Robert
Hooke (1635 – 1703)
Robert Hooke sinh ngày
18 tháng 9 năm 1635 tại đảo Wight ở ngoài khơi bờ biển phía
nam của nước Anh. Cha của Robert là một giáo sĩ Tin Lành, qua
đời khi cậu mới 13 tuổi. Vào lúc này, Robert chuyển lên thành
phố London để học nghề với Sir Peter Lely, một họa sĩ đứng
đầu về môn vẽ chân dung. Nhưng mặc dù Robert có tài, cây
cọ và các chất liệu vẽ cũng như cách làm việc không thích
hợp với sức khỏe yếu đuối của cậu. Robert Hooke đành thôi
nghề hội họa, quay sang học một nghề chân tay khác. Tài khéo
tay mà cậu được luyện tập vào thời gian này đã trở nên
rất hữu ích cho Robert Hooke về sau.
Khi qua đời, cha của Robert Hooke đã để lại cho con 100
bảng Anh. Đối với thời bấy giờ, đây là một số
tiền rất lớn. Nhờ món tiền này, Robert theo học trường
Westminster cho tới tuổi 18 rồi sau đó vào trường đại học
Oxford. Trong các năm này, Robert làm nhiều công việc để
kiếm thêm tiền đồng thời vẫn tỏ ra là một sinh viên
xuất sắc.
Trong khoảng thời
gian theo đại học Oxford, Robert Hooke đã gặp Christopher Wren và
Robert Boyle. Vào thời đó, Boyle hơn Hooke 8 tuổi và là một nhà
khoa học xuất sắc lại giàu có. Boyle đã mướn Hooke làm người
phụ tá cho mình trong phòng thí nghiệm. Nhiều người tin
rằng các công trình nghiên cứu của Boyle, kể cả các định
luật về chất khí, đều do khả năng tinh thần và tài khéo
léo của Robert Hooke. Khi chiếc bơm chân không được chế
tạo trong phòng thí nghiệm của Boyle và được mọi người
gọi là chiếc máy của Boyle, chính ông Robert Boyle đã phải
tuyên bố một cách công khai về công lao của Hooke trong việc
thực hiện chiếc bơm này.
Robert Boyle
Còn về Christopher Wren, nhà khoa học này rất nổi danh
về Hình Học và vào năm 1660, trở nên Giáo Sư Thiên Văn
của trường đại học Oxford. Năm 1663, ông Wren bắt đầu vào
nghề kiến trúc và đã nổi danh do vẽ kiểu nhà thờ Saint
Paul của thành phố London. Tại nhà riêng của ông Wren, các nhà
khoa học Anh đã tụ họp lại thành Trường Vô Hình để bàn
luận về Khoa Học và sau đó, trường này trở thành Viện
Khoa Học Hoàng Gia (The Royal Society).
Vào năm 1662, Robert Hooke được bổ nhiệm làm trưởng
ban khảo sát (curator of experiments) của Viện Khoa Học Hoàng
Gia, lãnh nhiệm vụ thực hành lại các thí nghiệm cho các
hội viên khác thấy rõ, nhờ vậy ông đã quen thuộc với
mọi ngành khoa học thịnh hành vào thời bấy giờ. Robert
Hooke được bầu làm hội viên của Viện Hoàng Gia vào năm
1663 và được bổ nhiệm làm Giáo Sư Hình Học (Gresham
Professor) của đại học Oxford vào năm 1665.
Khi
Viện Hoàng Gia nhận được các bức thư của Anton Van
Leeuwenhoek mô tả những điều tìm thấy trong thế giới cực
nhỏ, Viện đã hỏi mượn chiếc kính hiển vi của nhà phát
minh người Hòa Lan kể trên nhưng bị khước từ. Robert Hooke
được Viện giao phó cho việc kiểm chứng các khám phá của
Van Leeuwenhoek, ông liền chế tạo một kính hiển vi kép rất
hữu dụng rồi sau đó còn thực hiện hơn 60 công cuộc khảo
sát bằng kính hiển vi, gồm cả sự khám phá ra tế bào
thực vật. Hooke đã vẽ một cách rất tỉ mỉ những gì ông
đã quan sát thấy, chẳng hạn như cách cấu tạo của lông
chim, mắt ruồi, con rận, con bọ chét. Những bức vẽ giá
trị này được ông phổ biến qua tác phẩm Micrographia xuất
bản vào năm 1664. Như vậy Robert Hooke là người đã phổ
biến cách chế tạo và cách dùng kính hiển vi, trong khi Van
Leeuwenhoek được gọi là cha đẻ của thứ kính đó.
Vào năm 1666, một trận hỏa hoạn rất lớn xẩy ra
tại thành phố London. 80 phần trăm thành phố bị thiêu rụi
khi ngọn lửa được dập tắt. Công việc thiết kế lại thành
phố được giao cho Christopher Wren và Wren đã thuê Robert Hooke
làm phụ tá tại phòng kiến trúc. Chính Robert Hooke đã vẽ
nhiều đồ án gồm những công sự xây cất vuông góc, với các
đường phố thẳng góc với nhau. Nhưng mặc dù rất hoàn
hảo, một số dự án bị bác bỏ vì sự phản đối của
chủ nhân các tòa nhà còn lại. Cũng vì thế thành phố London
ngày nay vẫn còn nhiều đường phố chật hẹp và nhọn góc.
Robert Hooke là một nhà chế tạo dụng cụ khéo léo. Ông
đã mang kiến thức về quang học của mình áp dụng vào
việc đo lường thiên văn. Hooke cũng đã vẽ kiểu nhiều
dụng cụ đo đạc hàng hải gồm cả dụng cụ đo bằng âm
thanh và dụng cụ thu thập nước biển ở các chiều sâu khác
nhau. Hooke còn cho ấn hành các tập san khí tượng dưới
quyền bảo trợ của Viện Hoàng Gia. Ông cũng xác định sự
ảnh hưởng tới thời tiết do cách xoay tròn của địa cầu
và do sự bức xạ của mặt trời.
Năm năm trước khi Isaac Newton phổ biến tác phẩm
“Nguyên Lý” trong đó có nói về lực vạn vật hấp dẫn,
Robert Hooke đã trình bày một bài về lực hấp dẫn trong vũ
trụ. Tới khi tác phẩm của Newton ra đời, Hooke cho rằng
Newton đã dùng kiến thức của mình mà không nói rõ ra. Vì
vậy giữa hai nhà khoa học này đã xẩy ra sự xích mích chua
chát. Thực ra Newton đã lập ra công thức cho lý thuyết của
ông 10 năm trước khi tác phẩm “Nguyên Lý” được xuất
bản.
Vào năm 1676, Robert Hooke phổ biến định luật đàn
hồi theo đó độ dãn của lò xo thì tỉ lệ với sức kéo.
Nguyên tắc này được áp dụng vào việc phát minh ra lò xo
xoắn. Cách phân tích lò xo khiến cho ông phát minh ra đồng
hồ. Vào thời bấy giờ, nhiều người đã dùng đồng hồ
quả lắc nhưng phải đặt loại đồng hồ này tại một nơi
cố định. Nếu mang lên tầu biển, đồng hồ sẽ chỉ sai
giờ và sẽ chạy chậm lại nếu tới gần đường xích đạo
do trọng lực giảm. Robert Hooke đã thay thế quả lắc bằng
một bánh xe chao và dùng một lò xo cân bằng (balance spring)
giao động theo nhịp độ đều đều chung quanh tâm. Lần này,
Hooke đã thành công trong cách cải tiến đồng hồ nhưng một
phát minh tương tự đã được Christian Huygens thực hiện và
cầu chứng vào năm 1675, vì vậy lại xẩy ra vụ xích mích,
nhưng sau đó giới khoa học đều đồng ý rằng Hooke đã khám
phá ra trước và bằng phát minh của Huygens vẫn có giá trị.
Tại Viện Khoa Học Hoàng Gia, Robert Hooke đã giữ chân
tổng thư ký cho tới năm 1682, rồi khi không còn đảm nhiệm
chức vụ này, ông vẫn gửi các bài khảo cứu tới Viện.
Robert Hooke không lập gia đình. Ông chỉ có một người cháu
gái sinh sống với ông để coi sóc công việc nội trợ. Hai năm
sau khi ông qua đời vào năm 1703, các tập sách ghi chú của ông
được xuất bản với 400,000 chữ, chứng tỏ kiến thức
của ông rất rộng rãi về nhiều phương diện khoa học./.
© http://vietsciences.free.fr http://vietsciences.org Phạm Văn Tuấn