Trong chúng ta chắc ai cũng có kinh
nghiệm nhìn lên bầu trời về đêm trong cái không gian tĩnh mịch để thả hồn vào
cõi mênh mang. Đã có biết bao nhiêu dòng thơ áng văn bất hủ ra đời từ những bầu
trời sao lung linh đầy lãng mạn. Cũng không ít người chìm đắm trong cõi vô tận
cảm thấy cái vô thường cuả vũ trụ, cái cô đơn của quả địa cầu và sự mong manh
của con người để đặt cho mình những câu hỏi "Cái vũ trụ bao la nầy phát sinh từ
đâu? Tại sao địa cầu và chúng ta lại hiện hữu? Có những hành tinh nào khác trong
vũ trụ bao la nầy mang sự sống giống như quả địa cầu của chúng ta hay không?".
Những câu hỏi nầy có lẽ đã xuất hiện ngay khi con người còn ở trong thời kỳ mông
muội lúc nền văn minh nhân loại vừa mới manh nha.
Quyển sách "Giai điệu bí ẩn và con
người đã tạo ra vũ trụ" được dịch ra tiếng Việt từ nguyên bản tiếng Pháp
"La mélodie secrète" (xuất bản năm 1988) của ông Trịnh Xuân Thuận. Tác giả
là Tiến sĩ về vật lý thiên văn hiện là giáo sư tại đại học Virginia (Hoa Kỳ).
Quyển sách nầy đã được dịch ra tiếng Anh, tiếng Đức và tiếng Ba Lan. Tôi mua bản
dịch tiếng Việt tại Saigon dày 383 trang với 64 minh họa và hình ảnh. Cuối quyển
sách có phần "Phụ Lục" giải thích những khái niệm cơ bản vật lý trong thiên văn
học và 15 trang "Thuật Ngữ" tiếng Việt và tiếng Anh đề cập trong quyển sách với
giải thích cho từng thuật ngữ. Lúc đầu tôi chỉ đọc vào những ngày rãnh rỗi cuối
tuần hoặc mang theo đọc để khỏa lấp những đêm dài của những chuyến đi công tác
xa nhà. Nhưng càng đọc tôi càng cảm thấy đây không phải là một quyển sách "đọc
cho vui" vì nhiều lúc cần đọc đi đọc lại để hiểu một khái niệm và để nhớ những
con số vô cùng lớn hoặc vô cùng nhỏ của vũ trụ. Cũng như tác giả đã viết trong
"Lời Nói Đầu" quyển sách dành cho "những người nghiêm túc" có ham
muốn tìm hiểu về thế giới xung quanh và quan tâm tới những tiến bộ mới nhất
trong nghiên cứu vũ trụ mà không cần có hành trang khoa học của một chuyên gia.
Quyển sách chia làm 9 chương mô tả sự
tiến hóa của tư duy con người đối với vũ trụ, từ vũ trụ thần linh mang sắc thái
mê tín đến vũ trụ Big Bang của thế kỷ 20, những qui luật vật lý mà vũ trụ phải
tuân thủ để hành xử cực kỳ chính xác cho sự phát triển và tồn tại của mình. Tác
giả đã dành ra một chương (Chương 8) để luận về sự "phi hiện hữu" của Chúa trong
sự hình thành của vũ trụ và con người. Thật ra, Trịnh Xuân Thuận không phải là
một nhà khoa học duy nhất viết về thiên văn cho các độc giả "không có hành trang
của một chuyên gia". Các nhà khoa học về vật lý thiên văn như Stephen Hawking,
Carl Sagan, Paul Davies đã từng viết nhiều sách và những chương trình TV Khoa
Học phổ thông nói về sự tiến hóa cuả vũ trụ và sự hiện hữu của con người. Những
quyển sách nổi tiếng nhất trong loạt sách nầy phải nói đến quyển "A Brief
History of Time" của Stephen Hawking hoặc là "The Mind of God" của
Paul Davies. Mặc dù những quyển nầy viết cho độc giả không có "hành trang chuyên
gia", nhưng tôi không hấp thụ được nhiều lắm khi đọc những quyển nầy, có nghĩa
là đọc rồi quên mất.
"Giai điệu bí ẩn và con người đã tạo
ra vũ trụ" mang đến cho người đọc một luồng gió
mới. Người ta có thể đọc qua một lần rồi đọc lại vẫn thấy hay. Một phần nhờ lời
dịch thông suốt, một phần tác giả đã biến một môn học "khô như mái ngói" trở
thành một câu chuyện kể với lối hành văn trong sáng, hài hước. Tác giả trình bày
mạch lạc từ một "vũ trụ thần thoại" do Đấng Sáng Tạo tạo ra cho đến những tác
động khoa học cuả những hạt sơ cấp như proton, neutron, electron đưa đến sự
thành hình của "vũ trụ Big Bang" và sự sống mà không cần đến bàn tay của Chúa.
Thần linh phải trốn chạy trước ánh sáng khoa học. Vũ trụ cổ Hy Lạp (2500 năm
trước) là vũ trụ khoa học vẫn còn như vũ trụ ngày hôm nay do những đóng góp kỳ
tài của Platon và Aristote. Vũ trụ cổ Trung Hoa là một vũ trụ thực dụng. Người
Trung Hoa cổ nhìn trăng sao để tiên đoán thời tiết cho việc canh nông hay cho
việc thăng giáng của một triều đại hơn là cho một mục đích khoa học. Có lần môn
đệ Khổng Tử hỏi vũ trụ từ đâu đến, Khổng Tử trả lời "Việc trên mặt đất lo còn
chưa xong lo gì việc trên trời".
Sự ra đời của Thiên Chúa Giáo có ảnh
hưởng không ít vào tư duy con người ở thời Trung cổ đối với vũ tru. Chúa tạo ra
vũ trụ 6000 năm trước! Vì Chúa sinh ra đời ở địa cầu nên địa cầu là trung tâm
của vũ trụ. Mọi hành tinh đều xoay quanh địa cầu! Ảnh hưởng của Nhà Thờ mạnh đến
nổi những kẻ đi ngược lại tư tưởng "chính thống" lúc bấy giờ đều có thể lên giàn
hỏa. Tuy nhiên, nhờ những quan sát của Galilê bằng kính thiên văn của ông vào
năm 1609 và tài năng suy luận vĩ đại của Copecnic và của các nhà thiên văn học
khác, ở thế kỷ thứ 19 người ta đã nhận thức rằng vị trí Trái Đất trong vũ trụ là
sự ngẫu nhiên không có gì đặc biệt. Thái Dương Hệ của chúng ta bơ vơ trên cái
mép ngoại ô xa xôi của Ngân Hà (Milky Way). Ngân Hà chứa hàng trăm tỷ ngôi sao
phát ánh sáng giống như Mặt Trời và "Thiên ngoại hữu thiên" chính Ngân Hà cũng
lại lạc giữa hàng trăm tỷ thiên hà khác (galaxies).
Cái câu hỏi đơn giản "Vũ trụ từ đâu
tới?" đã khuấy động sự tò mò của con người để tìm một giải đáp từ bao ngàn năm
nay. Vũ trụ như người đẹp ngàn lẻ một đêm thờ ơ nhưng thích đỏng đảnh trong mảnh
khăn che mặt lúc ẩn lúc hiện lại hấp dẫn trêu ngươi! Hay nói như tác giả "Tự
nhiên không hoàn toàn im lặng. Giống như một dàn nhạc ở xa, nó thường trêu ngươi
hé lộ với chúng ta những nốt hay những đoạn nhạc rời rạc. Tuy nhiên, không bao
giờ nó cho chúng ta biết tổng hòa của những nốt nhạc đó và cũng không tiết lộ
cho chúng ta bí mật về giai điệu của chúng. Bằng cách nào đó chúng ta cần phải
khám phá ra bí mật của cái giai điệu ẩn giấu ấy để nghe được trọn vẹn bản nhạc
với tất cả vẻ đẹp hoàn mỹ của nó". Và cho đến bây giờ con người có thật
sự nghe được trọn vẹn bản nhạc vũ trụ hay chưa?
Bộ óc con người thật vĩ đại. Trong
việc khám phá vũ trụ, con người đã có thể "cân" và "đo" được độ lớn của các
thiên hà, khoảng cách giữa các hành tinh và các thiên hà. Đơn vị thường dùng là
"năm ánh sáng" (quang niên). Trong một giây ánh sáng đi dược 300000 km, có nghĩa
là trong một giây ánh sáng có thể đi quanh trái đất 7.5 lần. Tốc độ ánh sáng là
tốc độ tuyệt đối, nhưng trong vũ trụ mông lung nó đi chậm hơn cả ruà bò! Ánh
sáng xuất phát từ mặt trời đến quả đất cần 8 phút. Từ mép nầy sang mép kia của
Ngân Hà chúng ta là 90000 năm ánh sáng. Khoảng cách từ Thái Dương Hệ đến tâm của
Ngân Hà là 30000 năm ánh sáng. Khoảng cách từ Ngân Hà đến thiên hà "hàng xóm"
gần nhất (thiên hà Andromede) là 2.3 triệu năm ánh sáng. Và vũ trụ của chúng ta
bao gồm hă`ng trăm tỷ thiên hà có độ lớn là 15 tỷ năm ánh sáng và còn đang tiếp
tục giãn nở. Khi đem tầm vóc con người so với cái vô tận của vũ trụ, sự "cân" và
"đo" của con người đối với vũ trụ cũng như một con vi khuẩn đang "cân" và "đo"
độ lớn và lượng nước của Thái Bình Dương! Cái siêu việt của thông minh con người
là ở đó.
Thuyết tương đối của Einstein và cơ học
lượng tử xuất hiện ở đầu thế kỷ 20 đã đưa tư duy con người đến một nấc thang cao
hơn trong việc giải mã những bí ẩn cuả vũ trụ. Hơn nữa, với sự tiến bộ của công
nghệ quang học và vi tính cũng như sự đóng góp của kính thiên văn vệ tinh
Hubble, người ta có thể nhìn được những ánh sáng "hóa thạch" của những ngôi sao
cách chúng ta hằng tỷ năm ánh sáng. Có nghĩa là những thông tin chúng ta đang
nhận được là ánh sáng của vũ trụ ở hằng tỷ năm trước. Đó là những làn sóng của
quá khứ xa xăm đến từ mọi phía đổ xô tới cái hòn đảo Trái Đất của chúng ta chơi
vơi trong vũ trụ. Nhờ đó người ta có thể nhìn thấy vũ trụ vào thời non trẻ. Có
nhiều thuyết nói về sự khai sinh và tiến hóa của vũ trụ, nhưng thuyết Big Bang
(cuộc nổ lớn) vẫn là thuyết được nhiều sự ủng hộ vì nó phù hợp với những quan
sát thực tế. Tiếc thay, các nhà thiên văn học theo vũ trụ Big Bang không thể
đưa chúng ta trở lại điểm zero khi có vụ nổ lớn nguyên thủy xảy ra và cũng là
điểm khi không gian, thời gian và vật chất xuất hiện mà chỉ có thể đưa chúng ta
đến thời điểm 10-43 giây (= 0.00000…..1 giây; 43 số không trước số 1)
sau vụ nổ. Vũ trụ lúc đó chỉ có đường kính 10-33 cm nhỏ hơn nguyên tử
hydrogen tới 10 triệu tỷ tỷ lần.. Nó cực kỳ nóng (1032 K) và cực kỳ
đặc (1096 g/cm3). Cuộc nổ lớn "văng miểng" và những miểng
là hằng trăm tỷ thiên hà mà cho đến bây giờ sau 15 tỷ năm những "miểng" nầy vẫn
còn bay ra xa tạo ra sự giãn nở vũ trụ. Sự giãn nở nầy làm giảm nhiệt độ đến 3 K
(-270 ºC) trong toàn cõi vũ trụ với sự sai biệt nhiệt độ 0.01%!
Sự tiến bộ cuả khoa vi tính cũng đưa các
nhà thiên văn một bước tiến xa trong việc khám phá vũ trụ. Họ lập ra những mô
hình toán học (mathematical modelling) với những điều kiện ban đầu rồi dùng
những máy siêu vi tính tính toán sự tiến hóa 15 tỷ năm của vũ trụ. Họ dùng kết
quả tính toán so sánh với kết quả quan sát. Không may là hai kết quả thường
thường không phù hợp với nhau! Điều nầy chứng tỏ những điều kiện ban đầu không
được chính xác hay chưa đủ để phản ảnh thực tế. Cho đến ngày hôm nay, mặc dù
con người được trang bị bằng những lý thuyết vật lý vĩ đại, những kính thiên văn
hiện đại và những máy siêu vi tính chúng ta chỉ thấy được cái mõm nổi của tảng
băng chìm; 95 % còn lại vẫn còn trong bóng tối. Người đẹp ngàn lẻ một đêm của
chúng ta vẫn không bỏ cái thói đỏng đảnh hững hờ, vẫn không muốn vén mảnh khăn
che mặt để cho chúng ta chiêm ngưỡng cái gương mặt mĩ miều huyền ảo, những đường
cong hình hài tuyệt mỹ!
Lỗ đen (black holes) cũng được đề cập
nhiều lần trong quyển sách. Lỗ đen là do sự co lại cuả một hành tinh nặng (cỡ
vài chục lần khối lượng Mặt Trời) từ bán kính vài trăm triệu km đến bán kính
cuối cùng nhỏ hơn 20 km. Cũng như Trái Đất của chúng ta bị một bàn tay vô hình
bóp lại thành một viên bi có đường kính 3 cm. Một chuyện khó tưởng tượng nhưng
hiện hữu trong vũ trụ. Lúc đó những hành tinh nầy rất đặc tạo ra một lực hấp dẫn
mạnh đến mức mọi vật kể cả ánh sáng đi ngang qua nó sẽ bị hút vào không thể
thoát ra được. Giả dụ như có một du hành gia mạo hiểm đi gần lỗ đen, theo tác
giả quyển sách thì anh ta sẽ bị hút vào và kéo giản ra như sợi mì ống chết không
kịp ngáp!
Trong quá trình tiến hoá của vũ trụ,
Thái Dương Hệ được thành hình rất trễ. Nếu lịch sử 15 tỷ năm của vũ trụ được thu
lại thành một ngày 24 tiếng thì mãi đến 5 giờ chiều Thái Dương Hệ mới bắt đầu
xuất hiện. Con người xuất hiện 11 giây trước nữa đêm và cái gọi là 4000 năm lịch
sử chỉ là vài phần trăm giây còn lại của ngày đó. Quyển sách không trả lời câu
hỏi "Vũ trụ từ đâu tới? Tại sao có sự hiện hữu của con người?". Tác giả làm
người đọc hơi thất vọng vì ông chỉ đưa chúng ta đến thời điểm rất gần thời điểm
zero; 10-43 giây sau Big Bang, nhưng vẫn chưa phải là zero. Vũ trụ
xuất phát từ một chân không gần như trống rỗng để 15 tỷ năm sau nó đã tạo ra
"hằng hà sa số" các sao và thiên hà. Sự phát triển và thành hình của nó được
kiểm soát hết sức tỉ mỉ trong sự vận hành hết sức chi li theo những qui luật vật
lý chính xác nhất. Nó đã và đang ảnh hưởng sự xuất hiện mang tính ngẫu nhiên cuả
sự sống trên quả đất nầy và cũng có thể ở một nơi heo hút nào khác trong vũ trụ
cách xa chúng ta vài triệu năm ánh sáng. Chúa và thần linh đã lần lượt rời khỏi
sân khấu tư duy con người khi bức màn bí mật của vũ trụ được Khoa Học vén mở.
Tuy nhiên, khi chúng ta truy vấn đến tận cùng để biết cái cơ duyên hiện hữu của
vũ trụ, những câu trả lời có khoa học tính bỗng trở nên tắt nghẽn. Ở thời điểm
zero của Big Bang và trước đó, vũ trụ là gì? Quả mìn trước khi nổ là quả mìn. Vũ
trụ trước khi nổ là……?? Theo tác giả vì khởi điểm của thời gian là điểm zero của
Big Bang nên câu hỏi "trước" Big Bang không có ý nghĩa bởi vì thời gian khi đó
chưa xuất hiện. Tôi lại nghĩ bâng quơ tại sao không có khái niệm cho thời gian
"âm" (negative). Nhưng điều nầy lại đưa đến một nghịch lý là mũi tên thời gian
chỉ lao thẳng về phía trước tăng trưởng theo chiều "dương" vì người ta không thể
đi ngược dòng thời gian trở về quá khứ hay trở nên trẻ lại để được ân huệ "cải
lão hoàn đồng".
Tuy nhiên, dù cho tác giả dành cả Chương
8 (Chúa và Big Bang) nói đến cái vô lý khi phải chấp nhận sự hiện hữu của
Chúa, người đọc không dễ dàng bị thuyết phục, bởi vì làm sao chúng ta có thể
giải thích một cơ chế trong đó chúng ta có tất cả từ cái không có (everything
from nothing)? Những định luật khoa học đã có sẳn trong tự nhiên. Con người chỉ
làm cái việc khám phá, phát hiện. Vậy ai đã tạo ra những định luật nầy và bắt vũ
trụ phải tuân thủ trật tự một cách chi li để có sự phát triển hài hòa. Làm sao
các hạt sơ cấp vô tri như proton, neutron, electron tạo ra những nguyên tố vô
tri như hydrogen, oxygen, carbon để sinh ra amino acid, protein, và những chuỗi
xoắn kép DNA mang tính di truyền rồi qua một quá trình phức tạp ở trong một trật
tự định sẳn để trở thành con người với một trí thông minh kỳ diệu. Mặt khác, cơ
thể con người như một "tiểu vũ trụ" cũng bị câu thúc chặc chẻ bởi những qui luật
sinh học, hoá học, vật lý cực kỳ chính xác để hành xử và phát triển. Trong cuộc
tranh luận về nguồn gốc vũ trụ và con người giữa phe "Tiến Hóa" (evolution) và
phe "Sáng Thế" (creation), câu trả lời có vẻ giao phần thắng về cho phe "Sáng
Thế" nhưng tôi không muốn sự suy nghĩ của mình trở nên cùn cụt, cứng nhắc khi
phải phó thác mọi việc cho Thượng Đế quản lý.
Cuối cùng nhưng cũng không kém phần quan
trọng là nội dung bản dịch tiếng Việt của dịch giả Phạm Văn Thiều. Bản dịch được
thực hiện rất công phu. Người dịch không những phản ảnh được lối hành văn đượm
chất văn học của nguyên bản mà lời dịch suông sẻ không làm cho người đọc mang
một cảm giác đang đọc một bài văn dịch. Chữ Việt được sử dụng rất tượng hình,
thí dụ có một đoạn được dịch là "… hạt nhân của các nguyên tố hớn hở lao vào
kết hợp với nhau. Đây đúng là cuộc liên hoan lu bù của các cuộc hôn phối"
hay là "….khái niệm về sáng thế và sự khởi đầu trong lĩnh vực khoa học
đã bốc mùi dị giáo". Tuy nhiên cái tựa đề quyển sách của bản tiếng Việt thêm
câu "thòng" "… và con người đã tạo ra vũ trụ" không cần thiết vì có thể
đưa đến sự hiểu lầm về nguồn gốc của kẻ "sáng tạo" ra vũ trụ.
Quyển sách đã gói ghém lịch sử 15 tỷ năm
của vũ trụ trong 383 trang giấy đưa người đọc từ kinh ngạc nầy đến kinh ngạc
khác với những con số vô cùng lớn hay vô cùng nhỏ và những sự kiện vượt qua mọi
sự tưởng tượng bình thường. Trong toàn quyển sách tôi không tìm thấy được chữ
"vô thường" mà tôi nghĩ rất chính xác để chỉ sự biến đổi liên tục và những cái
tạm bợ của vũ trụ vẫn còn nhiều bí ẩn.
Mùa hoa Thủy Tiên (September 2004)
Trương Văn Tân
Phụ Chú:
"Giai điệu bí ẩn và con người đã tạo ra vũ trụ", Trinh Xuan Thuan (Người
dịch: Phạm Văn Thiều), nhà xuất bản Khoa Học và Kỹ Thuật, Hà Nội 2000. Giá:
40000 đ.
|