Vùng biển Mũi Nai -Châu ĐốcRFA Photo

Nguyên nhân

Mọi năm phải đến tháng 5 tháng 6 nước mặn từ biển Đông mới xâm nhập thật sâu vào các tỉnh vùng đồng bằng sông Cửu Long. Năm nay mới 20/1 dương lịch, Viện Khoa Học Thủy Lợi Miền Nam đã ghi nhận tình trạng nước biển vào sâu nội đồng 70km.

Tình trạng nghiêm trọng đang xảy ra ở các tỉnh gần biển như: Kiên Giang, Hậu Giang, Cà Mau, Sóc Trăng, Trà Vinh, Tiền Giang. Những nơi này nước biển có độ mặn từ 4 phần ngàn trở lên, đã xâm nhập sâu vào đất liền 30km. Theo các chuyên gia, cây lúa chỉ có thể thích nghi với độ mặn tối đa là 2 phần ngàn.
 

 Hệ thống thủy lợi các vùng ven biển chưa hoàn chỉnh. Với tôm lúa đan xen, nhiều khi người ta phá cả đập để đem mặn vào nuôi tôm. Tất nhiên khi be bờ lại thì nước mặn phải vào sâu hơn nhưng là xâm nhập những dòng chính.
 

GSTS Lê Sâm
 

Chuyện hạn và tình trạng mặn xâm nhập năm nào cũng xảy ra cho đồng bằng sông Cửu Long nhưng mức độ mỗi ngày một tăng lên. Bên cạnh những dự báo xa nước biển dâng vì biến đổi khí hậu, có những nguyên nhân đến từ con người như gia tăng sản xuất lúa bằng đê bao khép kín để chống lũ.

Nước lũ chảy hết ra biển không được tích lũy trên đồng ruộng theo hiện tượng tự nhiên, nên khi nước biển tràn ngược các dòng sông trong mùa khô, tình trạng ngập mặn trở nên dễ dàng hơn. Chúng tôi nêu câu hỏi này với GSTS Lê Sâm một chuyên gia về khoa học thủy lợi ở vùng đồng bằng sông Cửu Long và được ông giải thích:

“Hệ thống thủy lợi các vùng ven biển chưa hoàn chỉnh, lại xuống cấp và lỗi của từng vùng. Với tôm lúa đan xen, nhiều khi người ta phá cả đập để đem mặn vào nuôi tôm, vùng Cà Mau, Bạc Liêu, Hậu Giang chưa thật ổn định, tranh chấp nhau giữa người muốn nuôi tôm và người làm lúa. Tất nhiên khi be bờ lại thì nước mặn phải vào sâu hơn nhưng là xâm nhập những dòng chính.

Thực tế vừa qua, chương trình ngọt hóa hiệu quả rất lớn, thế rồi giai đoạn giá lúa xuống mà con tôm lên cao quá, dẫn tới chuyện không kiểm soát được, tranh chấp nhau ngọt mặn trên đồng ruộng. Đây là vấn đề tồn tại và tùy theo từng vùng tìm cách giải quyết thế nào cho hợp lý hơn, hiệu quả hơn. Hình như Bạc Liêu vừa qua có đầu tư một số công trình ngăn mặn vì giá trị cân thóc lại lên cao. Ngọt hóa thì độ rủi ro rất nhiều so với nuôi tôm, nhưng hiện nay đây là một vấn đề xã hội.”           

Theo Viện Khoa Học Thủy Lợi Miền Nam, hai tháng đầu năm 2010, tình trạng mặn xâm nhập ở đồng bằng sông Cửu Long cao hơn cùng kỳ năm ngoái, đến khoảng tháng 4 và tháng 5 là thời gian có độ mặn cao nhất của năm 2010.

Nếu chỉ nói tới nước mặn với độ mặn từ 4 phần ngàn trở lên là mức làm tổn hại cây trồng, dự báo nước mặn sẽ xâm nhập xa khoảng 45km vào nội đồng tính từ cửa sông. Hiện nay, huyện An Minh tỉnh Kiên Giang chịu ngập mặn nặng nề, khoảng 2.500 ha lúa đông xuân bị thiệt hại.

TS Phạm Văn Dư, Cục Phó Cục Trồng Trọt nhận định về tình trạng hạn và mặn xâm nhập vùng đồng bằng sông Cửu Long:

Nông dân trên cánh đồng ở Hà Nội. AFP/ Hoàng Đình Nam

“Tình hình xâm nhập mặn trong những năm qua từng bước sớm hơn một ít và có khả năng lấn sâu vô hơn, năm nay tình hình xâm nhập và độ mặn như thế nào thì cũng đã có chuẩn bị trước. Trong vụ đông xuân, mặn thường xâm nhập trong khoảng tháng Giêng cho tới tháng Sáu, trong thời gian này bà con nông dân các vùng ven biển thường nuôi tôm nhiều hơn.

Chúng tôi khuyến khích bà con phát triển hệ thống lúa-tôm, nếu thắng lợi vụ tôm, đến tháng Sáu có mưa xuống, nước ngọt về cây lúa sẽ phát triển tốt hơn và giảm nhẹ thiệt hại xâm nhập mặn. Ngoài ra chúng tôi có chương trình ô thủy lợi giữ nước ngọt lại, để cho bà con nông dân trong vùng ấy có thể phát triển lúa bền vững hơn.”

Chúng tôi phối hợp nghiên cứu với các Viện, Trường đặc biệt là Viện Đại Học Cần Thơ, thấy rằng hệ thống tôm-lúa là hệ thống bền vững nhất hiện nay mà bà con nông dân có thể phát triển và làm giàu được.
 

TS Phạm Văn Dư 
 

Giải pháp

Đối với các tranh cãi của nông dân, người muốn nuôi tôm, người lại chỉ muốn trồng lúa gây ra mâu thuẫn quyền lợi, nhất là nông dân thường quan tâm tới cái lợi trước mắt. TS Phạm Văn Dư nhận định:

“Trước đây, nông dân vùng ven biển nuôi tôm sú lợi nhuận rất cao, trong thâm canh họ có thể nuôi liên tục cả năm. Tình trạng này gây ra ô nhiễm đất đai canh tác và gây nhiều bệnh hại cho con tôm, nông dân lâm vào cảnh nghèo túng.

Như thế không thể được, nên các nhà khoa học chúng tôi nghiên cứu là phải luân canh với cây lúa, chính bộ rễ cây lúa đã hấp thụ những chất…mà khi nuôi tôm thâm canh quảng canh sử dụng một lượng thức ăn rất nhiều, tôm không tiêu thụ hết nên một lượng thức ăn đọng lại một lớp 30cm-40cm dưới đáy ao hồ.

Sau đó chúng tôi phối hợp nghiên cứu với các Viện, Trường đặc biệt là Viện Đại Học Cần Thơ, thấy rằng hệ thống tôm-lúa là hệ thống bền vững nhất hiện nay mà bà con nông dân có thể phát triển và làm giàu được.”                       

TS Phạm Văn Dư bày tỏ hy vọng, giải pháp luân canh tôm-lúa nếu được thực hiện tốt trên 250 ngàn ha khu vực dễ nhiễm mặn, thì ít nhất mỗi năm sẽ gia tăng thêm 1 triệu tấn lúa cho vùng đồng bằng sông Cửu Long. TS Phạm Văn Dư nhấn mạnh, nhà nước đang đầu tư rất lớn cho hệ thống thủy lợi, tuy rằng vẫn chưa thực sự hoàn hảo nhưng là hướng đúng đắn vì hàng năm sản lượng lúa thu hoạch của vùng đồng bằng sông Cửu Long đã chứng tỏ điều này.

Đó là những giải pháp thích nghi với ngập mặn hiện nay, trong sản xuất nông nghiệp ở vùng đồng bằng sông Cửu Long.  Đối với vấn đề biến đổi khí hậu, mà các kịch bản dự báo đồng bằng sông Cửu Long sẽ ngập mặn một diện tích rất lớn vào cuối thế kỷ, TS Phạm Văn Dư nhấn mạnh đây là một chương trình quốc gia tổng thể lâu dài và bao gồm nhiều bộ ngành trong chính phủ.