Những bài cùng tác giả
Thường thì người có dịp đi xa, thấy chuyện lạ nơi người, thì về kể lại nơi
quê nhà, để hiểu thêm cái hay cái dở để so sánh mà hoàn thiện cuộc sống. Tôi
lại làm việc ngược lại, vì hoàn cảnh của tôi cũng khác : do tôi định cư đã
lâu ở nước ngoài, quen phong tục tập quán nơi xa, nhìn về cố hương, có một
số nhận xét so sánh, thiết tưởng nói ra cũng có thể góp phần cải thiện cuộc
sống nơi quê nhà. Chuyện hay thì đã có quá nhiều người kể, người viết, tôi
không dám phụ họa thêm, vì tôi kém tài trong việc này. Tôi chọn nêu những
điểm tôi thấy lạ (mà tôi không thể tán dương). Đây là sự chân thành, không
hề có ý mỉa mai vô cớ châm biếm (châm biếm thì có lợi gì cho tôi đâu !). Tôi
cũng cố tránh đề cập chi tiết đến những vấn đề không thuộc lĩnh vực chuyên
môn tôi, tuy bàn dân thiên hạ đều bàn tán (1). Chuyện lạ mà tôi muốn đề cập trong bài này chỉ khiêm tốn thu gọn trong lĩnh
vực giáo dục đào tao v à nghiên cứu khoa học thôi. Và bước đẩu tôi cũng chỉ
dám đề cập đến mộtchuyện : "Số lượng" đè "chất lượng". Trước hết là "Số lượng" đè "chất lượng" trong nghiên cứu khoa học. Từ ngày
vấn đề nghiên cứu khoa học được nêu như một vế quan trọng trong giáo dục đại
học, có một sự "hăng tiết" đếm số lượng, coi đó như là khuôn vàng thước ngọc
để đo sự tiến bộ. Có một sự đề cao khẩu hiệu "publish or perish" (hoặc là có
ấn phẩm hoặc là chết"). Thực ra, nghiên cứu khoa học đâu có đơn giản như
vậy, kể cả việc có bài đăng trong các tập san khoa học có tiếng. Tôi xin
nhắc lại 4 thí dụ (2): - a) Năm 1974, ông William Summerlin, một nhà miễn dịch học thuộc Viện
Sloan-Kettering ở thành phố New York, khẳng định là đã tìm ra một kỹ thuật
cấy tế bào giữa loại khác nhau mà không gây phản ứng loại bỏ tế bào ghép. Để
chứng minh sự kiện này, ông trưng ra một con chuột trắng mà ông bảo là đã
ghép da một con chuột đen cho nó. Nhưng những người đồng nghiệp đa nghi đã
khám kỹ con chuột và nhận xét là màu da được ghép biến mất sau khi đã được
lau bằng cồn. Hóa ra Summerlin chỉ dùng bôi mực đen để giả ghép da. Cuộc
điều tra sau đó cũng cho thấy là vụ Summerlin tuyên bố là đã ghép giác mạc
(cornée) của [con] người cho mắt của [con] thỏ cũng chỉ là trò bịp bợm. - b) Nhà khảo cổ Nhật
Shinichi Fujimura, vào những năm thuộc thập niên 1990
nhiều lần lén chôn đá đã tạc đã đẽo sẵn xuống những lớp đất xưa, để rồi sau
đó công bố đã "phát hiện". Năm 2000 bị tờ báo Mainichi Shimbun lật tẩy khi
ông ta khoe có phát hiện mới, vì phóng viên báo này có bằng chứng lén quay
phim lúc ông này đang chôn đồ đá giả trước đó 4 ngày. - c) Nhà vật lý điện tử người Đức
Jan Hendrik Schön, thuở mới ở tuổi 32 mà
đã được người ta biết danh tiếng, được Bell Labs ở Mỹ tuyển dụng. Khoảng năm
2001, ông ta trung bình cứ mỗi tuần có 1 ấn phẩm khoa học trong nhiều tờ tập
san khoa học có tiếng, kể cả Science và Nature. Nhưng một số nhà khoa học
nghi ngờ kết quả của ông ta. Một cuộc điều tra năm 2002 đưa ra kết luận rằng
trong số 24 bài báo của ông Schön, 16 bài thuộc loại bịp và 6 thuộc loại
đáng nghi : ông ta ngụy tạo kết quả của các thí nghiệm của mình, để cho các
kết quả khớp với kết luận của mình. - d) Năm 2005, giáo sư sinh học Nam Hàn
Hwang Woo-Suk mạo nhận là đã thành công trong việc sản xuất 11 dòng
tế bào mầm phôi người bằng cách cấy nhân tế bào da vào noãn đã bị lấy mất
nhân (nguyên văn tiếng Pháp : produire 11 lignées de cellules souches
embryonnaires humaines à partir de cellules de peau dont le noyau a été
transféré à l’intérieur d’ovules énuclées). Đó là một tạo sinh vô tính con
người đầu tiên mà viễn tượng cho ta hy vọng là sẽ có những trị liệu vô cùng
tân tiến. Nhưng sau đó ban điều tra của đại học ông ta cho biết là tất cả
những nghiên cứu đó là gian lận. Vậy thì có đáng cứ hết ngày này ngày nọ hô khẩu hiệu sao có số bài đăng thật
nhiều, trong khi không nhấn mạnh hơn đến chất lượng ? Rồi tới "Số lượng" đè "chất lượng" trong giáo dục đào tạo, đặc biệt là ở bậc
đại học và cao đẳng : Tôi đọc trong bảng số liệu thống kê của Bộ Giáo dục Đào tạo Việt Nam, thấy
các con số khổng lồ về số trường Đại học và trường Cao đẳng (3), với kèm với
con số tí hon về cán bộ giảng dạy có chức danh (tôi giả định rằng trình độ
các vị tương xứng với chức danh đó), mà thấy hãi. Sao có thể cho phép thành
lập nhiều trường như thế, với nhiều sinh viên như thế, với đội ngũ giảng
viên có trình độ ít ỏi như thế, học và dạy như thế (4) mà cứ khẳng định được
rằng đến năm này, năm kia, sẽ có những đại học lọt được vào danh sách top
200, top 100 đại học thế giới (danh sách xếp hạng nào, theo tiêu chuẩn của
ai?). Rồi lại còn đề án 2 vạn tiến sĩ, trước đây dự kiến hoàn thành cho năm
2015, nay đẩy lùi tới 2020, dự tính với tỉ số 38% đào tạo ở nước ngoài (với
những loại đề tài nào, với những đại học nước ngoài nào?). Rồi đào tạo ở
trong nước như thế nào, khi tình trạng đội ngũ giảng dạy đại học trong nước
được bảng thống kê số liệu của Bộ Giáo dục Đào tạo Việt Nam tả như trên (xem
chú thích 3). Đề án tiêu tiền thì có thấy, nhưng lấy gì bảo đảm rằng hễ cứ
ghi tên làm nghiên cứu sinh thì sẽ tìm ra kết quả ? Không phải cứ đưa ra con
số mơ ước, sửa soạn 2 vạn bộ mũ áo lễ phục, dành chỗ cho 2 vạn tên sẽ khắc
trên bia đá hoa cương rồi sẽ lòi ra 2 vạn tiến sĩ có trình độ. Rồi còn cả
việc đào tạo ở những mức độ khác, như thạc sỹ, kỹ sư, kỹ thuật viên, các
chuyên viên quản trị, hành chính, vv. Làm sao có được nhân viên có trình độ
thực sự để đáp ứng nhu cầu ? (Nếu ví von một chút thì có thể nói : thuốc có
đủ liều, thì mới chữa được bệnh ; thuốc pha loãng để số lượng tăng gấp mười
gấp trăm, thì chữa cái gì, đó chưa nói đến thuốc giả). Tôi thiết tưởng trong
quản lý Giáo dục Đào tạo không thể dễ dàng tung ra những loại khẳng định như
vậy, mà không nghĩ tới những hậu quả tai hại, liên quan đến vấn đề phát
triển của đất nước trong nhiều thế hệ. Nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước, và cả đại biểu Quốc hội (5) cũng đã
nhiều lần lên tiếng. Riêng tôi đã có dịp phát biểu nhiều lần bằng bài viết
hay bằng lời nói. Đặc biệt là vào ngày 21/5/2000 : nhân chuyến thăm chính
thức nước Pháp của Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu, một cuộc gặp gỡ với một số Việt
kiều được tổ chức tại sứ quán của ta ở Paris. Tổng Bí thư tỏ thái độ thân
mật, yêu cầu đặt câu hỏi để ông trả lời, tôi có đặt hai câu hỏi , trong đó
có câu hỏi về : Sự khác biệt giữa áp dụng hình án rất nặng đối với một số vi
phạm về kinh tế hoặc xã hội (tôi nghĩ tới tham nhũng, hoặc buôn bán ma túy)
, và sự lơ là về luật pháp đối với những vi phạm trong giáo dục đào tạo mà
sự tác hại lại gấp bội, lan ra không những trong thế hệ hiện nay mà cả tới
các thế hệ mai sau. Hôm đó, có thể vì ông còn bận tâm đên những vấn đề đối
ngoại và đối nội khác, nên ông Tổng Bí thư không trả lời trực tiếp, mà trả
lời nguyên tắc chung chung. Câu hỏi của tôi vẫn tồn tại, đối với những nhà
cầm quyền hiện nay và trước công luận. Xem ra, ngay trong Luật, định danh
tội phạm còn chưa công bằng, nói gì đến khi áp dụng tội danh cho những người
có trách nhiệm ! Hình như Bộ Giáo dục Đào tạo cứ việc trơ như đá vững như
đồng với những khẩu hiệu "Nói không": Nói không với bệnh thành tích, Nói
không với … bao nhiêu thứ gì gì. Mục tiêu của Giáo dục Đào tạo đâu có phải
là trưng thành tích để lọt vào sách xếp hạng kỷ lục Guinness ; đó là nói nhẹ
chưa ví với cặp bánh chưng bánh dày khổng lồ giỗ tổ Hùng vương cách đây mấy
tháng (6). Riêng tôi thì chi xin được nhắc lại một lần nữa lời Trần Hưng Đạo trả lời
các quan nhà Trần xin tuyển thêm binh để đánh giặc Nguyên : “Binh cốt giỏi,
chứ không cốt nhiều; nếu nhiều mà không giỏi thì như Bồ Kiên có trăm vạn
quân cũng không ích gì!” (7). Chú thích :
(1) Nguồn: "Sciences et vie", số 1094, tháng 11/2008, bài "Quand les
scientifiques trichent", (khi những nhà khoa học gian lận) tr. 56-69. Cám ơn
bác sỹ VNQ đã dịch hộ tôi mấy câu trong đoạn a) và d) trong bài. (2) Thí dụ như đề nghị bỏ án tử hình với tội danh tham nhũng, trong khi hình
như tội danh buôn ma túy không được hưởng một sự ưu ái như thế
http://vietnamnet.vn/chinhtri/2008/11/812464/ . Hay là thí dụ thân phận của người phụ nữ ngàynay xem ra bị quá coi rẻ như :
Hơn 160 cô gái "trình diễn" cho 7 ông Hàn tuyển vợ http://dantri.com.vn/Sukien/Hon-160-co-gai-trinh-dien-cho-7-ong-Han-tuyen-vo/2008/11/258255.vip. Hay là thí dụ ráo riết kiểm tra chất lượng của rượu – tất nhiên là cần thiết
– thí dụ xem http://vietnamnet.vn/khoahoc/2008/05/784469/ trong khi không thấy đặt ra vấn đề kiểm tra tệ nạn say sưa của các cán bộ
trong khi đang thi hành công vụ. (3) Đọc trong trang mạng www.edu.net.vn của Bộ Giáo dục Đào tạo Việt Nam
(trong bảng số liệu năm 2006-2007), thấy : số trường Đại học là 139, với
1173147 sinh viên, 445 giáo sư, 2432 phó giáo sư, với 5666 tiến sĩ ; số
trường Cao đẳng là 183, với 367054 sinh viên, 216 tiến sĩ trong đội ngũ
giảng dạy. (4) Thí dụ bài "Di động" đại náo giảng đường http://vietnamnet.vn/giaoduc/chuyengiangduong/2004/02/52758/ (5) Gần đây nhất là http://vietnamnet.vn/chinhtri/2008/11/813261/, hay
http://vnexpress.net/GL/Xa-hoi/2008/11/3BA085A2/ , vv. Còn "chuyện lo ngọn bỏ gốc", thì cũng như chuyện con gà với quả trứng. Có gà
thì mới đẻ được ra trứng, có trứng thì mới nở được ra gà. Tha hồ luận tối
ngày sáng đêm. Nhưng xin đừng để toi gà, thối trứng. (6) Thí dụ xem http://vietnamnet.vn/thuhanoi/2008/04/779535/ (7) Bồ Kiên đây là vua Tiền Tần thời cổ bên Tàu, có đến 100 vạn quân mà bị
thua nhà Tấn. Xin xem bài của tôi “Khiêm tốn thì dễ thành công” đăng trong
“http://vietnamnet.vn/giaoduc/vande/2006/12/642381/, đăng lại trong cuốn
sách “Học một sàng khôn” của tôi, nxb Tri thức 2007, cũng có trên trang mạng
http://www.buitronglieu.net Đã đăng
trên Diễn Đàn Forum
©
http://vietsciences.free.fr
và http://vietsciences.org
Bùi Trọng Liễu
|