ giúp rất nhiều trong việc điều trị và phòng ngừa chứng bệnh này.
 

Theo Bác sĩ Trần Văn Sáng một trong những điều đầu tiên các bệnh nhân huyết áp cao cần lưu ý trong chế độ dinh dưỡng là:  
 

“Kiêng ăn mặn. Có nghiã là không phải chúng ta ăn chay nhưng để giảm lượng muối trong thức ăn thì không nên sử dụng nhiều nước tương, nước mắm hay tương, chao, hay các loại có nhiều muối.
 

Tránh bớt các loại khô hay cá khô vì những loại này chưá một lượng muối rất cao. Vì để giữ thực phẩm được lâu thì người ta phải bỏ một lượng muối cao. Nên chúng ta tránh ăn các loại thực phẩm đó.
 

Đồng thời khi nấu nướng thì cũng không nên nêm nhiều muối. Nên tập ăn lạt để khẩu vị quen từ từ với các loại thực phẩm ăn ít muối. Điều đó sẽ giúp rất nhiều.”
 

Bác sĩ Sáng giải thích lý do như sau:
 

“Vì khi ăn muối nhiều thì cơ thể sẽ bắt buộc người đó phải uống nhiều nước để giữ cho mức độ muối trong máu được ở mức quân bình. Khi uống nước nhiều thì thể tích của lượng nước trong cơ thể tăng lên và lưu thông trong hệ thống các mạch máu. Và khi các mạch máu không đàn hồi một cách bình thường mà lượng nước tăng thật nhiều thì nó sẽ làm huyết áp tăng lên rất nhiều.
 

Chính vì vậy phần lớn trong các loại thuốc trị cao máu người ta để vào một ít thuốc lợi tiểu để đẩy lượng muối ra khỏi cơ thể thì có thể giảm bớt huyết áp nhiều hơn. Cho nên điều quan trọng nhất là phải ăn bớt mặn. Nếu kiêng ăn mặn và vận động thì có thể làm cho huyết áp giảm xuống được gần 18, 19, 20 đơn vị thuỷ ngân.”
 

Bác sĩ Lê Mai, Tiến sĩ Dinh Dưỡng học, hiện đang làm việc tại một bệnh viện lớn ở Thành phố Hồ Chí Minh cho biết tác hại của một chế độ ăn sử dụng nhiều muối như sau:

Điều quan trọng nhất là phải ăn bớt mặn. Nếu kiêng ăn mặn và vận động thì có thể làm cho huyết áp giảm xuống được gần 18, 19, 20 đơn vị thuỷ ngân.
 

Bác sĩ Trần Văn Sáng

“Một chế độ ăn nhiều muối thì sẽ có thể dẫn đến những hậu quả không tốt cho sức khoẻ ví dụ như nó làm cao huyết áp, rồi lâu dài nó sẽ có thể ảnh huởng lên thận, và dẫn đến suy thận. Tác dụng không tốt thứ hai của chế độ ăn nhiều muối là, nó có thể làm viêm dạ dầy. Ngoài ra còn có thể có nguy cơ bị ung thư đại tràng nếu ăn nhiều muối. Thừa muối trong cơ thể cũng có thể làm tăng nguy cơ bị ung thư đại tràng.”
 

Muối đi vào cơ thể chúng ta sẽ kiểm soát lượng nước. Một khi lượng muối trong cơ thể bị dư thừa, sẽ đi vào dịch cơ thể trong đó có máu. Khi lượng muối trong máu quá cao thì nước trong tế bào phải được huy động vào máu nhằm mục đích pha loãng muối. Do vậy, nếu ăn quá nhiều muối, cơ thể sẽ tích tụ nước và tổng thể tích dịch của cơ thể sẽ gia tăng một cách đáng kể. Các nhà nghiên cứu cho rằng đây là một trong những nguyên nhân gây chứng cao huyết áp, và hậu quả cuối cùng là dẫn tới các bệnh liên quan đến tim mạch, đột quỵ. Hơn nữa, với một thể tích lớn của dịch cơ thể cứ “lảng vảng” xung quanh não, lâu dần các mạch máu não cũng sẽ bị “xuống cấp”.
 

Hiện nay với sự phát triển của các phương tiện truyền thông, những thông tin về y học, về sức khoẻ cộng đồng cũng được phổ cập đến người dân. Bà Minh Tâm, một bệnh nhân bị mắc chứng huyết áp cao lâu năm, hiện cư ngụ ở Mỹ Tho nói:
 

“Trước đây là tôi phải uống thuốc theo toa bác sĩ để huyết áp trở lại bình thường. Sau đó đọc trong các tạp chí sức khoẻ, nghe về kinh nghiệm của những người đi trước khuyên rằng, nên ăn uống giảm chất mặn, và giảm độ béo, tập thể dục đều để cân bằng cuộc sống và tôi không cần phải uống thuốc nữa.”   
 

Chế độ luyện tập
 

Ngoài ra theo bà Minh Tâm, việc cân bằng cuộc sống cũng là một yếu tố quan trọng trong việc điều trị bệnh huyết áp cao. Bà nói:  
 

“Phải ổn định cuộc sống, phải giảm stress và phải cân bằng công việc để cảm thấy cuộc sống lúc nào cũng bình thường, cân bằng thì huyết áp sẽ không tăng đột ngột hay giảm đột ngột. Đồng thời cũng uống trà xanh, uống như thay nứơc lã hàng ngày. Thì tôi thấy bệnh trạng ổn định hơn. Sức khoẻ, và tinh thần cũng khoẻ hơn có thể là do chế độ ăn uống và tập thể dục, và ổn định cuộc sống ở mức cân bằng, không bị stress nhiều cho nên tôi không cần phải uống thuốc nữa.”    
 

 

Vợ chồng chị Ngọc Hân ở Thành phố Hồ Chí Minh cũng chia sẻ kinh nghiệm chữa trị bệnh cao huyết áp:
 

 

“Cách đây không lâu, tôi và chồng tôi đi bác sĩ khám thì người ta phát hiện chúng tôi bị cao huyết áp nhưng chúng tôi chỉ mới mắc bệnh ở giai đoạn đầu thôi. Đầu tiên bác sĩ cho chúng tôi uống một loại thuốc nhẹ để giảm huyết áp, nhưng sau đó qua nhiều thông tin từ báo, đài, các sách về y khoa, thì ngoài việc sử dụng thuốc song song bên cạnh đó chúng tôi còn thực hiện một chế độ ăn kiêng giảm muối, giảm beó, chúng tôi còn uống trà xanh.
 

Đồng thời chúng tôi không thể thiếu được những buổi tối đi bộ sau khi đi làm về, đi bộ khoảng 30 phút/ngày. Sau một thời gian kết hợp ăn kiêng và tập luyện như thế sức khoẻ của chúng tôi rất ổn định, huyết áp không còn tăng, và chúng tôi cảm thấy khoẻ. Chúng tôi dùng thuốc rất ít được khoảng 2 năm.”
 

Ngoài việc tuân thủ nguyên tắc không sử dụng nhiều muối trong khẩu phần ăn, hạn chế mỡ của các loại động vật, thì một chế độ dinh dưỡng sử dụng nhiều loại hoa quả, rau củ sẽ mang đến nhiều lợi ích cho sức khoẻ của các bệnh nhân bị huyết áp cao. Đặc biệt tỏi cũng có công dụng giảm huyết áp. Y học cổ truyền đã biết được đặc tính này của tỏi, và mới đây các nhà khoa học thuộc Đại học Adelaide (Australia) tiến hành một cuộc thử nghiệm kéo dài trên 12 tuần, nghiên cứu trên 50 người, cũng phát hiện ra rằng chiết xuất từ tỏi có thể giúp làm giảm huyết áp.
 

Người bị cao huyết áp nên loại bỏ thức ăn chế biến từ nội tạng đông vật như gan tim, lòng đỏ trứng gà, các loại thịt gia súc, gia cầm đóng hộp, và một số hải sản.        
 

Bên cạnh việc kết hợp một chế độ ăn uống khoa học, người bệnh cần duy trì việc tập luyện đều đặn, kèm theo việc bỏ thuốc lá, rượu. Và luôn giữ cho tâm lý ở trạng thái cân bằng, tránh sự căng thẳng, phiền não. 
Theo Lương Y Võ Hà, Đông Y xác định nhiều huyệt đạo, có thể áp dụng với những cách day, bấm huyệt hoặc châm cứu để giúp hạ huyết áp, hay ngăn chặn những diễn biến xấu hơn trước khi bệnh nhân được điều trị bằng những biện pháp cần thiết.

Sau một thời gian kết hợp ăn kiêng và tập luyện như thế sức khoẻ của chúng tôi rất ổn định, huyết áp không còn tăng, và chúng tôi cảm thấy khoẻ.
 

Chị Ngọc Hân, TPHCM

Mặt khác huyết áp thấp hay giảm huyết áp cũng là một vấn đề không nên chủ quan. Lâu nay người ta thường nói nhiều đến huyết áp cao mà ít chú ý đến vấn đề huyết áp thấp. Huyết áp thấp không phải là một chứng bệnh quá nguy hiểm, nhưng đôi khi đó chính là dâú hiệu của những vấn đề gây ảnh hưởng đến sức khỏe. Vì vậy các bác sĩ đã khuyến cáo mọi người không nên xem thường đối với những vấn đề liên quan đến huyết áp dù đó là huyết áp cao hay huyết áp thấp.
 

Bác sĩ Nguyễn Trọng Vĩnh ở Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, huyết áp thấp nếu ở mức độ nhẹ thì không cần phải điều trị gì cả. Tuy nhiên chứng bệnh này có thể gây ra một số căn bệnh nguy hiểm cho tim, khiến người bệnh bị choáng, ngất xỉu, và có khi còn dẫn đến một số bệnh có liên quan đến hệ thần kinh hay tuyến nội tiết. Huyết áp thấp có thể ảnh hưởng đến những cơ quan quan trọng, nó sẽ làm cho các cơ quan này thiếu hụt oxy và chất dinh dưỡng, dẫn đến tình trạng cơ thể bị choáng, đôi khi đe doạ đến tính mạng bệnh nhân. 
 

Vì vậy chúng ta phải hết sức thận trọng khi có vấn đề liên quan đến huyết áp của cơ thể. Nên đi khám để có thể phát hiện sớm và có hướng điều trị phù hợp, và kịp thời.