Alexandre Le Grand (356 TCN -323 TCN) hoàng đế trẻ tuổi tài ba xứ Macédoine

Sinh tại Pella, thủ đô nước Macédoine cổ ngày tháng 7 năm 356 TCN và mất ngày13 tháng 6 năm 323 TCN.

Alexandre là con vua Philippe II vua nước  Macédoine và Olympias, con gái vua nước Molosses tại Epire. Như các con  của các  vua khác được  các  thầy đặc biệt kèm học, Alexandre được Aristote dạy triết lý, chính trị và  nghệ thuật cai trị. Ông  rất thích sách của Homère và  ngủ với bản  sao cuốn Iliade (1) để dưới gối

Lúc  bấy giờ, các  thành phố như Ephèse, Milet bị quân  Ba Tư (Perse) thống trị và  các đô thị Hy Lạp (Grèce) cũng có ý đột nhập bên  ngoài biển Egée, nhưng các vua Perse còn  làm chủ.

Tử lúc  lên  16 tuổi, được ban  quyền hành và ấn tín của vua, Alexandre thay cha nhiếp chính. Không  bao lâu sau, ông  dẫn đầu quân đội và thống chế được  dân Maides ương  ngạnh. 

Con ngựa Bucéphale

Một hôm có người đem con ngựa đến  giới thiệu cho vua Philippe để bán với giá 13 talents (2). Con ngựa nàyhăng và bất kham. Trong  lúc  Philippe sắp bỏ đi, Alexandre nói: "Người ta đã làm mất con ngựa vì không có khả  năng  và thiếu can đảm, họ không biết lợi dụng  con ngựa giỏi".  Philippe trả lời: "Con  khiển trách những  người lớn tuổi hơn con, vậy liệu con có hiểu biết hơn họ để  điều khiển con ngựa này không?" . Và  Alexandre đã khống trị con ngựa bất kham Bucéphale.

Cũng  trong  năm này, nhân dịp lễ cưới của Cléopâtre (3), em gái của Alexandre, vua Philippe bị một người Macédoine ám sát. Alexandre  lên ngôi mới 20 tuổi. Ông  phải đương đầu với quân  mưu phản chống  lại sự lên ngôi của ông, nhưng ông  nhanh chóng  khôi phục  quyền  làm vua của nước  Macédoine của  mình. Ông tự phong cho mình làm tư lệnh cho "Liên  Minh Corinthe"  (ligue de Corinthe) nhân  lúc  họp đại hội quốc gia năm 336 TCN.
Ligue de Corinthe  do Philippe II nhóm họp  các  thành phố và  quốc  gia Hy Lạp năm 338 TCN chống  lại nước  Ba Tư (Perse). Philippe được  bầu làm tư lệnh quân đội.

Năm sau Alexandre phải can thiệp xứ Balkans (4) để dập tắt các  cuộc  nổi loạn dân Thrace và  khi trở về Macédoine, ông  đương đầu và dẹp tắt cuộc khởi nghĩa dân  Hy Lạp  tại Thèbes, thành phố bị càn quét trừ các đền thờ, dân chúng biến thành nô lệ.

Cái gút Goedien

Cái gút Goegien là  cái gút bằng vỏ cây thù du (cornouiller), quấn chặc rất phức  tạp nên rất khó gỡ ra do đó không  ai gỡ được. Nghe đồn  hễ ai gỡ được sẽ làm bá chủ  châu Á. Alexandre thấy mình gỡ không được, bèn lấy kiếm chặt làm hai khúc.

Sau đó ông  chiếm thủ đô Daskyleion nước Phrygie mà không  cần  đánh nhau. Sardes, thủ đô Perse cũng  mở cửa cho dân  Macédoine vào  và dâng  châu báu cho ông. Chính quyền được thiết lập nhanh chóng, công việc hành chính các  thành phố thắng  được được  bảo tồn, chế độ dân chủ được thành lập, người Hy Lạp và Macédoine  được giữ chức  vụ chính.

Trong  mùa  Hè năm đó, Ephèse, nổi tiếng  nhờ đền miếu thờ nữ thần Artémis -một trong  7 kỳ quan thế giới- bị quân đội Ba Tư bỏ rơi; Milet cũng  bị rơi vào tay Hy Lạp nhưng  nhờ hạm đội của Alexandre đã phòng  bị trước sự tấn công của Ba Tư nên rút quân  đến Halicarnasse. 

Đế quốc Alexandre

Hết mùa Đông, Alexandre tiếp tục đi về  hướng  Nam và  đối diện với quân đội Perse, tại Isos (Syrie). Đội ngũ Ba Tư khổng  lồ: có nguồn tin nói là 300 ngàn  quân, cũng có tin  cho là 600 ngàn. Nhưng   Ba Tư không thể dàn quân ra trong  những  cánh đồng chật hẹp ở Cilicie nên  quân  Macédoine  làm chủ tình hình nhanh chóng. Darius  bó buộc  phải vừa đánh vừa chạy để lại mẹ ông Sisygambis, vợ ông Stateira và  ba con  ông cùng  với  áo, cung tên  và  xe hoàng gia.

Trên đường đến Babylone.
Mùa Xuân năm 331 TCN, quân của Alexandre đi Babylone. Darius tị  nạn tại đó và  gây một quân đội khổng  lồ với một triệu quân (theo một số tác giả). Đoàn quân  này dừng tại một cánh đồng rộng gần  làng Gaugamèles hy vọng  sẽ dùng  các  kỵ sĩ tiếng tăm đến từ Scythe và Bactriane. Ngày 1 tháng  10 hai bên đụng độ, binh của Alexandre vượt qua sông Tigre và  làm chủ tình hình.

Thêm một lần nữa Darius chạy trốn và  để lại một kho tàng 100 tấn bạc và cửa mở rộng  đón Alexandre. Ông thắng trận tiến  vào đô thị Ba Tư và  lần thứ nhất, sự  khác  biệt với các thành phố khác  là người Hy Lạp không chiếm đoạt quyền  hành của người Ba Tư: thí dụ như Mazée, vị tổng đốc  Ba Tư (satrape)  của Darius  lấy chỗ của Darius.

Cuối tháng  Chạp, Suse đầu hàng trong cùng điều kiện và một người Ba Tư trở thành thống đốc của đô thị.
Kho báu thêm một lần nữa càng  thêm huy hoàng: 40 đến 50 ngàn talents (tương đương với 100-1250 tấn vàng)

Mục tiêu : Persépolis

Cuối năm 331 TCN, Alexandre lên đường đi Persépolis và  sau khi chiến thắng những chiền  lũy dọc đường, ông  đến trước  cửa thành vào tháng  Giêng  năm 330. Ông  vào thành mà không  bị  một phản  kháng  nào hết nhờ liên  kết với Tiridatès người Ba Tư đã hứa cho ông thành phố này. Quân của Macédoine  cướp bóc trong thành phố, đàn ông bị tàn sát, đàn bà  bị làm nô lệ.

Sau Persépolis là tới phiên Pasargades rơi vào tay người Macédoine, đó là thủ đô cũ của Ba Tư, cách Persépolis 40 cây số, được xây dựng bởi Cyrus sau khi ông  này thắng trận Mèdes

Kết thúc đời Darius
Từ khi bại trận Gaugamèles, Darius trốn trong  núi Médie, tại Ectabane. Nới đó ông  có ý định thành lập lại quân đội với số  người còn  sót lại, nhưng  Bessos, tổng đốc của Bactriane làm một cuộc đảo chính chống  lại ông, và  tháng  7 năm 330 khi Alexandre đến gần, Bessos đã ám sát Darius. Alexandre thấy Darius chết trong tay của Bessos, nên  lợi dụng cơ hội này để xác định quyền hành của mình bằng  cách cho người đi tìm kẻ giết vua.

Trả thù Darius
Darius  mất, Alexandre được  phần  lớn giới quý tộc  Ba Tư xem ông  là  vua  mới của nước  họ. Ông  theo phong tục Ba Tư: một  hậu cung với 365 cung  tần và  dùng  ấn tín của Darius. Bao nhiêu đó chưa đủ để trả thù Darius, mùa Xuân năm  329 ông giết Bessos. Ông đi dọc theo thung  lũng Panshir (nay là Afghanistan) đến  Bactriane nơi đó ông  triệt hạ binh sĩ của Bessos. Những  kẻ phản nghịch bị  hành hạ trước  khi bị đưa ra tóa ở Ectabane. Trong  những  năm kế tiếp, Alexandre  trải rộng đế quốc  mình cho tới tận miền Bactriane và Sogdiane và  mùa Xuân  năm 327 TCN, ông  đi Indus

Vụ kiện Kleitos

Trong  khi đế quốc  ông  to lớn dần, Alexandre  càng  tự sát nhập vào phong tục  Ba Tư. Trong  bữa tiệc  rượu tại Samarkand, bạn thời niên thiếu của ông  có ý kiến  về  ông. Tức giận, ông  đứng dậy và  giết bạn  với chính bàn tay mình.

Đám cưới của Alexandre

Theo nhiều người Macédoine, ông truyền bá  văn  minh Hy Lạp khắp đế quốc và đồng hóa dân bị trị bằng cách cho cưới dân bị trị. Ông cho lính Hy Lạp cưới cùng  một lúc 10 000 đàn  bà Ba Tư. Các  tướng được cưới vợ thêm và chính ông cũng cưới thêm để làm gương: mùa Đông 328-327 TCN, Alexandre  kết hôn với Roxane, con  gái một nhà quý tộc Ba Tư.       

Vua Poros

Mùa Hè năm 326 Alexandre tiếp tục cuộc chinh phục trên  đế quốc Ba Tư, đặc biệt là Ấn Độ phương Tây chống với vua Poros. Nhưng  khi đến bờ Hyphase (Béas), binh sĩ từ chối không chịu tiếp tục  nữa. Từ lúc  bắt đầu khởi hành  năm 334 TCN họ đã đi 20 ngàn  cây số và  muốn trở về với gia đình. Tại gần Nicée và Bucéphalie, Alexandre cho xây một  tàu để một phần  binh sĩ của ông về vịnh Ba Tư bằng đưởng biển. Một phần khác do ông  cầm đầu, đi theo dọ  bờ biển và  đoàn  quân thứ ba đi ngang  qua trong  nước.  Cả ba  đoàn  quân  đều thật là  khổ sở: thiếu nước, thiếu thực  phẩm trong  sa  mạc  với đoàn quân của Alexandre và  trên biển với đoàn  quân của  Néarque.

Cuối cùng năm 324 TCN, họ  đến được Suse.

Ông di chuyển từ thành phố này đến  thành phố nọ, từ Suse đến Babylone và  tổ chức  mọi thứ:

- Quan viên cai tri cũng có thể  là quan văn, quan võ, hay chuyên viên tài chính. Quyền hành không  bao giờ tập trung  trên  một nguời mà chia ra cho nhiều người  và được tổ chức  theo lối kiểm soát lẫn nhau. Chế độ cai trị địa phương, tự trị.

- Mở mang  kinh tế, chấn hưng  canh nông, kỹ nghệ bàng cách kiến thiết thêm những  bến  tàu, đường sá, sông đào, biến sa  mạc thành làng, tìm trồng  ây mới olive, nho

Kết quả để lại:

Khoa địa lý: biết rõ thêm quả địa cầu

Ngành vạn  vật do Aristote nghiên cứu

Những công trình xây cất lớn

Nhưng ngày 3/06/323 TCN, sau một bữa tiệc, ông  bị sốt nặng và mất ngày 13 sau đó (*).

Trong  khoảng thời gian  là 10 năm, Alexandre đã tạo dựng  một đế quốc  khổng  lồ, tiêu diệt hoàng  gia Ba Tư, nhưng  ông  không  có  con  nối dõi

Kết luận:

Lên ngôi 20 tuổi, chinh phục Grecque, Egypte, thành lập thành phố Alexandrie, vượt sông Euphrate, Tigre, chiến thắng  Perse lúc 33 tuổi, đánh Babylone, Suse, vượt qua sông Indus, chiến thắng vua xứ Pendjab là Poros. Ông  muốn  đi xa hơn  nhưng  quân Macédoine  không chịu, phải lui lại Babylone.

Cuộc viễn chinh của Alexandre Le Grand đã mang  lại cho những  nước  bị chiếm hưởng được nền văn  minh rực rỡ của Hy lạp

Đế quốc của Alexandre  bắt đầu từ biển Adriatique đến sông Gange (Hằng Hà), từ Hắc hải đến vịnh Perse, từ sông  Danube đến sa mạc Libye. Alexandre  chọn Suse và Babylone làm hai thủ đô và để giữ trật tự, ông  phải dùng chính sách nhu cương thủ đoạn  hay mua chuộc. Và muốn dân trung thành, ông dùng thần thánh hóa cá nhân của ông

Dịch từ nguồn:

http://www.3dsrc.com/alexandrelegrand/index.php

Bài đọc thêm:

(*) Nghi vấn về cái chết của Alexandre Đại Đế

     Cuộc diện kiến giữa hoàng đế Alexandre Le Grand và nhà hiền triết Diogène

     Cách làm việc của Aristote

(1) http://philoctetes.free.fr//homereil.htm

(2) 13 talents  năm 336 TCN giá trị khoảng  1 triệu francs năm 2000

 (3) Không  phải nữ hoàng Cléopâtre thời César, mà là con  gái út của Ptolémée Aulète, lên ngôi lúc17 tuổi (năm 48 trước Công  nguyên)

(4) Balkans, tiếng  Turc (Thổ) có nghĩa là "núi", là  bán đảo gồm  Grèce, Albanie, Serbie, Croatie, Slovénie và Roumanie.

© http://vietsciences.free.fr  và http://vietsciences.org   Võ Thị Diệu Hằng