Galien (131-201) thầy thuốc lớn nhất thời Cổ đại, sau Hippocrate.
Sinh năm 131 tại Pergame, Claude Galien là con của Nicon, một kiến trúc sư uyên thâm giàu có của Hy Lạp. Lúc 15 tuổi, ông bắt đầu học logique và triết học tãi thành phố nơi ông sinh ra. Nhưng hai năm sau, cha ông thấy một giấc mơ lạ kỳ, trong giấc mơ đó, ông thấy Claude Galien trở thành một nhà thuốc đại tài. Từ đó Nicon hướng dẫn con trên con đường đó vì theo ông, Galien đã được tiền định.
Sau khi cha mất, Galien quyết định rời Pergame để du học. Ông tới Smyrne ở Corinthe, rối Alexandrie. Sau đó ông viếng Cilicie, Phénicie, Palestine, Scyros, các đảo Crête và Chypre. Và lợi dụng chuyến du hành đó để học những bài học của các thầy thuốc nổi tiếng nhất vùng địa trung hải này. Lúc 29 tuổi, Galien trở về Pergame và làm thầy thuốc cho trường Những người đấu kiếm (Ecole de gladiateurs). Nhờ có những nhân vật tình nguyện, ông hoàn thiện kiến thức về giải phẫu củ mình và phát minh cách điều trị những tổn thương thần kinh.
Sau bốn năm ông cảm thấy cần phải đào sâu thêm nhiều nữa nên đến Rome, một nơi có nhiều triển vọng. Nơi đây ông thành đạt lớn nhờ có biệt tài chẩn đoán bệnh. Ông kể chuyện về một người đàn bà La Mã đến khám bệnh, ông biết ngay bà ta chẳng có bệnh nào cả, trừ bệnh si tình một anh chàng hát rong. Người ta ca tụng sự hiểu biết về cơ thể học của ông. Ông có cách giải độc cho bệnh nhân mà những thấy thuốc đồng thời không biết dùng. Ông chữa trị cho vợ của Flavius Boethus, nhân vật trong chính quyền La Mã rất có uy quyền và kết bạn và được ông này yểm trợ. Sau đó ông được làm thầy thuốc gia đình cho hoàng đế La Mã nổi tiếng Marc Aurèle (Các bạn xem phim La chute de l'empire romain, và gần đây Le gladiateur, phim kể về những ngày cuối cùng của César Marc Aurèle và con trai ông là Commode)
Khi chữa trị thì ông theo truyền thống Hippocrate, nhưng về cơ thể học hay sinh lý học thì ông hướng về Aristote hơn.
Ngoài
sinh lý học (physiologie) là đề tài ông ham thích nhất, ông
còn khào cứu về lĩnh vực vệ sinh và dược phẩm (những
cây thuốc). Nhưng căn bản của y học đối với ông vẫn
là cơ thể học. Ông làm phẫu thuật trên động vật
(thường là khỉ) vì autopsie (giải phẫu và khám nghiệm
người chết) lúc bấy giờ bị cấm. Chính vì vậy mà có
khi những kết luận về cơ thể học bị sai. Tuy
nhiên Galien có những nghiên cứu quan trọng về các cơ bắp
và hệ thống thần kinh. Ông tả rất đúng cuộc hành
trình của luồng thần kinh từ não bộ và nghiên cứu ảnh
hưởng của sợi thần kinh trên cử động bắp thịt. Ông
còn tả sự khác biệt giữa máu của động mạch vả
tĩnh mạch. Nhưng ông lầm về chức năng của
gan và tim, cho rằng gan là trung tâm của tuần hoàn.
Sơ dồ sinh lý học của ông dựa trên học thuyết 4 yếu tố (nước, khí, đất, lửa) kết hợp với 4 tính chất vật lý (nóng, lạnh, ẩm, khô) ảnh hưởng trên 4 thể dịch (máu, mật, nước dãi (pituite), atrabile ( mật đen, gây sự buồn trầm uất)
Galien trải rộng học thuyết Hippocrate và thêm vô 4 tính khí con người nhiệt tình, lạnh lùng, buổn bã, nóng giận.
Dựa trên căn bản các thuyết của
Aristote, Galien quy các hiện tượng sinh lý cho các lực
huyên bí làm nhiệm vụ do những tác nhân gọi là pneuma
(esprit, tinh thần). Có 3 dạng pneuma tương đương với
3 lực: pneuma thiên nhiên được tạo thành
trong gan, các pneuma sống (esprits vitaux) được
tạo thành trong tim và động mạch và các pneuma tự
nhiên do bản năng (esprits animaux) được tạo thành trong não bộ. Những chức
năng tương đương là thiên
nhiên như sự ăn uống, sống như co bóp
tim và đam mê, bản năng như sự thông minh và
cảm giác. Sơ đồ sinh lý này là căn bản cho tất cà nền
y học thời Trung cổ.
Nhưng Galien không khiêm nhường như Hippocrate. Tuy có tài năng, thông thái và thành công, ông say mê "tự đánh bóng" lấy mình nên những y sĩ đương thời ganh tị và oán hận ông. Họ cho ông là "y sĩ huênh hoang", "kẻ nói những nghịch biện", "người làm những kỳ công"... Trước sự thù nghịch ngày càng tăng Galien quyết định rời khỏi Rome năm 167. Sư ra đi trùng hợp với bệnh dịch hạch xuất phát là cơ hội cho những kẻ gièm pha kết tội ông là hèn nhát. Dù thế nào đi chăng nữa, Galien đi du lịch một thời gian trước khi trở về Rome, khi Marc Aurèle kêu ông về chăm sóc sức khoẻ cho hai con trai ông là Commodus et Sextus. Nên ông mới trở lại dạy học và viết các tác phẩm của ông cho đến ngày ông mất, có lẽ năm 201 tại Rome hay Sicile.
Tác phẩm của Galien đăc biệt phong phú. Gổm khoảng 500 bài tiểu luận về y khoa, triết lý và đạo đức mà rất nhiều bài bị thiêu hủy vì đền Hòa Bình bị cháy năm 192. Nhưng có nhũng bài đến được với chúng ta nhờ các bài dịch về y khoa do các nhà trí thức arabe thời Trung cổ làm.
Ảnh hưởng của các bài viết của Galien rất lớn, từ thế kỷ thứ 2 đến thế kỷ thứ 15 chúng dúng để tham khảo y khoa và chỉ bị bài bác rất trễ sau này, bài bác một cách dè dặt vì tầm vóc to lớn của chúng đối với nhà thờ Rome cho đến thời Phục Hưng. Thật ra vì Galien tin rằng có sự hiện hữu của Chúa , duy nhất, sáng tạo ra cơ thể con người . Điều này được nhà thờ chấp nhận ông. Nên từ lâu lắm không ai dám chống lại Galien bởi vì chống Galien tức là chống lại nhà thờ.
Bài đọc thêm:
© http://vietsciences.free.fr Võ Thị Diệu Hằng