|
|
|
Nhận
dạng những tế bào gốc có thể sản śnh ra tế bào
da, tuyến bă nhờn.. |
|
Mới đây, cuộc tranh luận về tế bào
mầm đă diễn ra rất hào hứng, gây
cấn. Tham dự là cả các nhà khoa học lẫn tôn
giáo và chính trị, kinh tế gia. Kết quả
cuộc thảo luận chưa ngă ngũ và dân chúng
nhiều người cũng không nắm vững
những lư do đưa đến cuộc tranh căi này.
Xin cùng t́m hiểu thêm.
Tế bào mầm là ǵ?
Tế bào mầm là những tế bào b́nh thường,
c̣n trong t́nh trạng trứng nước, có thể
được nuôi dưỡng cho lớn để
trở thành các loại mô bào trưởng thành khác.
Mầm là nguồn gốc từ đó nẩy sinh ra toàn
bộ các thành phần của một sinh vật,
từ thảo mộc tới động vật.
Mầm của mọi bộ phận con người
xuất phát từ một trứng nữ được
tinh trùng thụ tinh, tạo ra một hợp tử có
46 nhiễm sắc thể mà một nửa di truyền
từ người cha, nửa kia từ người
mẹ.
Tế bào mầm có nguồn gốc từ nhiều
loại tế bào, tùy theo từng giai đoạn
của thai kỳ. Loại thứ nhất, tế bào
mầm từ phôi thai, mạnh tuyệt đối
với khả năng sinh ra mọi thứ tế bào khác.
Loại thứ hai đa năng có thể sinh ra một
số đông mô bào. Loại thứ ba đă trưởng
thành, đă được phân loại và chỉ cho
một thứ mô bào nhất định.
Thành ra, trong cơ thể con người, càng trưởng
thành th́ khả năng biến đổi của
tế bào cũng giảm đi. Khoa học gần
đây đang cố gắng thay đổi sự
giới hạn này và họ đang g̣ nắn để
một tế bào trưởng thành nào đó cũng có
thể biến ra vài loại mô bào khác. Tế bào
mầm trưởng thành cũng đă được
tách ra từ tủy sống, da, máu, giác mạc
mắt, năo bộ. Một lợi điểm của
tế bào mầm trưởng thành là khi tự
cấy, không gây ra phản ứng từ bỏ.
Nhưng, với nhiều chuyên gia, tế bào mầm
từ phôi thai vẫn tốt hơn. Các tế bào này,
khi ở trong môi trường thích hợp và được
điều khiển hướng dẫn, có thể phân
trưởng thành cả trăm loại mô mới hoàn
hảo hơn, lành mạnh hơn để phục
hồi chức năng cho các cơ quan, bộ phận
suy yếu: từ tim phổi, tế bào thần kinh năo
tủy tới xương, thịt, da, mắt, máu, cơ
quan sinh dục...
Một nhóm khoa học gia khác đang nghiên cứu
lấy tế bào mầm từ mô mỡ. Mô này th́ có
quá nhiều trên mỗi cơ thể cũng như sau
các giải phẫu thẩm mỹ hút bỏ mỡ dư.
Theo Marc Hedrick của Đại Học Y Khoa California-
Los Angeles, mỡ có rất nhiều tế bào mầm có
thể chuyển đổi thành tế bào máu, xương
hoặc sụn. Các khoa học gia của đại
học Duke ở Durham, North Carolina, cũng đồng
ư kiến và cũng đang xúc tiến nghiên cứu tương
tự.
Tế bào mầm c̣n lấy được từ
tủy sống, máu, ở cuống nhau thai. Tất
cả đều có khả năng phân sinh và tạo
ra nhiều tế bào khác.
Sự thành h́nh của phôi thai
Phôi thai là kết quả của sự kết hợp
giữa trứng người nữ và tinh trùng người
nam. Theo luật Tạo Hóa, sự kết hợp này là
do động tác giao hoan giữa hai người khác phái
tính. Vào ngày thứ 15 của mỗi kinh kỳ,
một trứng từ một trong hai buồng trứng
người nữ được nhả ra, lạc lơng
trong bụng và chịu nhiều long đong, nguy
hiểm. Nếu không được thụ tinh th́
trứng sẽ bị hủy hoại trong ṿng 24
giờ đồng hồ. May mắn là có nhiều
tế bào bảo trợ bao bọc, che chở và
đưa trứng vào miệng ống dẫn
trứng. Nơi đây, với môi trường ấm
áp, ẩm ướt và ít ánh sáng, trứng được
nuôi dưỡng và được đưa đẩy
đi gặp tinh trùng.
Tinh trùng là những tế bào nhỏ nhất trong cơ
thể, nhỏ đến nỗi phải có kính
hiển vi với độ phóng đại lớn
mới nh́n thấy. Sau khi có sự giao hợp,
xuất tinh, tinh trùng di chuyển trên đoạn
đường dài khoảng 12 phân, từ âm hộ lên
ống dẫn trứng, trong một môi trường không
thích hợp: tinh trùng cần môi trường kiềm
để sinh tồn, th́ âm hộ lại có nhiều
acid. Khi tung vào môi trường này, tinh trùng nằm
bất động một lúc để thích nghi,
rồi như tiếp nhận được một
sức mạnh kỳ lạ, vươn lên và bắt
đầu lội ngược ḍng, đi t́m trứng.
Nhiều triệu tinh trùng thi đua, vượt qua bao
trở ngại ở âm hộ, dạ con trước
khi vào tới ống dẫn trứng. Cả triệu
tinh trùng hy sinh, bỏ cuộc, c̣n ít ngàn tới
được ống dẫn trứng cả hai bên, mà
thường th́ chỉ một bên có trứng nữ
nằm chờ. Rất hăn hữu mới có trường
hợp trong đó hai trứng được rụng
để thụ tinh sinh đôi. Nhiều khi, v́
một lư do chưa sáng tỏ, một trứng thụ
tinh sẽ tạo ra hai hay nhiều hơn phôi thai để
sanh nhiều hơn một con. Trong cửa ḿnh, tinh trùng
chỉ sống được vài giờ, nhưng khi
đă vào tới ống dẫn trứng th́ chúng tranh
thủ, sống được cả hai ba ngày,
chờ đợi. Rồi, do một t́nh cờ hay
sắp đặt nào đó mà phần đầu
một tinh trùng xâm nhập được vào một
trứng, bỏ rơi cái đuôi đă giúp bơi
đẩy nó đi t́m trứng. Khi đă vào trứng
th́ nó cố thủ không chịu buông tha.
Sau dăm ngày, trứng thụ tinh phải hơi trai tràn
đầy sinh lực, bắt đầu tự phân
rất nhanh. Trọng lượng trứng tăng lên
gấp nhiều lần với khoảng 140 tế bào mà
một số lớn trở thành cái nhau, một
số khác là tế bào mầm: một phôi thai đă
thành h́nh. Nếu mọi sự tiến hành thuận
tiện, phôi thai sẽ bám và tự cấy vào dạ
con để tăng trưởng và phân tách thành các
bộ phận của cơ thể.
Khía cạnh đạo đức với thử
nghiệm tế bào mầm của phôi thai
Các nhà tôn giáo, đạo đức có ư kiến khác
nhau về phôi thai. Theo giáo lư đạo Thiên Chúa th́
đời sống con người bắt đầu
ngay sau khi thụ tinh, v́ thế phôi bào, dù c̣n ở
giai đoạn sớm nhất của sự tăng trưởng
cũng đă là một cá nhân, với mọi
quyền hạn, ưu tiên. Do đó, việc giết
hại một phôi thai là điều mất đạo
đức, như phá thai vậy, dù là dùng phôi bào cho
mục đích t́m cách cứu chữa bệnh nhân,
bệnh tật. Giáo Hoàng John Paul II đă trả
lời “Không” đối với việc nghiên
cứu tế bào mầm. Hội nghị các Giám
mục Hoa Kỳ cũng chống đối. Nhiều
người bảo thủ c̣n nhấn mạnh
rằng, tiêu hủy một bào thai cho nghiên cứu khoa
học hoặc trị bệnh là điều sai trái,
độc ác. Nhưng một thăm ḍ ư kiến th́
65% dân chúng theo tôn giáo này lại ủng hộ
việc nghiên cứu tế bào mầm. Họ nghĩ
rằng việc sử dụng một sinh mạng trên
nguyên tắc đă chết để cứu nhiều
người c̣n sống, th́ cũng tốt. Người
chống phá thai tất nhiên chống nghiên cứu.
Với những người này, lấy tế bào
mầm từ phôi thai là giết một sinh mạng, v́
khi phôi thai được đặt vào dạ con, nó
có thể trở thành một thai nhi.
C̣n Do Thái Giáo quan niệm đời sống bắt
đầu ở giai đoạn trễ hơn, thường
là khi thai nhi bắt đầu cựa quậy trong
bụng mẹ, nên việc dùng tế bào mầm
từ phôi thai để thử nghiệm là việc b́nh
thường, không có ǵ mất đạo đức.
Nhiều người cũng đồng ư rằng
một cái trứng được thụ tinh thành phôi
bào vẫn chưa là và chưa có một đời
sống. Sự sống cần chuyển đổi
từ giai đoạn phôi thai sang giai đoạn bào
thai, cho nên dùng phôi thai để nghiên cứu không
những hợp lư mà c̣n tuyệt hảo, đáng khâm
phục v́ ích lợi chung. Họ c̣n kết án
những người chống đối là tàn
nhẫn, không quan tâm ǵ đến sự đau
khổ của bao nhiêu con bệnh nan y đang trông
chờ, hy vọng phương thức trị liệu
hữu hiệu.
Mục đích nghiên cứu tế bào mầm
Thảo luận về tế bào mầm phôi thai đă
ngấm ngầm từ lâu. Tới năm 1998, khi sinh
học gia James Thompson của Đại học Wisconsin
cho hay đă tách rời được tế bào
mầm từ bào thai con người và nuôi trong pḥng
thí nghiệm, th́ tranh luận lên cao độ.
Các khoa học gia đều dùng tế bào mầm
để nghiên cứu coi có thể làm nẩy sinh ra
nhiều loại tế bào khác nhau của các bộ
phận trong cơ thể. Và nếu thực hiện
được điều đó th́ tế bào mầm
có thể được áp dụng trong trị
bệnh, để thay thế cho tế bào đă
bị hư hao v́ bệnh tật cũng như ngăn
ngừa sự hóa già.
Chẳng hạn trong bệnh Alzheimer, tế bào thần
kinh bị tiêu hao mà không được thay thế.
Nếu bây giờ ta có thể tạo sinh ra tế bào
thần kinh th́ tế bào này sẽ được dùng
để thay thế các tế bào năo đă chết và
bệnh sa sút trí tuệ có thể chữa được.
Hoặc trong bệnh tiểu đường, tế bào
tụy tạng không tiết ra kích thích tố insulin,
sẽ được thay thế bằng tế bào
tụy tạng lành mạnh khác để sản
xuất insulin. Các bác sĩ về máu, muốn có
tế bào mầm để thay thế tủy sống
trong việc chữa các bệnh thiếu hồng
cầu, bệnh ung thư máu, phục hồi sự
miễn nhiễm bị hư hao. Và nhiều thay
thế khác nữa.
Khi thực hiện được hoàn hảo, sự
thay thế này sẽ có ảnh hưởng nhiều
về kinh tế do thay v́ dùng dược phẩm,
chỉ việc thay thế tế bào hư là xong.
Thường thường đa số các nghiên
cứu khoa học đều được thực
hiện do ngân quỹ quốc gia đài thọ. Chính
quyền Clinton, quan niệm rằng ở giai đoạn
sớm nhất, phôi thai chưa phải là sinh vật và
nghiên cứu tế bào mầm từ phôi thai đông
lạnh sẽ bị tiêu hủy không phản đạo
đức, nên đă lấy công quỹ tài trợ.
Khi ông Bush lên cầm quyền th́ ông ta chặn sự
tài trợ đó v́ quan niệm bảo thủ, coi phôi
thai có khả năng thành bào thai.
Cho nên hiện nay đang có luật cấm dùng
tiền công để trợ cấp cho các dự án
nghiên cứu dùng tế bào mầm phôi thai trong
việc t́m cách điều trị thay thế tế bào.
Nhưng sự cấm chắc không tồn tại lâu,
v́ đă có đề nghị băi bỏ lệnh
cấm cũng như đă có nhiều trung tâm tư
nhân tài trợ nghiên cứu này. Nhiều người
e ngại nếu để cho tư nhân hoàn toàn tài
trợ th́ trong tương lai khi nghiên cứu thành công,
họ sẽ không tiết lộ kết quả, độc
quyền khai thác các trị liệu thay thế và thao túng
thị trường. V́ ngại như vậy nên chính
phủ Anh đă bỏ tiền tài trợ cho nghiên
cứu. Ngoài ra vốn do tư nhân tài trợ cũng
không nhiều và nghiên cứu sẽ chậm chạp hơn.
Tế bào mầm để làm ǵ?
Hiện nay, sự nghiên cứu tập trung vào các
tế bào mầm từ phôi thai v́ tính cách toàn năng
của chúng. Mà lấy đâu ra nhiều phôi thai bây
giờ để đủ cung ứng cho các cuộc
nghiên cứu?
Một ư kiến nói là lấy tế bào mầm
từ các phôi thai dự trữ tại các trung tâm
thụ thai nhân tạo. Trong mấy thập niên vừa
qua, sự thụ thai nhân tạo đă rất phát
triển, khoa học và chính xác. Khi một cặp
vợ chồng không thể có con qua giao hoan, bác sĩ
sẽ lấy trứng ở người nữ, tinh trùng
ở người nam, cho kết hợp trong pḥng thí
nghiệm rồi đặt vào dạ con người
nữ để được nuôi dưỡng thành
thai. Những trứng thụ tinh như vậy hiện
bây giờ có rất nhiều và được dự
trữ đông lạnh tại nhiều trung tâm sinh
đẻ mà nhiều cặp vợ chồng không
cần đến nữa. Chúng sẽ bị tiêu
hủy. Do đó các khoa học gia muốn lấy
tế bào mầm từ những phôi thai này để
nghiên cứu việc trị liệu thay thế trước
khi chúng bị hủy bỏ.
Một số các khoa học gia khác đi xa hơn,
muốn tạo phôi thai chỉ dùng cho nghiên cứu
trị liệu thay thế. Họ muốn có tế bào
mầm từ những phôi thai do kết hợp vô tính
(cloning), hoặc xin tinh trùng và trứng, cho thụ tinh
trong pḥng thí nghiệm rồi dùng phôi thai này cho nghiên
cứu, với sự đồng ư của người
cho. Theo họ, tế bào mầm như vậy sẽ tươi
hơn, hoàn hảo hơn phôi thai đông lạnh.
Với tế bào mầm phôi thai, chuyên gia sẽ khích
động để chúng sinh sản một cách không
giới hạn, ngơ hầu tạo ra được
nhiều thế hệ tế bào giống như tế
bào mẹ để dùng trong trị liệu thay
thế.
Dù bằng phôi thai nào, khi lấy tế bào mầm là
phải tháo rời phôi thai ở giai đoạn c̣n
non và như vậy sẽ hủy diệt phôi thai đó.
Đó là cốt lơi của vấn đề đạo
đức được đặt ra: phôi thai đă
có đủ tư cách như một bào thai chưa?
Khoa học gia và tế bào mầm
Một số khoa học gia ủng hộ việc dùng
tế bào mầm từ phôi thai và nghĩ đây là
việc b́nh thường. Hiệp hội Hoa Kỳ
về Y Học Sinh Sản cho rằng không có ǵ là
phản đạo đức khi tạo ra phôi thai
để dùng vào việc nghiên cứu. Một tổ
chức khác tiết lộ là họ đă thụ tinh
trứng và tinh trùng của nhiều người
tự nguyện cung cấp sau khi được
biết phôi thai sẽ được dùng để
nghiên cứu.
Dù là sự nghiên cứu dùng tế bào mầm phôi bào
trong trị liệu thay thế có thành công th́ một
vấn nạn quan trọng khác cần được
giải quyết. Đó là sự bác bỏ (rejection)
của cơ thể khi nhận tế bào của người
khác. Người nhận thường phải uống
các dược phẩm để ngăn ngừa
sự bác bỏ này, mà dược phẩm đó có
nhiều tác dụng phụ độc hại.
Để tránh sự bác từ, khoa học đang nghiên
cứu sự kết hợp vô tính phôi bào từ
tế bào của người thụ hưởng, tương
tự như bên Anh, vào năm 1997, người ta ta
tạo ra con cừu bằng thụ tinh không giống tính.
Thí dụ một người mắc bệnh Parkinson,
tay chân run rẩy, mặt vô hồn, v́ tế bào
thần kinh tiết ra chất Dopamine bị hư hao.
Chuyên gia sẽ lấy một tế bào nào đó trên
người này với đầy đủ DNA, cho
kết hợp với trứng không c̣n nhân di
truyền, trong một ống nghiệm kèm theo vài hóa
chất. Nếu mọi sự tiến hành tốt th́
một phôi thai mang DNA của người bệnh
sẽ được cấu tạo. Tế bào mầm
sẽ được tách rời, g̣ ép thành tế bào
thần kinh tiết dopamine, cấy cho người
bệnh. Thế là bệnh nhân Parkinson được
chữa khỏi.
Mới nghe, như chuyện phong thần, nhưng có
nhiều triển vọng thực hiện được
với các phương pháp nghiên cứu khoa học
hiện đại và với sự tiếp tay của
các khoa học gia thế hệ sau.
Cách đây vài tháng, hai nhà nghiên cứu Panos Javos và
Severino Antinori ở tiểu bang Kentucky đă công bố
trong một đại hội nhiều khoa học gia
nổi danh rằng họ đă thực hiện
được một số kết quả đáng
kể để tạo ra một con người đầu
tiên bằng thụ thai vô tính. Sự thụ thai này
hiện đang c̣n bị cấm đoán v́ e ngại
sẽ tạo ra những hài nhi bệnh hoạn,
khuyết tật, chết yểu.
Về quyết định của một vị nguyên
thủ quốc gia
Sau khi được báo cáo, theo dơi các cuộc tranh
luận, và tham khảo ư kiến các khoa học gia, tôn
giáo, Tổng thống Hoa Kỳ George W. Bush đă đi
đến quyết định là dùng quỹ liên bang
tài trợ các nghiên cứu tế bào mầm từ phôi
thai đông lạnh, không dùng đến, chờ
được hủy bỏ và hiện đang tồn
trữ ở một số trung tâm. Ông sẽ phủ
quyết và không trợ cấp thành lập trung tâm gây
phôi thai mới để lấy tế bào mầm cho
nghiên cứu.
Theo ông Bush: “Chúng ta không nên chấm dứt sự
sống của một sinh vật v́ ích lợi y khoa
của sinh vật khác. Tiến bộ của y sinh
học là điều đáng khích lệ, hoan nghênh,
đáng tài trợ nhưng phải tôn trọng giá
trị đạo đức”.
Quyết định này đă nhận được
nhiều khen, chê từ các phe bảo thủ cũng như
tự do, phe chống cũng như phe ủng hộ
nghiên cứu tế bào mầm. Cuộc tranh căi
chắc c̣n dài và sẽ tập trung ở mấy điểm
cốt yếu như:
Liệu một phôi thai c̣n khả năng
trở thành bào thai có đáng bị hy sinh để
lấy tế bào mầm cho nghiên cứu?
Có phải chỉ có tế bào mầm từ phôi
thai mới tốt cho nghiên cứu?
Phôi thai đă có sự sống như một bào
thai chưa?
Có nên dùng tiền đóng thuế của nhân dân
để tài trợ cho dự án nghiên cứu mang
nhiều trái ngược?
Và nhiều điểm khác nữa.
Kết luận
Các dự án nghiên cứu tế bào mầm để
trị liệu thay thế mới ở trong ṿng nghiên
cứu. Mới chỉ có hy vọng là nghiên cứu
sẽ mang lại vài kết quả tốt, hầu
giải quyết được một số nan
bệnh. Nhiều nghiên cứu gia uy tín cho là phải
đợi ít nhất một thế hệ nghiên
cứu gia nữa th́ mới hy vọng đạt
tới kết quả này.
Khoa học là vậy. Cần thời gian, cần kiên
tŕ với mục tiêu rơ ràng, nhân đạo. Các
cụ nhà ta xưa nay vẫn nhắc nhở: kiên
nhẫn là mẹ thành công. Mà khi đă thành công th́ các
nghiên cứu này sẽ làm một cuộc cách mạng
vĩ đại trong khoa trị bệnh.
Phần phụ thêm:
Tế bào gốc (cellule souche) là tế bào,
do sự phân cắt liên tục, có khả năng sinh ra những loại tế
bào đặc biệt: thí dụ những tế bào gốc của máu sẽ
cho ra những hồng huyết cầu và bạch huyết cầu. Từ khi mới
là phôi đến khi chết, cơ thể người chứa những tế
bào gốc nhưng nơi người trưởng thành khà năng phân hóa
của chúng bị giảm.
Biến tế bào
da thành tế bào tim
|
Tế bào gốc có
thể phát triển thành nhiều loại
tế bào trong cơ thể.
|
Vừa qua, Công ty PPL Therapeutics
(Mỹ), công ty đă nhân bản cừu Dolly, cho
biết họ đă thành công trong việc biến
đổi một tế bào da của một con ḅ thành
một tế bào cơ tim. Nghiên cứu này mở ra
triển vọng to lớn trong việc tạo ra các mô
thay thế dùng trong cấy ghép mà không cần sử
dụng đến các tế bào gốc phôi.
Trước đây,
muốn có các mô mới để cấy ghép, các nhà
khoa học phải dùng đến những tế bào
gốc phôi người. Chúng là loại tế bào có
thể phân hoá và phát triển thành tất cả các
dạng mô khác nhau xây dựng nên cơ thể. Ở
tế bào gốc của người lớn, khả năng
đó kém đi rất nhiều. Áp dụng kỹ
thuật của nghiên cứu mới này, các nhà khoa
học có thể sử dụng tế bào gốc
của người lớn để phát triển thành
các mô thần kinh, cơ tim hay thậm chí các tế bào
năo, phục vụ cho việc cấy ghép mà không
phụ thuộc vào tế bào gốc phôi người.
“Họ là những người
đầu tiên nhân bản một động vật,
là những người đầu tiên thay đổi
cấu trúc gene của một động vật nhân
bản. Đến nay họ lại là những người
đầu tiên cải biến một tế bào thành
một tế bào khác. Họ đă tiến gần
tới việc giải quyết được một
vấn đề nan giải trong y học, đó là
sự thiếu hụt nguồn cung cấp tế bào
gốc phục vụ cấy ghép trên người”,
Erling Refsum, nhà phân tích công nghệ sinh học của
tổ chức Nomura đă nhận định về thành
công này của PPL.
Nghiên cứu mới cũng
sẽ làm dịu đi các cuộc tranh căi "bất
tận" giữa các nhà khoa học và những nhóm
tôn giáo phản đối việc sử dụng phôi
người.
(vnExpress) |