(TBKTSG) - Nước ta có Bộ luật Lao động, Luật Bảo vệ
môi trường và những nghị định hướng dẫn thi hành nhưng doanh nghiệp Việt Nam
chưa thể hiện một cách rõ ràng việc thực hành những văn bản pháp quy đó bằng
những tiêu chuẩn kiểm định và công bố hiệu quả thực hiện. Ở các nước khác,
mối quan tâm của lãnh đạo doanh nghiệp về lao động và môi trường được gom
chung vào một khái niệm gọi là trách nhiệm xã hội doanh nghiệp.
Trong bài này, người viết xin trình bày trách nhiệm
xã hội doanh nghiệp, lợi ích của nó cùng một số tiêu chuẩn và văn bản hướng
dẫn thực hành.
Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp là
gì?
Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp là
phương pháp tiến hành tự nguyện có tầm nhìn về phát triển bền vững, kết hợp
xã hội và khả năng cạnh tranh. Khái niệm này bao gồm những tác động liên
quan đến xã hội, môi trường và kinh tế.
Thực ra những tổ chức quốc gia và quốc
tế cũng như những tổ chức phi chính phủ chưa đồng thuận về nội dung của
trách nhiệm xã hội doanh nghiệp. Các nước Anglo Saxon biểu hiện trách nhiệm
xã hội doanh nghiệp với khái niệm PPP bao gồm ba lĩnh vực: con người
(people), hành tinh (planet) và lợi nhuận (profit). Một số tổ chức lại còn
thêm lĩnh vực quản trị (governance). Nhưng ý kiến này bị đả phá vì quản trị
doanh nghiệp không có tính cách tự nguyện.
Trong quy chế và tiêu chí xét thưởng
của Giải thưởng trách nhiệm xã hội doanh nghiệp năm 2009, Phòng Thương mại
và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) giới hạn trách nhiệm xã hội doanh nghiệp ở
hai lĩnh vực lao động và môi trường nhưng cũng đặt thêm tiêu chí “hoạt động
kinh doanh có hiệu quả kinh tế”. Nói một cách khác, VCCI cũng dùng khái niệm
PPP như đa số các tổ chức và doanh nghiệp quốc tế.
Lợi ích của trách nhiệm xã hội
doanh nghiệp
Vào thập niên 90 thế kỷ trước, một bà
ký giả nước ngoài khám phá một nhà máy ở Việt Nam sản xuất giày gia công cho
Nike, công nhân phải làm việc trong một môi trường không khí nguy hại đến
sức khỏe. Độc giả tờ báo của bà ngay tức khắc phổ biến tin này và kêu gọi
tẩy chay không mua giày của Nike nữa. Dĩ nhiên, Nike kiện tờ báo và đã thua
kiện.
Trước doanh số xuống dốc, Nike đành phải công bố một chính sách trách
nhiệm xã hội đối với những nhà cung cấp của họ: những nhà cung cấp phải tuân
thủ những điều lệ của Nike về trách nhiệm xã hội. Sau một thời hạn ân hạn,
những đối tác nào không tuân theo tiêu chuẩn Nike sẽ bị cắt hợp đồng. Một
đoàn kiểm định được thành lập để kiểm định có định kỳ những cơ sở sản xuất.
Những cá nhân hay tổ chức nào khám phá một cơ sở sản xuất gia công cho Nike
không theo tiêu chuẩn đó thì có thể gửi thư tố cáo đến địa chỉ
nikeresponsibility@nike.com.
Để chứng minh chính sách này được thực
hành thông thoáng, Nike đăng trên trang web www.nike.com những tiêu chuẩn
trách nhiệm xã hội doanh nghiệp của họ cùng với danh sách 700 nhà máy gia
công cho họ ở 51 nước, trong đó có 35 nhà máy ở Việt Nam.
Cũng như Nike, nhiều tập đoàn quốc tế
cũng có chính sách tương tự. Đặc biệt những tập đoàn bán lẻ như Wal-Mart,
Cora, Carrefour... thường xuyên cử người đi kiểm định các nhà cung cấp của
họ ở Việt Nam. Nói chung, những tập đoàn đa quốc gia thường tránh kinh doanh
với những nước không có pháp quy về trách nhiệm xã hội doanh nghiệp vì sợ bị
mang tiếng.
Một số ngân hàng lớn, đặc biệt là Ngân
hàng Thế giới, thực thi những nguyên tắc Equator (Equator Principles).
Nguyên tắc Equator là những cam kết tự nguyện của các cơ quan tài chính
nghiên cứu những dự án họ tài trợ trên cơ sở tác động xã hội và môi trường:
bên mượn tiền phải định giá tác động của dự án đến xã hội và môi trường.Xem ra trách nhiệm xã hội có vẻ như
đang làm các doanh nghiệp phải tốn thêm tiền: nếu không có chính sách trách
nhiệm xã hội thì mất khách, mất hợp đồng hay không thể vay tiền để kinh
doanh. Sự thật không phải là như vậy. Người ta nhận thấy rằng những doanh
nghiệp chú trọng nhiều đến trách nhiệm xã hội cũng là những doanh nghiệp có
mức lợi nhuận cao hơn trung bình. Sau khi nghiên cứu một số doanh nghiệp,
một số nhà nghiên cứu của trường Đại học Sidney, Đại học Iowa đã nhận thấy
rằng kết quả tài chính một doanh nghiệp tỷ lệ thuận với thành tựu về trách
nhiệm xã hội của doanh nghiệp đó (*).
Những tiêu chuẩn và công cụ quản lý
trách nhiệm xã hội
Trách nhiệm của doanh nghiệp đối với
người lao động và đối với môi trường chẳng qua chỉ là những vấn đề chất
lượng tương tự như chất lượng sản phẩm mà các doanh nghiệp đã quen thuộc:
chất lượng lao động và chất lượng đời sống.
Ở những nước châu Âu, người ta có khái
niệm QSE (quality safety environment, chất lượng - an toàn lao động - môi
trường). Mục đích là mở rộng chính sách quản lý doanh nghiệp vượt khỏi khái
niệm chất lượng để bao hàm thêm trách nhiệm xã hội, mở rộng sổ tay chất
lượng (Quality Manual) thành sổ tay QSE (QSE Manual) và chứng nhận doanh
nghiệp cùng một lúc theo cả ba tiêu chuẩn chất lượng, an toàn lao động và
môi trường. Thực hiện đầy đủ cùng lúc ba chính sách này sẽ có thêm hiệu ứng
hỗ trợ và giảm chi phí so với thực hiện riêng lẻ mỗi chính sách.
Các tiêu chuẩn và công cụ về chất
lượng và môi trường thì ai cũng biết. ISO (International Organization for
Standardization, Tổ chức Tiêu chuẩn hóa quốc tế) đã công bố bộ tiêu chuẩn
ISO 9000 về hệ thống quản lý chất lượng và ISO 14000 về hệ thống quản lý môi
trường. Hai tiểu ban của ISO chuyên về các bộ tiêu chuẩn này đã thống nhất
những phương pháp thực hành tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp thiết lập một
chính sách toàn bộ chung cho cả hai hệ thống quản lý chất lượng và môi
trường.Còn về khía cạnh quản lý nhân lực, vấn
đề này phức tạp vì không phải là một vấn đề kỹ thuật. Mỗi quốc gia có quan
niệm khác nhau: (a) an toàn lao động là trách nhiệm cá nhân hay là trách
nhiệm tập thể, (b) quyền lợi tối thiểu của người lao động về nhân phẩm và
tính dân chủ do phía thuê lao động tự nguyện ban cho hay phải theo quy định
của nhà nước và thương lượng tập thể.
Nhóm làm việc của ISO về trách nhiệm
xã hội (WG SR) đã tham khảo rộng rãi mọi đối tác. Chỉ riêng trong năm 2007
có 320 đại diện của 55 nước và 26 tổ chức quốc tế tham gia hội nghị của
WC SR. Nếu không có gì thay đổi thì tiêu chuẩn hướng dẫn ISO 26000 sẽ được
công bố vào năm 2010. Điều cần chú ý là tiêu chuẩn ISO 26000 chỉ là một tiêu
chuẩn hướng dẫn nên không thể dùng làm cơ sở để chứng nhận một doanh nghiệp.
Dưới đây là những tiêu chuẩn có thể
dùng làm cơ sở để chứng nhận một doanh nghiệp: Các tiêu chuẩn của ILO
(International Labor Organization, Tổ chức Lao động quốc tế), ISO 9001 về hệ
thống quản lý chất lượng, ISO 14001 về hệ thống quản lý môi trường,
OHSAS 8001 về an toàn lao động, và SA 8000 về quản lý nhân sự.
Ngoài ra có một số tài liệu hướng dẫn
cách trình bày một báo cáo về trách nhiệm xã hội như là GRI (Global
Reporting Initiative, khởi đầu báo cáo toàn diện) hay AA 1000 Asurance
Standard của ISEA (Institute of Social and Ethical Accountability, Viện
Trách nhiệm xã hội và đạo đức).
Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất
lượng đã dịch sang tiếng Việt các bộ tiêu chuẩn ISO 9000 và ISO 14000. Để
hoàn tất, tổng cục còn phải tiếp tục dịch và đưa ngay vào thực hành những
tiêu chuẩn và văn bản hướng dẫn khác vừa nêu trên.
Hiện nay nhiều doanh nghiệp Việt Nam
có xu hướng tránh né trách nhiệm xã hội của mình. Trong khi đó quản lý chất
lượng và trách nhiệm xã hội là hai chính sách sẽ mau chóng đưa nước ta sớm
lên hàng một quốc gia công nghệ hiện đại. Hy vọng giải thưởng “Trách nhiệm
xã hội doanh nghiệp năm 2009” của VCCI sẽ tạo được tiếng vang và thu hút
được nhiều doanh nghiệp Việt Nam tham dự.
--------------------
(*) Orlitzky, Marc; Frank L. Schmidt,
Sara L. Rynes (2003). “Corporate Social and Financial Performance: A
Meta-analysis”. Organization Studies (London: SAGE Publications) 24 (3):
403-441.Bài này cũng có đăng ở địa-chỉ
Internethttp://www.global100.org/Corporate%20Social%20&%20Environmental%20Performance.pdf