Những bài cùng tác giả
Nghe RFI phỏng vấn GS Nguyễn Quang
Riệu về cuốn Vũ Trụ Huyền Diệu
Thanh Hà (RFI) phỏng vấn Nguyễn Quang Riệu về cuốn sách "Vũ
trụ Huyền Diệu", phát ngày thứ sáu 12/9/2008
Lời giới thiệu cuả Thanh Hà:
Mùa xuân vừa qua, nhà vật lý thiên văn Nguyễn Quang Riệu đã cho
ra mắt "Vũ trụ Huyền diệu" (Nhà Xuất bản Thanh Niên), sau những
"Vũ trụ Phòng thí nghiệm Thiên nhiên Vĩ đại", "Lang thang trên
Dải Ngân hà", "Sông Ngân khi tỏ khi mờ" và "Bầu trời Tuổi thơ".
Trong vỏn vẹn 186 trang, tác giả gửi đến bạn đọc nhiều kỷ
niệm buồn vui trong ngót 50 năm cuả một nhà nghiên cứu. "Vũ trụ
Huyền diệu" không phải là một quyển sách giáo khoa, cũng không
hẳn là một loại sổ tay hay nhật ký, vì mới ở vài trang đầu
độc giả đã bị cuốn hút vào thế giới riêng cuả một người đã
từng lang thang trên Dải Ngân hà và trên trái đất để săn lùng,
để khám phá hay quan sát sự chuyển động cuả những ngôi sao trên
trời, cuả những thiên hà trong vũ trụ. Và nhà vật lý thiên văn
Nguyễn Quang Riệu liên tục đưa người đọc đến gần với những
thiên thạch hay bức xạ maser. Ông giới thiệu qua về sự phát
hiện cuả những phân tử phức tạp đầu tiên trong Ngân hà, rồi ông
lại rủ ta quan sát bầu trời Nam Bán cầu cùng thám hiểm hệ
mặt trời qua những trạm tự động. Cũng có khi tác giả cùng
chúng ta đi ngược dòng thời gian trở lại quãng đường gần 14 tỷ
năm về trước, khi vũ trụ ra đời sau vụ nổ lớn Big Bang. Có khi
ông lại đưa ta về với hiện tại trong những chương nói về biện
pháp giảm sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu hay là vấn đề năng
lượng và hiện tượng khí hậu bị đảo lộn v, v.... Thế nhưng giá
trị lớn nhất cuả "Vũ trụ Huyền diệu" có lẽ nằm ở chỗ là
tác giả đã "tiêm" vào người đọc nỗi đam mê cuả ông đối với
ngành vật lý thiên văn. Ông chia sẻ với bạn đọc những thích
thú, những phập phồng lo sợ trước những khám phá mới với một
lối viết giản dị nhẹ nhàng hay dùng những ẩn dụ để giải
thích những hiện tượng phức tạp trong khoa học. Tác giả đã hé
mở một cánh cửa để đưa chúng ta đến gần hơn với không gian vũ
trụ. Nói như thế không có nghĩa là ông đã bỏ quên các bạn đọc
trong ngành. Nhân dịp Nhà Xuất bản Thanh Niên sắp sửa tái bản
cuốn "Vũ trụ Huyền diệu", Ban Việt ngữ RFI mời nhà vật lý
thiên văn Nguyễn Quang Riệu nói về tác phẩm mới nhất cuả ông.
TH: Kinh chào và cảm ơn GS NQR đã nhận trả lời phỏng vấn cuả
chúng tôi hôm nay. Xin ông cho biết là tác phẩm "Vũ trụ Huyền
diệu" đã được cho ra đời trong bối cảnh nào ?
NQR: Trước đây tôi đã viết những cuốn sách bằng tiếng Việt chủ
yếu là để phổ biến thiên văn học. Trong cuốn sách "Vũ trụ
Huyền diệu" lần này tôi muốn chia sẻ cùng độc giả những kinh
nghiệm, kể cả sự thành công và sự thất bại cuả một người
làm công tác nghiên cứu khoa học. Đôi khi các nhà thiên văn được
coi là những người có tầm nhìn rộng và có tư tưởng cao siêu
quen sống trong tháp ngà. Trong cuốn sách này, tôi muốn bình
thường hóa con người làm công tác khoa học. Đây cũng là dịp để
tôi nhớ lại những hoạt động khoa học hồi tôi còn lang thang
khắp năm châu đến những vùng núi non hẻo lánh, nơi mà bầu trời
hãy còn chưa bị ô nhiễm bởi ánh sáng và nhiễu vô tuyến cuả
các đô thị, nhằm thực hiện công việc quan sát thiên văn. Đối
với tôi, viết cuốn sách này không những là để phổ biến kiến
thức khoa học mà còn là một vấn đề tình cảm vì tôi có dịp
được kể lại bằng tiếng Việt những giai thoại trong thời gian
hoạt động khoa học ở nước ngoài.
TH: Xin GS kể lại một vài khoảnh khắc đã đánh dấu cuộc đời
nghiên cứu cuả GS trong suốt mấy chục năm qua với thính giả của
RFI ?
NQR: Trong sách tôi có kể những giai thoại lý thú lướt qua ký
ức cuả tôi. Trong thập niên 1960 dưới thời đại De Gaulle, nước
Pháp muốn phát triển ngành khoa học không gian. Hồi đó Liên xô
là một cường quốc tiên phong trong công việc phóng tàu vũ trụ
lên không gian, nên Pháp và Liên Xô có một chương trình hợp tác
trong lĩnh vực khoa học này. Bộ môn thiên văn vô tuyến cuả Đài
Thiên văn Paris-Meudon đề nghị tôi phụ trách chương trình cộng
tác với các đồng nghiệp Liên Xô. Chúng tôi sử dụng kính thiên
văn vô tuyến, một loại antenne rất lớn đặt tại Nançay ở vùng
Sologne cách Paris 180 kilomet. Mới đầu, chúng tôi phát hiện được
một bức xạ vô tuyến rất mạnh phát ra như một tia laser từ một
ngôi sao ở vùng trung tâm Ngân Hà. Khi chúng tôi hý hửng định
công bố kết quả thì được các nhà thiên văn người Úc thông báo
là họ cũng đã tìm thấy bức xạ này trước chúng tôi ít ngày.
Thế là sự khám phá cuả chúng tôi chỉ như là một cái pháo
tép ! Sau đó chúng tôi kiên trì tìm kiếm và đã phát hiện ra
một số ngôi sao khác cũng phát ra những bức xạ vô tuyến tương
tự. Mỗi lần tìm thấy kết quả là chúng tôi vẽ hình một chai
Vodka lên cuộn giấy ghi tín hiệu. Để ăn mừng những khám phá
mới, một buổi tối chúng tôi rủ nhau đến một hầm rượu ở vùng
Sancerre gần nơi làm việc. Các đồng nghiệp người Pháp xui đồng
nghiệp Liên Xô và tôi nên kiểm tra tửu lượng để được cấp bằng
"hiệp sĩ nếm rượu vang".
Còn có nhiều giai thoại lý thú khác mà tôi không có thời gian
kể tiếp ở đây.
T.H: Trong lời giới thiệu thì "Vũ trụ Huyền diệu" nhắm vào
những độc giả ngoại đạo cuả ngành vật lý thiên văn ?
NQR: Phổ biến khoa học là một vấn đề phức tạp, phải làm sao
cho nhiều độc giả có thể hiểu được và đọc đỡ chán. Do đó tôi
phải nghĩ ra những ẩn dụ cụ thể để minh hoạ và giải thích
những hiện tượng thiên văn đôi khi rất là phức tạp, chẳng hạn
như cơ chế kích thích bơm những phân tử trong những đám mây trong
vũ trụ để những đám mây này phát ra những bức xạ rất mạnh
gọi là bức xạ maser. Trong cuốn sách tôi cũng đề cập đến vấn
đề bảo vệ môi trường, bởi vì đó là một vấn đề cấp bách cần
thu hút được sự chú ý cuả công dân các quốc gia toàn cầu.
T.H: Nói về "Vũ trụ Huyền diệu" thì có nhiều đề tài thu hút
sự tò mò cuả độc giả không thuộc trong ngành chuyên môn, đặc
biệt là người ta chú ý đến những vấn đề lỗ đen. Thế thì GS
có thể giải thích qua được không ?
NQR: Lỗ đen là một thiên thể mà người ta thường hay nói đến.
Theo định nghĩa, lỗ đen là một thiên thể vô hình, tức là không
phát ra ánh sáng. Lý do là vì thiên thể này cực kỳ đặc, có
trường hấp dẫn dường như vô tận nên có sức hút rất lớn. Lỗ
đen không những có thể nuốt chửng những vật thể bén mảng đến
gần kể cả những ngôi sao khổng lồ, mà còn bẫy cả ánh sáng
không cho thoát ra ngoài. Một thiên thể lớn và nặng như trái
đất, giả thử bị nén xuống đến mức chỉ còn nhỏ như một quả
bóng bàn thì trở thành một lỗ đen. Do đó ta có thể hình dung
được lỗ đen có tỷ trọng lớn đến mức nào. Lỗ đen là lõi cuả
những ngôi sao đã bị nén xuống rất nhiều, sau khi ngôi sao sập
sụp và nổ tung, vì đã tiêu thụ hết nhiên liệu hạt nhân. Ta tự
hỏi nếu lỗ đen không phát ra ánh sáng thì làm thế nào mà
phát hiện ra được chúng ? Lỗ đen hút tất cả vật chất nên môi
trường xung quanh lỗ đen bị xáo trộn và vật chất ma sát vào
nhau nên nóng tới hàng triệu độ và phát ra những tia xạ X rất
mạnh. Các nhà thiên văn quan sát tác động cuả lỗ đen đối với
môi trường xung quanh để phát hiện ra lỗ đen. Họ đã phát hiện
được một lỗ đen khổng lồ nặng gấp hơn hai triệu lẩn mặt trời
đang ẩn náu ở trung tâm dải Ngân hà. Các nhà khoa học phỏng
đoán là trong vũ trụ nguyên thủy có thể đã có những loại lỗ
đen rất nhỏ. Họ sử dụng máy gia tốc gọi là LHC cuả cộng đồng
châu Âu đặt tại ngọai ô thành phố Genève vừa mới được đưa vào
hoạt động cách đây hai hôm, để tái tạo những điểu kiện vật lý
tương tự như trong vũ trụ nguyên thủy có khả năng sản xuất cả
những lỗ đen. Hiện nay đã có những tin đồn là nếu máy gia tốc
LHC tạo ra được những lỗ đen thì có thể tiêu hủy trái đất.
Các chuyên gia quả quyết rằng dù máy gia tốc có tạo ra được
những lỗ đen thì cũng chỉ là những lỗ đen bé tý hon không tồn
tại được lâu vì sẽ tự hủy trong giây lát.
Những phát hiện thiên văn mới nhất còn dẫn đến những kết quả
thật là bất ngờ. Đa phần vũ trụ là năng lượng và vật chất
tối. Vật chất thông thường tạo ra những ngôi sao, những hành
tinh và tất cả những gì mà ta nhìn thấy được chỉ là một
phần không đáng kể cuả vũ trụ. Trong vũ trụ chỉ có khoảng 5
phần trăm vật chất nhìn thấy được, còn 95 phần trăm còn lại
là dưới dạng năng lượng và vật chất vô hình.
TH: Được biết là trong những năm gần đây ông đã có những đóng
góp để phát triển ngành thiên văn học tại Việt Nam và đặc
biệt là ông luôn hướng dẫn cũng như đã hỗ trợ cho một số sinh
viên Việt Nam để được đào tạo ?
NQR: Hiện nay ngành thiên văn không được phát triển nhiều tại
Việt Nam, bởi vì vẫn được coi là một ngành khoa học tương đối
xa vời và đòi hỏi nhiều kinh phí. Tuy nhiên, những vấn đề liên
quan đến thiên văn học đang được phổ biến qua báo chí và các
câu lạc bộ thiên văn nghiệp dư. Chúng tôi cùng Hội Thiên văn Quốc
tế đã tổ chức tại Việt Nam những hội thảo và những lớp học
để truyền bá ngành khoa học này. Hiện nay đã có một số sinh
viên Việt Nam được đào tạo tại Paris và đã tốt nghiệp trong
ngành thiên văn. Tôi hy vọng trong tương lai họ sẽ tham gia vào
công cuộc chinh phục vũ trụ cùng cộng đồng các nhà thiên văn
trên thế giới.
TH: Ban Việt ngữ RFI xin chân thành cảm ơn GS Nguyễn Quang Riệu
©
http://vietsciences.free.fr
và http://vietsciences.org
Nguyễn Quang Riệu
|