|
Những bài cùng tác giả
KỶ NGUYÊN TÂN TRUNG QUỐC
Tại trung tâm Trùng Khánh, ở miền
Tây Trung Quốc trên bờ Sông Dương Tử, một tháp tưởng niệm sáu tầng đã được
xây cất dành cho những người đã hy sinh trong cuộc chiến chống Nhật. Sau
khi ngưởi Nhật phát động cuộc chiến xâm lăng vào năm 1937, chính quyền TQ đã
phải di chuyển thủ đô từ Nam Kinh lên Trùng Khánh. Quyết định dời đô đã lôi
kéo theo chiến dịch oanh tạc của Nhật, và Trùng Khánh đã bị tàn phá trong
chiến tranh.
Một năm sau ngày thành lập Tân
Trung Quốc (1949), Chủ Tịch Mao Trạch Đông đã chính thức khai trương
Tháp Tưởng Niệm Nhân Dân Giải Phóng (People's Liberation Memorial Tower).
Cách đây 20 năm, Tháp Tưởng Niệm là kiến trúc cao nhất thành phố. Ngày nay,
ngôi tháp bị bao che bởi ít nhất cũng ba tòa nhà chọc trời khổng lồ trong
khu trung tâm thương mãi. Tọa lạc tại góc một khu phố dành cho du khách tản
bộ, tòa tháp nhìn chẳng khác một tiệm hotdog ở Manhattan.
Sáu thập kỷ vừa qua đã được đánh dấu
bằng hai giai đoạn: giai đoạn I (1949-1978), dưới thời Mao, giai đoạn
đói kém và cách mạng văn hóa; giai đoạn II, cũng kéo dài ba
thập kỷ, dưới thời Đặng Tiểu Bình, giai đoạn cải cách và mở
cửa, như người TQ thường gọi.
Tuy vậy, sau sáu thập kỷ, TQ vẫn còn
là một xứ tương đối nghèo nàn. Theo IMF, TQ đứng thứ 100 trên thế giới dựa
trên lợi tức theo đầu người (per capita income). Yang Jiemian, chủ
tịch các Viện Nghiên Cứu Quốc Tế ở Thượng Hải, đã gián tiếp nhắc đến
tiềm năng bất ổn trong quá trình phát triển của TQ. Ông nói: "Thiểu số
thượng lưu cầm quyền đã đồng thuận, TQ cần phải giữ đúng hướng: ba mươi năm
qua đã đem lại nhiều thành tựu trong mọi mặt. Chúng tôi hy vọng trong cùng
đường lối, nhưng với trọng tâm hơi khác, TQ có thể tiếp tục như thế 30 năm
nữa".
Nhưng liệu TQ còn có thể có thêm một
giai đoạn 30 năm giống ba thập kỷ vừa qua hay không? Giai đoạn 30 năm thứ ba
của Tân Trung Quốc bắt đầu, khi cuộc khủng hoảng tài chánh thế giới phơi bày
những nhược điểm quan trọng của chủ nghĩa tư bản tân tự do toàn cầu, khi
nguồn cung nhiên liệu hóa thạch tiệm giảm, hiện tượng rối loạn khí hậu tiệm
tăng, và sự cạnh tranh kiểm soát các tài nguyên chiến lược ngày một tăng
tốc.
Trong khi đó, TQ đang trong giai
đoạn thực thi một chương trình kỹ nghệ hóa và đô thị hóa lớn nhất trong lịch
sử nhân loại, một đề án đòi hỏi những ngạch số đầu tư và nhiên liệu hóa
thạch khổng lồ. Chẳng khác gì chúng ta đang chứng kiến một cuộc đua xe
đường núi khi băng tuyết từ đỉnh sụp đổ, đang tuôn tràn xuống trước đoàn xe.
Trong một dịp tiếp đón du khách tham
quan nhà máy sản xuất xe hơi ở Trùng Khánh, hướng dẫn viên của hãng Chang'an
Motors, chỉ các minivans hình hộp đang tuôn ra từ dây chuyền lắp ráp,
đã hãnh diện tuyên bố: "có khoảng 800 triệu dân quê cần những xe như
thế!".
Đã hẳn, anh ta nói đúng. Như Yu
Qingtai, đại diện thương thuyết đặc biệt về thay đổi khí hậu, đã có dịp
nói: "Không nên chờ đợi TQ mãi mãi là một vương quốc xe đạp".
Nhưng thử tưởng tượng 800 triệu xe hơi mới!
Những gì đang diễn ra ở TQ thật lớn
lao và gây 'sốc'. Sự pha trộn giữa hoạch định và thị trường, giữa độc
đoán và phân quyền, giữa kỷ năng và tham nhũng, vừa củng cố vừa bài bác mọi
luận cứ về mô hình kinh tế chính trị. Vì vậy, sau nhiều lần viếng thăm ngắn
hạn một xứ 1,4 tỉ dân, người ta rất dễ đi đến những kết luận sai lầm.
Nguy cơ sai lầm càng tăng khi khách
tham quan thường được tháp tùng bởi những hướng dẫn viên có thể là đảng viên
đảng Cộng sản hoặc các cựu quan chức nhà nước.
Điều cần ghi nhớ, ở TQ, giới thượng
lưu có rất nhiều ảnh hưởng. Thực vậy, họ thường là mẫu người Leninist tiên
phong với phong cách trí thức kiểu Mỹ (meritocracy). Như Xu Kuangdi,
nguyên thị trưởng Thượng Hải và đương kim chủ tịch Viện Hàn Lâm Kỷ Sư TQ
(Chinese Academy of Engineering) đã nói, " Cho phép tôi nói một cách gẩy
gọn, hầu hết các doanh nhân thành công hay học giã hay kỹ sư - họ đều đã trở
thành đảng viên Đảng Cộng Sản Trung Quốc (CPC)".
QUAN HỆ GIỮA CHÍNH QUYỀN VÀ NGƯỜI
DÂN
Trong thực tế, một khế ước xã hội
bất thành văn chi phối quan hệ giữa cấp lãnh đạo và quảng đại quần chúng.
Theo đó, chính quyền bảo đảm đem lại một tỉ suất tăng trưởng từ 8 đến 10%
GDP, và 24 triệu việc làm mới mỗi năm. Để đổi lại, người dân sẽ không đặt
nặng vấn đề chính đáng của CPC.
Đây không phải một khế ước dễ thực
hiện đối với chính quyền, thực ra, cũng đã có nhiều dấu hiệu rắc rối. Thực
vậy, năm 2007 khoảng 80.000 vụ biểu tình phản đối đã được ghi nhận ở TQ, và
mạng Internet đã đem lại một diễn đàn phê bình ngày một ồn ào các chính sách
của nhà nước. Đề tài nóng bỏng nhất là nạn tham nhũng , đã được công luận
chú ý nhiều tiếp theo sau cuộc động đất ở Tứ Xuyên năm 2008, khi theo nhiều
người, chính tham nhũng đã là nguyên nhân và phải chịu trách nhiệm về sự sụp
đổ của các trường ốc được xây cất không theo đúng luật lệ. Một vài quan chức
nhà nước đã phải thú nhận, đe dọa lớn nhất đối với Đảng là nạn tham nhũng,
một đe dọa từ bên trong. Mặc dù đã có vài vụ truy tố các viên chức cao cấp,
chẳng hạn, vụ án liên quan đến 9.000 nghi can đang tiếp diễn ở Trùng Khánh,
một cuộc thăm dò của Cơ Quan Thông Tấn TQ (China News Agency) cho biết:
tham nhũng là đề tài quan tâm số một của người TQ.
Ngoài tham nhũng, còn phải nói đến
nhiều thách thức kinh tế thuần túy như duy trì tỉ suất tăng trưởng cao, đặc
biệt trong tình trạng suy thoái toàn cầu; xuất khẩu, chiếm 35% GDP của TQ,
trong năm 2009, đã sụt giảm 25%; sáu triệu sinh viên tốt nghiệp đại học đang
cần tìm kiếm việc làm. Được hỏi liệu điều gì sẽ xẩy ra nếu tỉ suất thất
nghiệp ở TQ tăng lên mức 10%? Một viên chức chính quyền địa phương gần Đập
Tam Hợp (Three Gorges Dam), đã quả quyết: điều đó sẽ không thể xẩy ra
trong hệ thống hiện nay. Các quan chức TQ luôn tỏ ra tin tưởng ở tình
trạng ổn định. Tuy nhiên, đôi khi các nhà quan sát vẫn có thể bất chợt bắt
gặp dấu hiệu những bất trắc và đe dọa đối với trật tự công cộng. Wen
Tianping, phát ngôn viên của chính quyền Trùng Khánh, đã tiết lộ,
"các quan chức chính quyền TQ đang đối đầu với rất nhiều áp lực. Chúng tôi
làm việc dưới nhiều áp lực nặng nề và chúng tôi gặp rất nhiều khó khăn".
Khó khăn lớn nhất là vấn đề di trú.
Nếu các xứ phát triển như Hoa Kỳ và thành viên Liên Hiệp Âu châu luôn đối
diện với dân nhập cư từ thế giới đang phát triển, TQ cũng ở trong hoàn cảnh
tương tự. Điểm khác biệt là TQ luôn đối diện với cả hai thế giới, phát triển
và đang phát triển, ngay bên trong biên giới của chính mình.
Phương cách đối phó với dòng nhập cư
của TQ cũng không mấy khác các quốc gia phát triển. Giấy phép cư trú hay
chế độ "hộ khẩu" ràng buộc người dân với quê quán, qua hình thức buộc
chặt các dịch vụ xã hội - y tế, hưu bổng, và quan trọng hơn cả, trường học -
vào nơi cư trú. Nếu những tường rào cản và luật lệ khó lòng chận đứng dòng
di dân từ Mexico đến Hoa Kỳ vì động lực kinh tế quá chênh lệch, những quy
luật nội bộ của TQ cũng không ngăn chặn được dòng chảy di dân từ nông thôn
ra thành thị.
Như Paul Mak, một doanh nhân
Mỹ gốc Hoa, làm việc cho công ty Mary Kay Hoa Kỳ ở Thượng Hải 12 năm
qua, đã nói: "những di dân nầy mãi mãi vẫn là nhân công du cư. Một nhân
công du cư không thể trở thành một thường trú nhân ở Thượng Hải. Ngày nay,
nếu có bằng đại học, bạn có thể đến, bằng thiếu học vấn, bạn vô phương. Bạn
thuộc tầng lớp vô danh bất định".
Lớp người đông đảo sống bên lề xã
hội đã khiến chính quyền TQ luôn trăn trở, bởi lẽ nhà cầm quyền muốn tránh
kinh nghiệm của nhiều xứ đang phát triển, từ Brazil đến Ấn Độ, từng trải
nghiệm sự lan tràn của những khu nhà ổ chuột, chen chúc, nghèo khổ, và khó
lòng kiểm soát, trong những thành phố lớn của họ.
Wen,
phát ngôn nhân Thành Phố Thượng Hải, đã nói, "Chúng tôi đã học được nhiều
bài học từ các xứ khác, kể cả cái gọi là bẩy sập của các xứ Mỹ La Tinh trong
quá trình đô thị hóa. Chính quyền các xứ nầy đã không suy nghĩ chính chắn
về chương trình đô thị hóa. Đông đảo dân quê đổ ra thành thị và đã không thể
kiếm được việc làm. Chính vì vậy, nhiều khu nhà ổ chuột đã xuất hiện ở các
xứ nầy".
Như một thú nhận đã không thể kiểm
soát dòng nhân công du cư, chính quyền Thượng Hải gần đây đã loan báo những
cải cách, cho phép các nhân công du cư gửi con đến các trường công lập trong
thành phố nơi họ làm việc. Dù ngăn chặn các nhân công nhập cư trái phép là
vấn đề rất quan trọng, nhưng tạo một tầng lớp lao động thấp kém từ các con
em thiếu học cũng là một hậu quả nhà cầm quyền Thượng Hải quyết định phải cố
tránh bằng mọi giá.
Bên cạnh hố cách biệt thành
thị-thôn quê còn có một hố cách biệt giữa các tầng lớp xã hội.
Dân nông thôn là tầng lớp cách mạng nguyên thủy của TQ. Trong khi hàng trăm
triệu thôn dân còn bị buộc chặt vào cuộc sống thiếu thốn tiền kỹ nghệ, các
tầng lớp thiểu số cầm quyền ở Thượng Hải và Bắc Kinh đang sống cuộc đời
vương giả, còn hơn cả các ngân hàng gia Goldman Sachs. Một món khai vị, ở
nhà hàng ăn toàn bằng kính, trên lầu thượng bảo tàng viện mỹ nghệ, giá 40
USD, trong khi lợi tức theo đầu người của khoảng 800 triệu nông dân TQ vào
năm 2007 chỉ 50 USD mỗi tháng. Quản lý dòng chảy nhân công và định cư các di
dân từ nông thôn ra thành thị cũng là phương tiện quản lý một cội nguồn
căng thẳng xã hội rất dễ bùng nổ.
TRÙNG KHÁNH - THÍ ĐIỂM ĐẦY THAM
VỌNG
Trùng Khánh là một TQ thu hẹp. Với
một diện tích bằng bang Maine ở Hoa Kỳ, Trùng Khánh có một dân số 31 triệu,
với môt thị trấn lớn 5 triệu dân và một số thành phố vệ tinh. Trên phương
diện hành chánh, năm 1997, Trùng khánh đã được nâng cấp thành tỉnh thí điểm.
Và chính quyền địa phương đã tập trung nổ lực giải quyết vấn đề di dân từ
nông thôn ra thành thị ngay trong phạm vi lãnh thổ tỉnh. Chính quyền tỉnh hy
vọng dùng Trùng Khánh làm mô hình thí điểm để tìm giải pháp cho các vấn đề
TQ đang phải đối phó.
Trong nhãn quan chính quyền Trùng
Khánh, hoạch định là yếu tố then chốt. Theo Qian Lee, nhân viên Phòng
Kinh Tế Đối Ngoại, "Chúng tôi có sẵn trong đầu kế hoạch, thời khóa biểu ,
và mục tiêu mỗi khi làm bất cứ việc gì".
Wen nói: "Chúng tôi, chính quyền
cấp tỉnh, hướng dẫn và giúp phân loại những ai có thể đến các thành phố. Di
dân được xếp vào vài tầng lớp. Nhóm đầu tiên sẽ đến trung tâm thành phố.
Nhóm thứ hai đến sáu trung tâm cấp khu vực chúng tôi đang xây cất. Và nhóm
thứ ba sẽ đến những khu phố kế cận làng quê của họ, như các thành phố nhỏ
...Chúng tôi có 31 khu trung tâm và 103 thành phố nhỏ".
Đối với mỗi nhóm - trung tâm Trùng Khánh, sáu thành phố vệ tinh, và 31 khu
trung tâm - chính quyền quyết định mức dân số hằng năm cho ba năm sắp tới.
Trùng Khánh, rất tự hào với viễn
kiến hoạch định của chính mình, đã xây một phòng triển lãm 50 triệu USD trên
bờ sông Dương Tử, để trưng bày mô hình quá khứ, hiện tại, và tương lai của
tỉnh. Trọng tâm của phòng triễn lãm là mô hình thành phố rộng 892 thước
vuông. Nhân viên hướng dẫn bấm nút đầu, màn ảnh buông xuống mô hình, các con
sông với mầu xanh da trời chói sáng; bấm một nút khác, các khu phố bật sáng
cho thấy những công trình xây cất sẽ hoàn thành trong 5 năm tới, rồi 10 năm
tới. Cuối cùng, hướng dẫn viên bật tất cả đèn, một Trùng Khánh tương lai thu
nhỏ đầy ánh sáng xuất hiện. Sau hết, nhân viên hướng dẫn đưa tới một phòng
với màn hình 360 độ, kiểm soát bởi hệ thống vi tính, chiếu toàn cảnh đô thị
tương lai. Không giống Trùng Khánh bên ngoài, luôn ảm đạm và mù sương, Trùng
Khánh trong mô hình ngập đầy ánh sáng mặt trời, và có lẽ do sơ suất của tác
giã mô hình, không một bóng người trong thế giới Trùng Khánh mới - với các
căn hộ chung cư dọc bờ sông đắt tiền, vận động trường lộ thiên, và
các hành lang trong các tòa cao ốc - là người Trung Quốc.
Những nét đặc trưng sống động dọc
các hành lang trong khu triễn lãm, phản ảnh một niềm tin cao độ vào hoạch
định khoa học tiến bộ, đem lại cho du khách một cảm nhận khác xa bộ mặt chán
chường buồn tẻ của nước Mỹ năm 2009. Không có gì phản ảnh niềm tin sinh động
tốt hơn là Đập Tam Hợp. TQ đã bỏ ra 15 năm và 30 tỉ USD để xây dựng công
trình, ước lượng sẽ cung cấp 4% điện lực TQ, tương đương với 500 nhà máy
nhiệt điện. Và 1,25 triệu cư dân dọc bờ sông Dương Tử đã phải giải tỏa,
1.500 địa điểm cổ kính, kể cả đền chùa, đã bị nhận chìm.
Đối với thiểu số quyền lực ở TQ,
tương lai là tất cả. Mặc dù văn minh TQ đã trải dài trên 5000 năm, chằng ai
buồn để ý đến những gì đã xẩy ra trước năm 1978. Chủ nghĩa tương lai cực
đoan đó rất dễ trở thành đề tài diểu cợt, nhưng hình như đây là thế giới
quan duy nhất người ta có thể bám víu trước những thử thách các nhà hoạch
định TQ đang phải khống chế. Thử chọn bất cứ thành phố lớn nào ở Hoa Kỳ và
bắt đầu nhận thêm 500.000 người mỗi năm. Không lâu, thành phố đó sẽ sụp đổ.
Không dễ gì thiết kế một hệ thống cống rảnh cho một thành phố tăng trưởng
theo nhịp đó. Thử hỏi 10 triệu cư dân trong các khu ổ chuột ở Mumbai, đời
sống của họ chìm đắm trong rác thải hôi hám chỉ vì không ai có thể tiếp cận
một hệ thống cống rãnh. Vì vậy, mô hình Trùng Khánh đang đem lại hy vọng, ít
ra trên bình diện kỹ thuật, và là viễn kiến xem như đã đạt trình độ tuyệt
tác đầy ấn tượng, đang được theo đuổi và thực hiện.
CHỦ NGHĨA TƯ BẢN VỚI NHỮNG NÉT ĐẶC
TRƯNG TRUNG QUỐC
Thái độ luôn bị ám ảnh bởi hoạch
định đô thị của người TQ dính liền với niềm tin ở tính ưu việt của
hoạch định kinh tế. Theo diễn giải của Phái Tân Tự Do Hoa Kỳ, mô hình
TQ chứng tỏ chủ nghĩa tư bản đã giúp giải phóng hàng triệu người dân khỏi
đói rách: những cải cách thị trường đã đưa đến tăng trưởng và thịnh vượng
qua sự cởi bỏ các xiềng xích can thiệp của nhà nước.
Lối giải thích "câu chuyện ngụ
ngôn TQ" trên đây có quá nhiều thiếu sót: các định chế nòng cốt của kinh
tế như viễn thông, năng lượng, vận tải, nhất là tài chánh, đều do nhà nước
kiểm soát. Chẳng hạn, bốn ngân hàng quốc doanh lớn nhất ở TQ đã chiếm tới
80% thị phần.
Hoạch định như chính quyền TQ thực
thi được người Mỹ xem như một đường lối lỗi thời tai họa và mất hết uy tín,
chẳng khác gì sở khí tượng quốc gia hoàn toàn dựa vào chiêm tinh.
Trong thực tế, tạm quên các nhược
điểm của sự can thiệp của chính quyền, khu vực tài chánh phần lớn do chính
quyền kiểm soát đã giúp TQ tránh khỏi chẳng những các hệ lụy tai họa của
khủng hoảng tài chánh 2008, mà còn các sai lầm tệ hại trong sự phân phối tài
nguyên như hệ thống tài chánh toàn cầu đã gây ra ở các quốc gia Tây phương
trong mười năm qua. Do đó, Qian Lee, một quan chức chính quyền Trùng Khánh,
đã không ngăn được vui mừng trước những thành quả ngoạn mục của đường lối TQ:
"Điều nầy đã được giới sử dụng Internet ở TQ thảo luận và họ gợi ý: khi đến
TQ, Obama nên thảo luận với Hồ Cẩm Đào về tầm quan trọng của các kế hoạch.
Đây là điều tôi nghĩ chúng ta có thể trình bày với người bạn Mỹ của chúng
ta".
Để đối phó với hậu quả của khủng
hoảng kinh tế toàn cầu, chính quyền TQ đã tập trung nổ lực duy trì tỉ suất
tăng trưởng cao và ngăn ngừa tỉ suất thất nghiệp gia tăng. Chính quyền trung
ương đã chấp thuận một gói kích cầu 4.000 tỉ nhân dân tệ - 70% ngân sách
hàng năm, và các ngân hàng quốc doanh được chỉ thị không được sa thải nhân
viên. Kết quả: hầu hết tỉ suất tăng trưởng của TQ trong năm rồi là do đầu tư
công của Nhà Nước. Chịu ảnh hưởng nặng nề của suy thoái kinh tế toàn cầu và
sự sụp đổ trong thị trường tiêu thụ Hoa Kỳ kể từ khi TQ bắt đầu các cải
cách, chính quyền TQ đã thành công duy trì tỉ suất tăng trưởng 8,7% GDP, giữ
được phần cam kết của mình trong khế ước xã hội bất thành văn. Đây là một
thành công không nhỏ. Tuy nhiên, liệu TQ có thể duy trì tỉ suất tăng trưởng
trong năm tới, nếu số cầu toàn cầu tiếp tục suy giảm, là một vấn đề chưa ai
có giải đáp.
Trong mọi trường hợp, kinh tế TQ,
tuy là một nền kinh tế khổng lồ và phồn thịnh, vẫn không phải không có nhiều
nhược điểm. Sự thiếu vắng đáng phiền trách một mạng lưới an sinh xã hội, mặc
dù đã giúp đem lại một tỉ suất tiết kiệm cao, theo nhiều kinh tế gia, cũng
là vật cản lớn nhất trên đường chuyển tiếp cần thiết đến một nền kinh tế lấy
tiêu thụ quốc nội làm đầu tàu (đó là chưa kể công bằng và an sinh căn bản
đối với hàng trăm triệu công dân). Điều nầy nối kết với vấn đề phân phối lợi
tức quan trọng hơn nhiều, một vấn đề kinh tế chính trị đầy thử thách, mặc
dù cả hai có một quan hệ kỳ lạ, đôi khi bí ẩn. Yang Jeimian, Viện Nghiên
Cứu Quốc Tế Thượng Hải, thú nhận: "Chúng tôi cũng âu lo về vấn đề
bình đẳng. Chúng tôi cũng cần chú ý đến các vấn đề phân phối, phân phối
quyền hạn, thuế, bệnh viện, săn sóc y tế".
Khi được hỏi về đề tài phân phối
lợi tức, các quan chức TQ xác nhận họ đang có vấn đề, nhưng họ luôn cảnh
cáo: thành đạt một xã hội công bằng hơn sẽ đòi hỏi thời gian. Xu
Kuangdi, nguyên thị trưởng Thượng Hải và người có uy tín trong CPC, chỉ
là một trong số vài người luôn nhắc đến lời khuyên các đảng viên của Đặng
Tiểu Bình khi họ Đặng phát động phong trào cải cách: "Cứ để vài người làm
giàu trước".
Ở đây một vấn đề cần được đặt ra:
bao nhiêu là "vài", bao nhiêu tài sản mới gọi là "giàu", và kéo dài bao lâu
mới gọi là "trước"?
Đã hẳn, TQ đã đạt nhiều tiến bộ
trong các địa hạt nầy: cải thiện dịch vụ y tế ở nông thôn, bỏ nhiều loại
thuế đối với nông dân, và ban hành luật lao động ấn định lương tối thiểu,
giờ phụ trội, và nhiều biện pháp bảo vệ khác (phải nói rõ trước sự chống đối
của Phòng Thương Mãi Hoa Kỳ). Nhưng trong khi mọi việc về phía doanh thương
ở TQ đều tiến rất nhanh, dự án đem lại bình đẳng, công lý và an sinh xã hội
lại diễn tiến chậm hơn rất nhiều.
Theo Xu, tất cả đều trong kế
hoạch: "Hãy nhìn các xứ láng giềng ở Á châu của chúng tôi. Nam Hàn: tỉ
suất phát triển cao nhất đã diễn ra dưới chế độ quân phiệt...Indonesia đã
thành công dưới thời Suharto, nhưng gần đây đang gặp trì trệ và khó khăn".
Lý do : dân chủ là một trở ngại cho tiến bộ kinh tế, người nghèo muốn chia
tài sản của người giàu... Xu nói "Nếu người TQ chúng tôi, bắt
chước bầu cử trực tiếp ngay bây giờ, dân chúng sẽ nói, tôi muốn mọi người
đều có việc làm tốt. Vài người khác sẽ nói, tôi sẽ chia tài sản của người
giàu cho người nghèo, và anh ta sẽ đắc cử. Tất cả đều vô ích: bình đẳng sẽ
không giải quyết vấn đề phát triển kinh tế. Vì vậy, chúng tôi đang theo
chính sách cải cách tiệm tiến, từng bước một. Như ông Đặng đã nói,chúng ta
sẽ vượt qua sông bằng cách lần bước trên các tảng đá. Chúng tôi sẽ không bị
chết đuối, và chúng tôi sẽ qua được bên kia sông".
Trong khi Xu, một lãnh tụ
đảng, có đủ quyền hạn để phát biểu rõ ràng, hầu như không một ai khác có thể
thảo luận chính trị một cách thẳng thắn như thế. Ở TQ, kinh tế đã thay thế
chính trị - đem lại chất lượng cho các cuộc tranh luận công cộng. Bạn không
thể đòi hỏi bầu cử hay một Tây Tạng tự do, nhưng bạn có thể phổ biến các
cuộc bút chiến nóng bỏng về các quyết định của chính quyền tiếp tục mua trái
phiếu ngân khố của Mỹ.
ĐÔNG VÀ TÂY
Nhưng Wang Hui, nhân vật bất
đồng chính kiến đơn độc, lại nói, các cố gắng của chính quyền duy trì một
ranh giới rõ rệt - giữa những chỉ trích chính đáng quá trình làm chính sách
kinh tế và các chỉ trích không chính đáng nền tảng của quá trình nầy - sẽ
không luôn thành công. Wang lập luận, xu hướng xã hội chủ nghĩa, trên danh
nghĩa, đã đem lại cho người dân ngôn từ để chỉ trích chính quyền. Tình trạng
nghịch lý là nhiều người dân có thể dùng chũ nghĩa Mác-Lê để bảo vệ quyền
lợi của chính mình, bởi lẽ có một mâu thuẩn thực sự giữa chủ trương lý
thuyết và những gì xẩy ra trong thực tế.
Rõ ràng thảo luận chính trị là một
điều cấm kỵ. Nhưng theo Wang, nếu một đề tài được quần chúng quan tâm, chính
quyền ngày nay cảm thấy buộc lòng phải đáp ứng. Vấn đề là chúng ta cần phải
có đủ khả năng và bản lĩnh tạo ra một không gian cho các tranh luận công
cộng.
Người Mỹ có khuynh hướng xem TQ như
đang theo đuổi một mô hình thay thế mang tính đe dọa cho tương lai, một mô
hình vừa quyến rủ vừa ghê tởm, đáng thèm muốn và đáng khinh.
TQ đang trong giai đoạn chuyển tiếp
từ một quốc gia độc tài, chuyên quyền, nghèo đói, đến một tập đoàn lãnh đạo
kỹ nghệ (industrial, corporatist oligarchy) chấp nhận thảo luận sôi nổi, gay
gắt, trong khi vẫn nổ lực bám lấy quyền hành. Có lẽ, một cách nào đó, người
Mỹ cũng đang di chuyển về cùng một điểm, từ hướng dân chủ, thảo luận công
cộng ồn ào, và phân cực chính trị, che mờ một thực tế quyền hành và tiền bạc
tiếp tục tập trung trong tay một thiểu số thượng lưu cầm quyền (Corporate
America) luôn cảm thấy đang bị bao vây bởi một quần chúng khó kiểm soát và
cũng chẳng biết tri ân.
Một bên, một Nhà Nước với đất đai
và tài nguyên thiên nhiên được tái xã hội hóa.
Bên kia, một chính quyền" dân
chủ, tự do, đa nguyên đa đảng, tư hữu trên nguyên tắc", trong khi quyền
hành thực sự nằm trong tay tập đoàn quân sự kỹ nghệ thiểu số.
Xét cho cùng, thật khó lòng thẩm
định chính xác mô hình nào ưu việt hơn, hữu hiệu và hoàn hảo hơn mô hình
nào.
GS Ngyễn Trường
Irvine, CA 92606, U.S.A.
23-02-2010
|