Nhà văn Võ Hồng vừa tạ thế ngày 31/3/2013 tại nhà riêng ở Nha Trang (51 Hồng Bàng), hưởng thọ 92 tuổi.

Giờ đây tôi bồi hồi nhớ lại những kỷ niệm về Võ Hồng.
 

Năm 1976, tôi, nhà báo Hai Khuynh, nhà văn Vũ Hạnh (kiêm lái xe)… đã ra Nha Trang thăm Võ Hồng. Mới giải phóng, nhiều tâm trạng lắm. Võ Hồng lúc đó hình như còn đi dạy, còn làm hiệu trưởng một trường trung học ở Nha Trang. Dáng ông mô phạm thấy rõ. Trước đó, tôi đã đọc vài tác phẩm của ông (có tiểu thuyết của ông đã được Giáo sư người Nga N.I.Nikulin nhắc đến trong luận văn nghiên cứu về văn học Việt Nam). Lần này, ông đưa tôi đọc bản thảo tiểu thuyết Thiên đường ở trên cao. Đối với tôi, một người đã ở lâu Hà Nội, thì những chất liệu tiểu thuyết, những con người trong tiểu thuyết này là một cái gì đó đã bị “gián cách”, tuy không phải “xứ lạ”. Tôi bị cuốn hút vào cuốn tiểu thuyết, phần khác vì tình thương yêu mà ông đã gởi vào nhân vật Thérèse Băng Trinh, một nữ sinh, một nạn nhân của ma túy. Sau đó mấy năm, tôi mới tìm cách xuất bản được cuốn tiểu thuyết này cho Võ Hồng, rồi sau đó sách được in lại… Từ đó bắt đầu một sợi dây liên lạc tình cảm giữa ông và tôi – một người đọc “tri âm” những tác phẩm của ông. Có lần thấy trên báo Văn Nghệ của Hội Nhà văn Việt Nam in một truyện ngắn của ông về thời ông ở Bình Định, tôi xúc động viết thêm một thiên “vĩ thanh”, gởi cho ông và cho báo. Cũng là tình cảm trân trọng đối với những tình cảm mà ông thể hiện trong truyện, một mối tình với một cô gái quê không lời…

Tôi nhận thấy Võ Hồng có mấy đặc điểm đáng ghi nhận sau đây:

1. Ông là một nhà văn xuất hiện trên văn đàn khá sớm (từ 1939?), trên tuần báo Tiểu Thuyết Thứ Bảy.

2. Ông giỏi tiếng Pháp (thầy giáo trung học thời ông là như thế) nên tiếp nhận ảnh hưởng của văn hóa văn học Pháp sâu nặng, chủ yếu là ở tính nhân văn, “lãng mạn” tích cực của văn học Pháp.

3. Ông đã làm hiệu trưởng một trường trung học trong kháng chiến chống Pháp ở Phú Yên (trường Lương Văn Chánh) và sống thời kháng chiến đó ở quê hương anh dũng mà nghèo miền Trung. Võ Hồng luôn nhớ lại và viết về những nhân vật trí thức trong kháng chiến sau này, khi mà miền Nam đã ở dưới thời chiến tranh của Mỹ… Và đó là những hoài niệm trung thực, xúc động, quý hiếm về một giai đoạn lịch sử đáng nhớ.

4. Võ Hồng có lần nói với tôi, một trong những đặc điểm của văn ông là ông đã góp phần nâng tiếng nói của miền Nam Trung Bộ thành một thứ tiếng văn học, bên cạnh tiếng Bắc Bộ và Nam Bộ.

5. Suốt đời, Võ Hồng yêu quý nghề giáo và sống trong sạch, mẫu mực, thế nhưng ông vẫn có đầy đủ tình cảm nồng nàn để hóa thân vào tình yêu của những nhân vật của mình.

6. Và sau cùng, vợ ông – một nghệ sĩ piano, một cô giáo tiếng Anh xinh đẹp – đã mất nửa chừng xuân, để lại cho ông mấy đứa con côi cút. Ông yêu bà, đợi chờ bà trở về như trong cổ tích, và ở vậy cho đến khi lìa đời. Đối với một nhà văn, điều đó là một điều không tưởng tượng nổi. Võ Thị Diệu Hằng, con gái ông ở Paris về chăm nuôi bố trong những năm cuối cùng của bố, có lần nói đùa với tôi: “Có bóng phụ nữ vào phòng thăm ông, là ông “sinh động” hẳn lên”. Thế nhưng cả đời ông đã ở vậy, viết văn, làm thầy dạy học…, một người thanh khiết và đẹp biết bao nhiêu!

Ông ra đi, để lại cho đời nhiều trang văn xúc động. Có cô học trò tôi, cô Trang, dạy học ở Phú Yên, đã làm một luận án rất công phu về Võ Hồng. Ông sẽ ở lại trong niềm nhớ thương xúc động của nhiều bạn đọc.