Những bài cùng tác giả
Một hệ lụy của khủng hoảng 2008: Câu
lạc bộ G-2 chập chững ra đời
Sự trỗi dậy của TQ suốt trong ba thập kỷ
vừa qua quả thực rất ấn tượng. Tuy
nhiên, những thành phần quốc gia cực
đoan ở TQ vẫn chưa mấy vui lòng khi chưa
thấy rõ xu thế tuột dốc của Tây phương.
Ngày nay, chủ nghĩa tư bản đang gặp khó
khăn ngay từ các xứ cội nguồn. Âu châu
và Nhật Bản đang chìm sâu trong suy
thoái và không còn được xem như những
đối thủ đáng ngại. Siêu cường Hoa Kỳ đã
vượt qua đỉnh điểm. Mặc dù bề ngoài các
lãnh đạo TQ còn tránh né tỏ ra đắc
thắng, Bắc Kinh cũng đã có vài
khẳng định uy thế ngày một quan trọng
hơn trong sinh hoạt toàn cầu.
Thủ tướng Ôn Gia Bảo không còn thấy cần
thiết phải bám víu chiêu bài: TQ chỉ là
một tay chơi khiêm tốn trong chính trị
thế giới, luôn tập trung vào mục tiêu
phát triển kinh tế của chính mình. Họ Ôn
bắt đầu nói rõ, TQ là một đại cường và
tỏ bày âu lo 1.000 tỉ USD đầu tư của TQ
đang lâm nguy vì lối tiêu pha hoang phí
của người Mỹ. Ông cũng bác bỏ những nhận
xét thiếu thận trọng của Timothy F.
Geithner, tân bộ trưởng Ngân Khố Hoa Kỳ,
về việc TQ đang nhào nặn hối suất đồng
nhân dân tệ như những lời tuyên bố lố
bịch. Ngoại trưởng Hillary Clinton, tỏ
ra biết điều hơn, đã được Bắc Kinh tiếp
đón đúng nghi thức ngoại giao, nhưng
cũng chỉ như một đối tác đồng vai vế.
Tháng 3-2009, một cuộc đối đầu hàng hải
cỡ nhỏ rõ ràng đã được giàn dựng với một
tàu do thám Hoa Kỳ ở Nam Hải. Dù sao,
người Mỹ còn được quan tâm. Người Âu
chẳng còn được lưu ý: một cuộc gặp gở
thượng đỉnh với Liên Hiệp Âu châu (EU)
bị hủy bỏ và nước Pháp còn bị cho vào sổ
đen vì Nicolas Sarkozy đã dám tiếp đức
Đạt Lai Lạt Ma khi đang giữ chức Chủ
Tịch EU.
Ngoài ra, một ý tưởng lớn khác cũng đã
được phổ biến trên toàn cầu: từ nay địa
chính trị chỉ là một sinh hoạt lưỡng
cực, với Hoa Kỳ và TQ là hai tay chơi
chính. Nghị trình hội nghị ngày 2-4-2009
ở Luân Đôn không phải là sự gặp mặt của
nhóm G-20, mà là cuộc họp thượng đỉnh
G-2 giữa T T Barack Obama và Chủ Tịch Hồ
Cẩm Đào. Điều nầy đã gây lo ngại chẳng
những cho người Âu, vừa thoát khỏi chính
trị đơn cực của George W. Bush lại phải
đối đầu với thế lưỡng cực của hai siêu
cường Thái Bình Dương, mà cả cho Nhật
Bản, nước luôn e ngại những đối thủ ở
lục địa Á châu. Đó cũng là điều hình như
đã tác động đến Hoa Thịnh Đốn, nơi lưỡng
viện Quốc Hội đang bị ám ảnh bởi các đối
tác láng giềng đang có khuynh hướng bảo
vệ mậu dịch.
Giới Hạn và Tiềm năng
Trước khi sự âu lo lan tràn, tưởng cần
phải ghi nhận bên cạnh cái thế mạnh, sự
khẳng định uy thế mới của TQ đồng thời
cũng phản ảnh khía cạnh tiêu cực của
chính TQ. Như chính Thủ Tướng Ôn Gia Bảo
đã thú nhận, TQ vẫn còn là một xứ nghèo
nàn, đang đối diện một năm khó khăn sóng
gió nhất của thế kỷ mới. Một ước tính
gần đây về số công ăn việc làm bị thất
thoát - lối 20 triệu - cũng đủ nói lên
tầm cỡ của vấn đề. Ngân Hàng Thế Giới
(WB) đã dự phóng tỉ suất phát triển của
TQ xuống còn 6,5% trong năm 2009. Đây
vẫn là một tỉ suất khá cao so với các xứ
khác, nhưng đối với người Hoa đã quen
với tỉ suất trên 10%, tỉ suất năm 2009
chẳng mấy khác một thoái trào. Đã có
hàng chục nghìn cuộc xuống đường phản
đối hàng năm: nông dân có ruộng đất bị
giải tỏa vì nhu cầu phát triển; công
nhân mất việc làm; những nạn nhân của
tình trạng ô nhiễm môi sinh. Ngay cả
trong trường hợp TQ, như một phép lạ,
thành đạt được tỉ suất phát triển chính
thức 8% năm 2009, các xáo trộn xã hội -
biểu tình, khiếu kiện...- chắc chắn ngày
một tệ hại hơn.
Thay vì đầy tự tin, TQ sẽ trải nghiệm
một cuộc tranh luận gay gắt về hệ thống
kinh tế, cũng như mô hình một đại cường
nên theo đuổi. Đã hẳn đây là cuộc tranh
luận chính quyền chẳng mấy ưa thích.
Trong năm nay, nhà cầm quyền đã giản
lược phiên họp thường lệ hàng năm của
Quốc Hội Nhân Dân (National People's
Congress - NPC) xuống cấp thảo luận kín
và các diễn đàn internet. Cánh hữu đòi
hỏi tự do cởi mở nhiều hơn luôn
bị nghi ngờ tránh né. Nhưng cấp lãnh đạo TQ cũng phải đối
diện với những chỉ trích từ các phần tử
bất đồng chính kiến cánh quốc gia tả
phái, xem nạn suy thoái như một cơ may
để chận đứng các cải cách theo hướng thị
trường trong quốc nội và để TQ khẳng
định vị thế của mình trên trường quốc
tế. Một TQ giận dữ có thể trở thành bài
ngoại, nhưng không phải tất cả các mục
tiêu lý tưởng các phần tử quốc gia tả
khuynh theo đuổi đều nguy hiểm: chẳng
hạn việc đòi hỏi chính quyền cung cấp
các dịch vụ công cộng và một mạng lưới
an sinh xã hội thiết yếu.
Nói một cách khác, TQ đang ở trong một
vị thế chênh vênh hơn là người Tây
phương thường nghĩ. Thế giới chưa phải
đang ở trong trạng thái lưỡng cực, và có
thể sẽ không bao giờ như thế. Liên Hiệp
Âu Châu, mặc dù chưa hoàn hảo và nhất
trí, vẫn là đơn vị kinh tế lớn nhất thế
giới. Về dân số, Ấn Độ có thể sẽ qua mặt
TQ. Tuy nhiên, điều đó không làm mờ nhạt
một sự thật là uy thế tương đối của TQ
rõ rệt ngày một gia tăng - và Tây
phương cũng như TQ cần phải thích ứng
với thách thức ngày một nổi cộm đó.
Đối với T T Barack Obama, thực tế vừa
nói đòi hỏi phải thực thi một chiến lược
quân bình khó khăn. Trong trường kỳ, nếu
Obama không thành công trong việc lôi
cuốn TQ, Ấn Độ, và Ba Tây, vào hệ thống
tự do đa quốc gia trước khi mãn nhiệm
kỳ, các sử gia có thể phán xét ông đã
thất bại. Trong đoản kỳ, Obama cần buộc
TQ phải thực thi các hứa hẹn và lên án
khi họ thất hứa. Theo vài nhà quan sát
Tây phương, khi viếng thăm TQ, ngoại
trưởng Hillary Clinton lẽ ra đã phải
cứng rắn với TQ về Tây Tạng và nhân
quyền. Câu lạc bộ G-20 là cơ hội đem lại
cho TQ một vai trò trách nhiệm trong quá
trình hình thành những quyết định toàn
cầu lớn lao hơn nhiều so với các câu
lạc bộ G-7 và G-8. Và đó cũng là cơ hội
để TQ chứng tỏ khả năng hành xử ảnh
hưởng mới của mình một cách trách nhiệm.
Thành Tích Một Đại Cường
Thành tích của TQ như một công dân quốc
tế hàng đầu quả thật khá nghèo nàn.
Trong bảng liệt kê những vấn đề nổi cộm
từ Iran cho đến Sudan, TQ đã sử dụng thế
mạnh địa chính trị, địa vị một thành
viên thường trực Hội Đồng Bảo An LHQ,
của mình, để cản trở mọi tiến bộ, núp
sau chiêu bài không muốn can thiệp vào
nội tình các xứ thành viên khác. Tuy
nhiên, đối với những vấn đề đòi hỏi phải
hành động tức khắc, như kinh tế toàn
cầu, cơ hội hành động hình như tương đối
đã được mở rộng.
Trong suốt một phần tư thế kỷ vừa qua,
TQ là nước được hưởng lợi nhiều nhất từ
toàn cầu hóa. Hàng trăm triệu người Hoa
đã thoát khỏi tình trạng đói nghèo và đã
lọt vào tầng lớp trung lưu. Trong quá
trình đó, TQ luôn giữ thái độ bất hợp
tác. TQ đã cản trở mọi vòng đám phán mậu
dịch. Cuộc họp thượng đỉnh của nhóm G-20
hồi đầu tháng 4-2009 đã đem lại cho TQ
một cơ hội để thay đổi thái độ. Tại hội
nghị, TQ đã được yêu cầu giúp thêm tài
nguyên cho IMF để Quỹ nầy có đủ phương
tiện cứu trợ các xứ đang phát triển bị
ảnh hưởng nặng nề bởi cuộc khủng hoảng
tài chánh 2008, nhất là các xứ Đông Âu.
Một số lãnh đạo ở Bắc Kinh, ngược lại,
chỉ muốn phớt lờ IMF, bởi lẽ IMF có thể
giúp các xứ nguyên Cộng Sản nhưng nay
lại có lập trường chống đối TQ. Vượt lên
trên những thái độ chống đối nhỏ nhen để
đóng góp phần mình, tự nó, chỉ là một
bước nhỏ. Nhưng đó sẽ là một dấu hiệu TQ
đã trưởng thành trong vai trò một đại
cường.
Cờ Đã Đến Tay
Trong một cuộc hội thảo tại diễn đàn
Maoflag ở Bắc Kinh, ngồi trước bức
ảnh lớn của Chủ Tịch Mao Trạch Đông lúc
còn trẻ, Zhang Hongliang hiểu rõ cần
phải nói những gì trước một cử tọa có
tinh thần quốc gia và khinh thường những
phần tử hữu khuynh. Họ đang chen chúc và
thích nghe nghe thuyết giảng về mối
đe dọa của đế quốc Mỹ và cuộc khủng
hoảng kinh tế toàn cầu hiện nay với hệ
lụy đối vói các xứ Tây phương và TQ.
Họ Zhang thao thao bất tuyệt - từ ca
tụng Mao; miệt thị Mỹ (thiếu bề dày lịch
sử, thiếu văn hóa...); cảnh báo hiểm họa
da trắng; cuộc khủng hoảng kinh tế hiện
nay hoàn toàn do lỗi Tây phương, và khi
cuộc khủng hoảng trở nên trầm trọng, Tây
phương lại chỉ trích TQ; nay đã đến lúc
TQ phải chế tạo một hàng không mẫu hạm;
đến Chiến tranh với Mỹ là một việc chỉ
gây hại, một việc làm "lose-lose",
nhưng TQ cũng không nên quá e sợ.
Phe tả ở TQ ngày một hiếu động khi nhịp
tăng trưởng kinh tế toàn cầu trì trệ. Họ
Zhang thuộc nhóm cực tả ngoại vi luôn
say sưa với lý tưởng bình đẳng kiểu Mao,
với quyền sở hữu của Nhà Nước, với lòng
tin Hoa Kỳ là kẻ thù. Cuộc hội thảo của
Zhang đã được tổ chức bởi phe quốc gia,
đầy nhiệt huyết, với những chiêu bài
Cộng Sản, với niềm tin TQ là nạn nhân và
luôn sẵn sàng để rửa hận. Thành phần
tham dự những diễn đàn nầy thường
hăng say
với lễ mừng sinh nhật của Mao Chủ Tịch
trong khắp TQ trong khi chính quyền TQ
lại chẳng thích những lễ lược tự phát
kiểu nầy.
Rất ít ai muốn gợi ý một sự trở lại
chính quyền của phe Maoists cực đoan.
Tuy nhiên, tinh thần quốc gia của họ lôi
cuốn được quần chúng. Nhìn ra thế giới
bên ngoài, với phương Tây đang chìm đắm
trong biến động tài chánh, và các lãnh
đạo Tây phương đang thèm khát sự trợ
giúp của một TQ đầy ngập thanh khoản, TQ
thấy mình đang đứng trước nhiều cơ hội
mang tính chiến lược.
Ngay cả trước khi khủng hoảng tài chánh
bắt đầu trong năm 2008, chủ nghĩa quốc
gia ở TQ đã sôi sục. Người ta thấy rõ
hiện tượng nầy trong phản ứng của người
dân TQ trước các biến động ở Tây Tạng,
trước sự hỗ trợ của Tây Phương đối với
đức Đạt Lai Lạt Ma, và trước sự thành
công của TQ trong thế vận hội Bắc Kinh
tháng 8-2008.
Giờ đây, một Tây Phương tơi tả đã trở
thành mục tiêu trời cho để TQ có thể
biểu lộ thái độ khinh miệt câm nín từ
lâu. Ngay cả chính quyền TQ, vốn rất cẩn
trọng, cũng bắt đầu tỏ dấu hiệu sẵn sàng
sử dụng uy lực của mình trên trường
quốc tế.
Trong phần lớn hai thập kỷ vừa qua -
ngoại trừ vài lần cọ xát với Đài Loan
năm 1995-96 và với Hoa Kỳ năm 2001, TQ
luôn theo đuổi một chính sách thận trọng
trong sinh hoạt quốc tế. Đường lối của
TQ có thể tóm tắt trong bốn câu ngắn gọn
điều hướng tư duy các nhà làm chính
sách. Chính cố lãnh tụ Đặng Tiểu Bình là
tác giả của đường lối nầy: TQ nên giữ
một hình ảnh khiêm tốn, từ chối vai trò
lãnh đạo, kiên nhẫn tập trung vào nỗ lực
phát triển, và che giấu khả năng của mình.
Ngày nay, với khủng hoảng kinh tế toàn
cầu và Tây Phương rõ ràng suy yếu, giới
lãnh đạo thấy cần xét lại.
Tuy vậy, lãnh đạo TQ vẫn luôn tìm cách
trấn an thế giới bên ngoài. Nhân chuyến
công du vào cuối tháng giêng và đầu
tháng 2-2009, trong một cuộc nói chuyện
tại Đại Học Cambridge (khi một sinh viên
phản đối gốc Đức ném một chiếc giày về
phía ông), Thủ Tướng Ôn Gia Bảo đã nhấn
mạnh: sự phát triển của TQ không là
một đe dọa đối với bất cứ ai. TQ là một
đại cường yêu chuộng hòa bình và luôn có
thái độ hợp tác.
Vài nhà ngoại giao nhạy cảm nước ngoài
đã tỏ ra ngạc nhiên trước cụm từ "đại
cường" (great power); nhưng đó chính
là cụm từ Ôn Gia Bảo đã từng dùng ngay
cả trước khi có cuộc khủng hoảng tài
chánh hiện nay. Tuy vậy, để tránh làm
phật lòng người nước ngoài, bản dịch
tiếng Anh được thông tấn xã Xinhua phân
phối sau đó, đã thay vào từ "xứ"
(country).Tuy nhiên, về vấn đề
Tây Tạng, TQ luôn giữ vững lập trường.
Sau khi nhượng bộ chút ít trước áp lực
công luận Tây phương trong năm 2008 khi
phải chấp thuận ba vòng đàm thoại với
các đại diện của đức Đạt Lai Lạt Ma, TQ
đã trở lại lập trường cũ. Thực vậy, sau
những xáo trộn trong tháng 3-2008, nhà
cầm quyền TQ đã phát động một cuộc bố
ráp quy mô nhằm ngăn ngừa những làn sóng
phản đối của người Tây Tạng nhân ngày kỷ
niệm thứ 50 cuộc nổi dậy, một biến cố đã
đưa đến sự kiện lưu vong của đức Đạt Lai
Lạt Ma ở Ấn Độ. Trong dịp nầy, không một
nhà báo ngoại quốc nào đước phép đến Tây
Tạng.
Tháng 2-2009, TQ tiếp đón nồng hậu ngoại
trưởng Hoa Kỳ Hillary Clinton. Lần nầy,
TQ đã có đủ lý do để tự hào: một quan
chức quan trọng của Hoa Kỳ rõ ràng đã
phải đến TQ cầu viện. Hillary Clinton -
có lần đã khoe, trong một chuyến thăm
Bắc Kinh năm 1995, bà đã đặt nặng vấn đề
nhân quyền - giờ đây đã phải nói rõ:
thành tích nhân quyền không mấy tốt cũa
TQ không thể gây trở ngại cho việc hợp
tác giải quyết khủng hoảng tài chánh và
hiện tượng hâm nóng toàn cầu. Zhang
Hongliang tại cuộc hội thảo Maoflag chắc
hẵn đã lấy làm khoái chí trước giọng
điệu mềm dẻo mới của Hillary.
Hai tuần sau ngày Ngoại Trưởng Clinton
rời Bắc Kinh, hải thuyền TQ đã quấy
nhiễu một tàu biển không vũ trang
của Mỹ, chiếc Impeccable, trong vùng biển
Nam Hải. Tàu Impeccable, lúc đó, đang ở
một vị trí chỉ cách xa bờ biển TQ khoảng
120 cây số và có lẽ đang dò tìm tàu ngầm
TQ. Mặc dù TQ đã nhiều lần phản đối, hải
quân Mỹ vẫn thường hoạt động trong hải
phận quốc tế ngoài khơi TQ để theo dỏi
các hoạt động quân sự. Lần nầy, tàu TQ
đã phản ứng mạnh mẽ hơn: bao vây tàu
Impeccable, và tìm cách chận đường rút
lui. Sau đó, người Mỹ đã gửi tới một
tuần dương hạm có trang bị hỏa tiễn để
bảo vệ chiếc Impeccable.
TQ rõ ràng muốn tránh đi quá xa trong
nội vụ, có lẽ e ngại có thể gây ra một
khủng hoảng lớn trong quan hệ Mỹ-Hoa như
đã xẩy ra năm 2001 khi một chiến đấu cơ
phản lực TQ đâm vào một phi cơ do thám
Mỹ và buộc phi cơ nầy phải đáp xuống một
căn cứ không quân TQ. Phi hành đoàn Mỹ
bị giữ 11 ngày. Lần nầy, TQ chỉ gửi một
tàu tuần ngư (không thể đối đầu với một
tuần dương hạm có trang bị hỏa tiễn) đến
trong vùng. Tuy nhiên, theo Shi Yinhong,
thuộc Đại Học Renmin, biến cố nầy là dấu
hiệu của một thái độ cứng rắn của TQ đối
với phương Tây.
Mặc dù TQ có thể muốn tránh chạm trán
với Hoa Kỳ, nhưng Âu châu là một chuyện
khác. Quyết định đột ngột hủy bỏ phiên
họp thượng đỉnh với EU dự trù vào tháng
12-2008, cho thấy, ngay giữa cuộc khủng
hoảng toàn cầu, TQ vẫn sẵn sàng phản ứng
mạnh đối với các lãnh đạo của đối tác
thương mãi lớn nhất của mình. Lý do: T T
Pháp Nicolas Sarkozy đã dám tiếp đức Đạt
Lai Lạt Ma khi đang giữ chức chủ tịch
EU. EU và TQ đã đồng ý lên lịch cuộc họp
thượng đỉnh trở lại vào cuối năm nay,
nhưng T T Sarkozy vẫn chưa được tha thứ.
Ôn Gia Bảo đã tránh mặt Tổng Thống Pháp
trong chuyến công du Âu châu mới đây. Họ
Ôn cho biết: trên phi cơ tôi đã nhìn
lại bản đồ Âu châu. Chuyến công du của
tôi sẽ diễn ra chung quanh nước Pháp.
Điều đó chưa có nghĩa lời khuyên của cố
lãnh tụ Đặng Tiểu Bình đã bị rủ bỏ. TQ
đã phản ứng lạnh nhạt đối với đề nghị
hai đại cường, TQ và Mỹ hay Nhóm G-2,
nên cùng nhau tìm một giải pháp chung
cho các vấn đề kinh tế thế giới.
Fred Bersgsten, thuộc Viện Kinh Tế Thế
Giới, đã đưa ra ý tưởng nầy trong bài
viết trên tạp chí Foreign Affairs
số tháng 7-2008. Ông lập luận: TQ vẫn
tiếp tục hành động như một nước nhỏ với
ít tác động trên hệ thống toàn cầu nói
chung, và vì vậy, rất ít trách nhiệm với
hệ thống.
Theo Bergsten, ngay từ trước cuộc khủng
hoảng hiện nay, TQ đã thách thức ngày
một mạnh mẽ và rõ ràng hơn các quy luật
và định chế quốc tế: cản trở các bước
tiến trong vòng đàm phán Doha về thương
mãi toàn cầu, giúp đỡ các nước ngoài
không đếm xỉa đến nhân quyền hay môi
trường, và từ chối chấp nhận một
chính sách hối đoái mềm dẻo.
Bergsten đề nghị: tốt nhất TQ và Hoa
Kỳ nên làm việc với nhau như Nhóm G-2,
nhằm cung cấp một sự lãnh đạo chung cho
hệ thống kinh tế toàn cầu.
Robert Zoellick, chủ tịch World Bank, và
kinh tế trưởng Justin Yifu Lin, trong
bài viết đăng trên báo Washington Post
ngày 6-3-2009, đã ủng hộ ý tưởng G-2.
Mặc dù không nhắc lại lời công kích của
Bergsten về thái độ bướng bỉnh của TQ,
cả hai đồng ý: "không có một G-2
mạnh mẽ, Nhóm G-20 sẽ chẳng làm được gì".
Tuy nhiên, vài quan chức TQ cho đó là
một bẫy sập. Theo Liaowang, một
tạp chí do Xinhua xuất bản, các học giả
TQ tin ý tưởng G-2 "sẽ có hại thay
vì hữu ích".
Hoa Kỳ chẳng bao giờ chịu nhường
quyền kiểm soát trật tự thế giới, và
trong mọi trường hợp, TQ cũng không bao
giờ muốn tìm cách hành xử bá quyền.
Đã hẳn TQ luôn vun quén uy thế toàn cầu
ngày một gia tăng của mình. Như một nhà
ngoại giao Tây phương nhận xét, cuộc
gặp mặt giữa Tổng Thống Barack Obama và
Chủ Tịch TQ Hồ Cẩm Đào bên lề hội nghị
thượng đỉnh Luân Đôn ngày 2-4-2009 sẽ
quan trọng hơn chính hội nghị thượng
đỉnh G-20 nhiều. TQ đã làm lu mờ Hội
Nghị Thượng Đỉnh Nhóm G-20 vừa qua khi,
ngay trước ngày 2-4-2009, đã cho công bố
gói kích cầu 4.000 tỉ đồng yuan
(US$565 tỉ). Theo tin đồn, TQ còn sẵn
sàng để công bố tiếp một gói kích cầu
tương tự. Điều nầy sẽ làm vừa lòng mọi
người.
Tuy nhiên, TQ vẫn chưa tìm cách truất
ngôi của Hoa Kỳ. Trong hiện tình, TQ chỉ
tập trung vận động giành một tiếng nói
ngày một nặng ký hơn cho chính mình và
các nước đang phát triển trong IMF, nơi
đã hẳn Hoa Kỳ luôn giữ quyền phủ quyết.
Nhưng TQ cũng chưa muốn đòi quyền phủ
quyết cho riêng mình.
Tại cuộc họp báo ngày 13-3-2009, Thủ
Tướng Ôn Gia Bảo tránh không nói rõ
ngạch số TQ đồng ý cấp thêm cho IMF để
nâng cao khả năng đối phó với khủng
hoảng tài chánh. Số tiền hổ trợ, theo
nhận xét của các nhà ngoại giao, sẽ tùy
thuộc ở trọng lượng TQ giành được cho
tiếng nói của mình trong IMF. Một bài
viết trên nhật báo chính thức China
Daily ngày 17-3-2009 đã đăng lời của
kinh tế gia thẩm quyền Yu Yongding: TQ
không nên hổ trợ nhiều cho IMF - nhất là
vì một vài xứ trên danh sách cần được
cứu trợ từ Âu châu đang có thái độ thù
nghịch đối với TQ.
Đầu Tư Có Điều Kiện Vào Hoa Kỳ
Một số bình luận gia và học giả TQ gần
đây thường trao đổi những viễn kiến mang
tính cực đoan là liệu TQ có nên phát huy
ảnh hưởng chiến lược của mình nhân cuộc
khủng hoảng hiện nay. Một bài viết gần
đây trên nhật báo Economic Reference,
do một viện nghiên cứu chiến lược của
chính quyền xuất bản, phản ảnh những
nhận thức của TQ trong địa hạt nầy:
cuộc khủng hoảng đang làm suy yếu uy thế
kinh tế, chính trị, quân sự và ngoại
giao của các xứ phát triển. Sự kiện nầy
đang tạo ra một cơ hội lịch sử giúp TQ
củng cố địa vị của mình. TQ nên xuất
khẩu tư bản đầu tư vào các quốc gia vùng
Đông Nam Á, giúp củng cố kinh tế các xứ
nầy. Như vậy, TQ có thể giúp ngăn ngừa
các xáo động chính trị và giành được ảnh
hưởng chiến lược trong vùng.
Cũng theo gợi ý của bài viết, TQ nên đầu
tư vào các doanh nghiệp Mỹ nhằm học
hỏi tri thức kỹ thuật tân tiến
(sophisticated know-how). Nếu chính
quyền Mỹ chống đối, "chính quyền TQ
tuyệt đối có thể sử dụng số mỹ kim tiết
kiệm của mình như một đòn bẫy thương
nghị buộc người Mỹ phải chấp thuận sự
tậu mãi của TQ".
Nhiều nhà ngoại giao cho biết, nhiều
viên chức TQ cấp thấp cũng đã đe dọa:
TQ rất có thể tung các trái phiếu ngân
khố Hoa Kỳ ra bán nếu Hoa Thịnh Đốn chọc
giận TQ về Tây Tạng; một cuộc tiếp kiến
Obama dành cho đức Đat Lai Lạt Ma, chẳng
hạn, cũng có thể gây ra phản ứng tương
tự. Ít ai tin TQ có thể thực sự áp
dụng một chiến thuật tự tác hại như vậy,
nhưng chỉ việc tung ra những quan điểm
như thế cũng cho thấy một vài quan chức
đang bộc lộ một sự tự tin mang tính đe
dọa. Sự kiện TQ quyết định, ngày
18-3-2009, sử dụng luật chống độc quyền
để chặn đứng dự án thủ đắc công ty sản
xuất nước ngọt Huiyuan của TQ với
giá 2,4 tỉ USD của hãng Coca-Cola,
cũng được vài nhà quan sát Hoa Kỳ xem
như bằng chứng của thái độ vừa nói.
Sự tự tin nầy cũng lộ rõ trong một
chuyến công du châu Mỹ La Tinh của Phó
Chủ Tịch Xi Jinping trong tháng
2-2009. Tại một cuộc gặp mặt Hoa Kiều
hải ngoại ở Mexico, PCT Xi Jinping,
người được nhiều người xem sẽ thay thế
Chủ Tịch Hồ Cẩm Đào trong tương lai, đã
kết án những người nước ngoài ăn no
rửng mỡ không biết làm gì hơn là chỉ
trích TQ.
Họ Xi nói, nước ông không xuất
khẩu cách mạng hay nghèo đói hay xen vào
chuyện nội bộ các nước ngoài, như vậy,
còn gì khác để nói nữa? Các bạn bè
của ông, ngoại giao hơn, nghĩ đây là
những lời lẽ hơi quá đáng; mặc dù các
websites, nặng tính quốc gia chủ nghĩa,
cực kỳ vui thích, các phương tiện truyền
thông quốc nội đều không được phép đăng
tải.
Các nhà lãnh đạo TQ luôn làm mọi cách để
tránh gieo ấn tượng là TQ không nhất
quyết theo đuổi chủ nghĩa tư bản thị
trường (mặc dù với sự kiểm soát chặt chẽ
của Nhà Nước). Nhưng kinh tế TQ đang
trải qua nhiều xáo trộn. Chính quyền ước
lượng khoảng 20 triệu nhân công du cư bị
mất việc khi các kỹ nghệ dùng nhiều lao
động chế tạo các sản phẩm rẻ tiền để
xuất khẩu đã phải đóng cửa. Nhân viên
văn phòng cũng bắt đầu bị ảnh hưởng. Một
số đang bị sa thải và nhiều người khác
bị cắt giảm tiền lương và tiền thưởng.
Các lãnh đạo TQ vẫn tuyên bố mức tăng
trưởng chính thức có thể đạt 8% năm
2009, tụt từ 9% năm 2008; WB, với dự báo
ở tỉ suất 6,5%, vẫn ghi nhận TQ là
nước tương đối sáng sủa trong một nền
kinh tế toàn cầu ảm đạm.
Tuy vậy, thời đại hoàng kim đã thực sự
chấm dứt.
Vẫn Còn Là Đồ Đệ Của Adam
Smith
Trong suốt cuộc khủng hoảng, giới lãnh
đạo TQ luôn cảnh báo nguy cơ của chủ
nghĩa bảo hộ mậu dịch - hiểu rõ thương
mãi với phương Tây vẫn giữ vai trò sinh
tử. Đáng buồn cho phe tả trên các
websites, Thủ Tướng Ôn Gia Bảo luôn
ca tụng
Adam Smith trong các diễn
văn và các cuộc họp báo. Đến Luân Đôn,
ông còn tiết lộ với tờ Financial
Times, ông luôn mang theo trong hành
lý cuốn The Theory of Moral
Sentiments của Smith.
Theo giải thích của Ôn Gia Bảo, một
thông điệp quan trọng của cuốn sách
là kết quả của phát triển kinh tế không
được chia sẻ cho mọi người, đó là điểm
thiếu lành mạnh về phương diện đạo đức,
cũng như một đe dọa cho ổn định xã hội.
Cách nhìn nầy được sự đồng tình mạnh mẽ
của nhiều người Hoa, luôn bất bình và
chua xót bởi tình trạng phân phối quá
bất đồng đều thành quả của quá trình
phát triển nhanh chóng của TQ. Giới lãnh
đạo TQ có thể được nhân dân trong nước
nhiệt liệt tán thưởng khi can đảm đối
đầu với các đối tác nước ngoài. Tuy
nhiên họ hiểu rất rõ họ rất dễ bị chỉ
trích đã không làm đủ để giúp đỡ các nạn
nhân của suy thoái kinh tế. Khi nhấn
mạnh khía cạnh triết lý nầy của Adam
Smith, Thủ Tướng Ôn Gia Bảo muốn được
người dân hiểu là ông luôn lo nghĩ đến
số phận của họ và chăm lo cho họ.
Tuy nhiên họ Ôn cũng không muốn bị quấy
rối bởi cùng một cuộc tranh luận đang đè
nặng lên chính quyền các xứ Tây phương
về phương cách đối phó với cuộc khủng
hoảng. Cuộc họp thường niên của Quốc Hội
TQ trong tháng ba chỉ được triệu tập
trong 9 ngày thay vì hai tuần như thường
lệ. Mặc dù ngay cả các hãng thông tấn
chính thức muốn có nhiều chi tiết về các
kế hoạch chi tiêu, nghị trình do chính
quyền quyết định lại cho thấy quá ít chi
tiết một cách đáng ngạc nhiên. Chủ tịch
Quốc Hội, Wu Bangguo, lợi dụng cơ
hội để dài dòng chỉ trích hình thức dân
chủ Tây phương. Họ Wu nói với các
đại biểu: Lãnh Đạo Đảng chỉ có thể
tăng cường và không vì lý do gì giảm bớt.
Sở dĩ Wu Bangguo bị khích động
như vậy, có lẽ bên trong TQ đã có nhiều
tiếng nói có trọng lượng đưa ra luận
điệu trái ngược.
Nhưng rất ít chi tiết mới về các biện
pháp kích cầu được tiết lộ trước Quốc
Hội. Chính quyền chỉ cho biết, một
chương trình chi tiêu khổng lồ riêng cho
cải cách y tế (850 tỉ yuan trong 3 năm)
sẽ được hoàn tất sau phiên họp QH. Để
xoa dịu âu lo của quần chúng, chính
quyền cũng tiết lộ chi tiêu cho các dự
án an sinh sẽ tăng từ 1% lên 4% gói kích
cầu. Chi tiêu về hạ tầng cơ sở sẽ giảm
bớt từ 45% xuống còn 38%. Chi tiêu cho
các đề án môi trường cũng bị cắt giảm từ
9% xuống còn 5%. Ngân khoản dành cho các
chương trình xanh cũng rõ rệt sụt giảm.
Dù sao, cánh tả vẫn có lý do để hoan hỹ.
Các xí nghiệp quốc doanh là nhóm ưu đãi,
được dành một phần kếch sù trong gói
kích cầu. Nhưng các kinh tế gia hữu
khuynh ở TQ lo lắng tập đoàn các ngân
hàng và xí nghiệp quốc doanh sẽ chia
nhau chiến lợi phẩm, gạt ra ngoài các xí
nghiệp tư nhân cỡ nhỏ và cỡ trung. Họ
cũng âu lo các cải cách có thể khựng
lại.
Viện Cải Cách và Phát Triển TQ,
một viện nghiên cứu chiến lược hữu
khuynh quan trọng vừa mới xuất bản một
phúc trình 171 trang, nhan đề"The
International Financial Crisis
Challenges Reforms in China"(Khủng Hoảng
Tài Chánh Thế Giới Đang Thách Thức Những
Cải Cách ở TQ). Phúc trình mô tả
khủng hoảng kinh tế như vấn đề lớn nhất
TQ đã phải đối diện trong lịch sử 30 năm
đổi mới và cải cách ( thực ra, TQ cũng
đã đối diện một vài khủng hoảng lớn
khác: Khủng hoảng Thiên An Môn 1989,
Khủng Hoảng Tài Chánh Á Châu 1997-98, và
khủng hoảng tái cấu trúc các doanh
nghiệp Nhà Nước sở hữu khiến hàng triệu
người thất nghiệp).
Bản phúc trình kết luận, nếu không tiếp
tục các biện pháp cải cách theo hướng
thị trường, biện pháp kích cầu không
những sẽ không thành đạt được mục tiêu
mà sẽ còn tích lũy hoặc kéo dài các khó
khăn dài hạn. Bản phúc trình còn liệt kê
các thay đổi cần được thực hiện: các
biện pháp kiểm soát giá điện nước và các
độc quyền nhà nước đối với các kỹ nghệ
như viễn thông,đường sắt, và hàng không.
Phúc trình cũng đòi hỏi các cải cách tài
chánh cấp tốc như khuyến khích phát
triển các định chế tài chánh tư, buông
lỏng lãi suất và thả nổi đồng nhân dân
tệ. Ngay sau khi phiên họp Quốc Hội
thường niên vừa bế mạc ngày 13-3-2009,
Thủ Tướng Ôn Gia Bảo tuyên bố, để đối
phó với khủng hoảng, TQ nên đẩy mạnh cải
cách, nên để cơ chế thị trường phân bổ
các tài nguyên, và nên khuyến khích phát
triển khu vực tư. Ông c̣n nói tiếp,
chính quyền cũng cần phải tiếp tục các
biện pháp cải cách chính trị để bảo đảm
các quyền tư do của công dân. Tuy nhiên,
cuộc khủng hoảng kinh tế đã khiến các
quan chức nhà nước bớt hứng khởi thực
hiện các đổi thay vừa kể. Nhiều người
giờ đây lại tin, vai trò lớn lao của
chính quyền trong nền kinh tế và hệ
thống độc đảng của TQ không là một trở
lực mà là một yếu tố mang tính tích cực,
một động lực.
Rất có thể khi cuộc khủng hoảng trở nên
trầm trọng, chính quyền sẽ thận trọng
hơn trong chính sách đối nội. Nhưng nếu
chính sách bảo vệ mậu dịch gia tăng ở
các xứ phương Tây, những thành phần có
tinh thần quốc gia ở TQ sẽ có khuynh
hướng đòi hỏi chính quyền phải theo đuổi
những chính sách đối ngoại cứng rắn hơn.
Trong cuốn Unhappy China, xuất
bản ở TQ tháng 3-2009, các tác giả muốn
khai thác sự bất bình rộng lớn trong
quần chúng đối với phương Tây. Một trong
những bài viết lập luận, cuộc khủng
hoảng tài chánh rất có thể sẽ khiến các
xứ Tây phương ganh tức gây chiến với TQ
để làm suy yếu xứ sở họ.
Rất ít người TQ quá bi quan như thế. Một
trong số tác giả cho biết chính quyền
rất âu lo loại sách nầy có thể nhen nhúm
sự nghi ngờ ở phương Tây về hiểm họa TQ.
Nhà xuất bản đã loại bỏ phần nói về việc
Ấn Độ đã sáp nhập vùng Sikkim năm 1975
vì e ngại làm phật lòng Ấn. TQ muốn trở
thành đại cường số một, nhưng muốn thành
đạt địa vị đó mà không phải gây ra những
kẻ thù quan trọng.
Trong mọi trường hợp, khủng hoảng 2008
đã đem lại những điều kiện thuận lợi cho
sự chập chững ra đời của ý tưởng G-2.
Nước Mỹ, trên đà xuống dốc và dưới sự
lãnh đạo của T T Barack Obama, hình như
đã thấm thía giới hạn của chủ nghĩa đế
quốc và siêu cường duy nhất trong thế kỷ
21, và từ đó, đã khởi sự
kiềm hãm phần
nào tham vọng toàn cầu của chính mình.
TQ, trên đà đi lên và dưới quyền lãnh
đạo của Chủ Tịch Hồ Cẩm Đào, liệu có học
được gì quý giá từ kinh nghiệm lịch sử
của các đế quốc đi trước cũng như từ bài
học dạy cho người Việt Nam năm 1979 của
chính mình, để chọn một mẫu siêu cường
xứng đáng được theo đuổi.
Xin hãy cùng chờ xem!
© GS Nguyễn
Trường
Irvine, CA,
USA
30-4-2009
CHÚ THÍCH: Tư liệu dùng trong bài được
lấy từ Tạp Chí The Economist.
|
©
http://vietsciences.org và
http://vietsciences.free.fr- Nguyễn Trường |