Sau năm 1975, ông là chuyên viên nghiên cứu ở Montreal (Canada) và chuyên viên kinh tế ở quận Cam, California (Mỹ). Ông đã xuất bản một số tác phẩm về các xí nghiệp quốc doanh và giáo dục đại học ở Đông Nam Á. Sau năm 2000, ông chuyển hướng nghiên cứu qua địa hạt địa chính trị và kinh tế thế giới. Hiện ông đang sống tại vùng Nam California.

Nhân chuyến về VN, ông đã có dịp trao đổi kinh nghiệm với trường Đại học quốc gia TPHCM. Giáo sư cũng đã có một số buổi nói chuyện với giới doanh nhân TP về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ và khủng hoảng kinh tế toàn cầu 2008.

Theo ông, nói một cách ngắn gọn, điều mà nước Mỹ cần phải làm ngay bây giờ là gì?

-  Là phải đảo ngược các biện pháp giảm thuế cho người giàu trong hai năm 2001 và 2003 của Tổng thống Bush, khởi sự thanh toán hệ thống đế quốc với hơn 800 căn cứ quân sự trên toàn cầu, và cắt giảm khỏi ngân sách quốc phòng tất cả các dự án không liên quan gì đến an ninh quốc gia của Hoa Kỳ, cũng như phải chấm dứt việc dùng ngân sách quốc phòng như một chương trình tạo việc làm theo kiểu Keynesianism.

Nếu làm được những điều đó, Hoa Kỳ sẽ có cơ may thoát nạn. Ngược lại, Hoa Kỳ có lẽ phải đối đầu với nguy cơ một cuộc khủng hoảng lâu dài.

Xin ông cho biết những điểm tương đồng và dị biệt giữa cuộc khủng hoảng 1997 ở Đông Nam Á và cuộc suy thoái 2008?

- Trong mỗi trường hợp, người ta nhận thấy một diễn tiến vòng tròn đáng ngại: Những vấn đề tài chính khó khăn của các công ty, ngân hàng và mọi gia đình đưa đến sự mất lòng tin lan rộng trong giới đầu tư, nhất là giới đầu tư nước ngoài, đến sự sụp đổ tiền tệ, lãi suất lên cao, kinh tế đình trệ, rồi những khó khăn tài chính của các công ty, ngân hàng cứ thế tiếp tục...

Thái Lan trong thập kỷ 1980, đi lên từ một nền kinh tế nông nghiệp, phần lớn do giới doanh thương Nhật đến xây dựng nhà máy. Dân quê đua nhau ra thành phố kiếm việc, giới ngân hàng và doanh thương bắt đầu đầu tư vào ngành xây dựng, và kinh tế Thái Lan bắt đầu tăng trưởng nhanh - 8%/năm. Ngân hàng Nhật có thể cho một công ty tài chánh Thái vay. Công ty Thái đổi đồng yen ra đồng baht và cho các các công ty bất động sản vay lại, để trả tiền mua vật liệu, trả lương nhân công bằng tiền Thái. Nhu cầu đồng baht gia tăng, và đồng baht cũng tăng giá trị - giả thiết tiền Thái được thả nổi.

Để thu hút đầu tư, Chính phủ Thái đã quyết định giữ hối suất giữa đồng baht và USD ổn định. Vì vậy, Ngân hàng Nhà nước Thái Lan phải gia tăng nguồn cung đồng baht hay khối tiền tệ lưu hành và đồng thời mua vào ngoại tệ để dự trữ. Hậu quả tất nhiên là lượng tín dụng quốc nội gia tăng vì các ngân hàng nhận được nhiều tiền ký thác phải tìm cách cho vay kiếm lợi nhuận.

Tất cả những điều đó có nghĩa là một nguồn tài trợ mới xuất hiện, thúc đẩy các dự án xây dựng, dẫn đến đến tình trạng vay mượn thêm từ nước ngoài và cứ thế tiếp tục.

Kết quả tất yếu chung cuộc là bong bóng bất động sản. Ngân hàng Nhà nước Thái Lan đã phải cố gắng làm nguội bớt nền kinh tế, bằng cách vay lại đồng baht từ các ngân hàng ngoại quốc. Nhưng biện pháp tạm bợ này chỉ làm tăng lãi suất quốc nội, khuyến khích vay mượn từ nước ngoài (có lợi vì lãi suất thấp) và đem về nhiều tiền yen hơn.

Ngân hàng trung ương rất có thể chỉ để giá trị đồng baht gia tăng, như nhiều kinh tế gia Mỹ hiện nay tìm cách thuyết phục Trung Quốc nâng giá đồng nhân dân tệ. Nhưng điều này chỉ có nghĩa hàng xuất khẩu của Thái (những thứ do các công ty Nhật sản xuất) đắt hơn trên các thị trường nước ngoài - do đó, vô hình trung giết chết con gà đẻ trứng vàng.

Giáo sư Nguyễn Trường nói chuyện với giới doanh nhân tại TPHCM

Số trứng vàng tích lũy nhiều cũng đem lại một thứ bi kịch khác. Đầu tư gia tăng (nhập  trang thiết bị cho công nghệ xây dựng) và chi tiêu mang tính tiêu thụ (nhập TV, xe hơi cho giới nhà giàu Thái mới lên) làm chậm đà tăng trưởng xuất khẩu so với nhập khẩu. Do đó, cán cân nghiêng hẳn về nhập siêu. Người Thái bắt đầu phải dùng số ngoại tệ vay mượn để trang trải hàng nhập khẩu, trong khi ngân hàng trung ương phải dùng ngoại tệ dự trữ đang có để bảo vệ đồng baht.