Homer (tương truyền bị mù) tác giả Hi Lạp của Iliad và Odyssey, hai thiên anh hùng ca đã thay đổi cuôc đời Heinrich Schlieman

Sophie Engastromenos đeo nữ trang được khai quật ở thành Troy.

Cuộc khai quật thành Troy. Hình do chính Schliemann vẽ

Ngọn đồi Hissarlik, nơi khai quật di tích thành Troy

Quang cảnh khu vực khai quật thành Troy

Mặt nạ của Agamemnon, vị lãnh tụ của dân Hi Lạp trong trận chiến thành Troy. Mặt nạ được phát hiện trong số các vật tuỳ táng bằng vàng trong 5 mộ huyệt chôn xác chiến binh, khai quật tại Mycenae (Mykene) từ tháng 8 đến tháng 12-1876.

Hàng chữ khắc bằng tiếng Hi Lạp trên lối vào lăng mộ của Heinrich Schliemann: «Nơi dành cho Anh hùng Schliemann» Phiên âm Latin là: Heroi Schlimannoi

Thi hài Heinrich Schliemann được đưa về Athens. Tang lễ diễn ra ngày 04-01-1891, và ông được an táng phía nam thành phố Ilissus, trong một lăng mộ mà Schliemann đã xây dựng sẵn cho ông trên một ngọn đồi. Hàng chữ khắc trên cổng đi vào lăng mộ là một tuyên ngôn mạnh mẽ cho thấy ông muốn hậu thế nhớ mãi đến ông như thế nào. Hàng chữ khắc bằng tiếng Hi Lạp vỏn vẹn mấy chữ: «Nơi dành cho Anh hùng Schliemann».●

Lăng mộ của Heinrich Schliemann

GHI CHÚ: Bài viết trên đây tổng hợp thông tin từ một số trang web tiếng Anh và tiếng Đức. Các hình ảnh cũng vay mượn từ những trang web này.

Nhà bảo tàng Heinrich Schliemann, xây năm 1980 trên nền nhà cũ của bố mẹ ông, tại số 1 đường Linden, 17219 Ankershagen, Mecklenburg. Ông chỉ sống ở đây đến năm 8 tuổi. Nhà bảo tàng cung cấp thông tin về cuộc đời và công việc khảo cổ của ông, đồng thời trưng bày khoảng 40 cổ vật do khai quật di tích Troy và Mycenae thí dụ như những đồ gốm, đồ đồng thau, những mảnh vàng, v.v.

6.1.1822 Johann Ludwig Heinrich Julius Schliemann chào đời, là con thứ 5 của mục sư Ernst Johann Adolf Schliemann và bà Therese Sophie.

22.3.1831 Mẹ của Schliemann mất năm bà 38 tuổi, sau khi sinh đứa con thứ 9.

1836 Ông được nhận vào phụ việc mua bán ở một cửa tiệm tại Fürstenberg.

1842 Schliemann làm nhân viên văn phòng tại Amsterdam. Thời gian này, ông tự học các tiếng Hà Lan, Anh, và Pháp.

1843 Schliemann học các tiếng Tây Ban Nha, Ý, và Bồ Đào Nha.

1844 Schliemann làm nhân viên văn thư và kế toán ở văn phòng của một công ty thương mại tại Amsterdam và ông học tiếng Nga.

1851 Ông đi California, Mỹ.

24.10.1852 Schliemann kết hôn với Petrowna Lyshina (1826-1892); về sau ông có 3 con với bà, đó là: Sergej (trai, 1855-1941), Natalia (gái, 1858-1868), và Nadeshda (gái, 1861-1935).

1854 Schliemann học các tiếng Thuỵ Điển, Đan Mạch, Ba Lan, và Slowenisch.

1856 Schliemann học tiếng Hi Lạp hiện đại.

1857 Schliemann học tiếng Hi Lạp cổ đại và tiếng Latin.
Tháng giêng 1859 Ông đi sang phương Đông, học tiếng Ả Rập.

1864 Schliemann giải thể công ty của ông tại St. Petersburg, rồi chu du thế giới đến Ai Cập, Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản, Bắc Mỹ, và Trung Mỹ. Ông học tiếng Hindustani (một ngôn ngữ tương cận với Hindi và Urdu).

1866 Ông xác định ngọn đồi Hissarlik có di tích thành Troy mà Homer nhắc đến.

1866 Tại Paris, Schliemann học các môn: cổ học, ngôn ngữ học, triết học sử, văn chương, ngữ văn, và khảo cổ học. Ông học tiếng Phạn (Sanskrit) và Ba Tư.

1867 Ông viết quyển sách đầu tay, nhan đề «La Chine et le Japon au Temps Présent» (Trung Quốc và Nhật Bản hiện nay).

1869 Ông viết quyển sách thứ hai, nhan đề «Ithaque, le Péloponèse, Troie, Recherches archéologiques» (Đảo Ithaque, bán đảo Péloponèse, thành Troie, nghiên cứu khảo cổ). Ông được Đại học Rostock phong Tiến sĩ Triết học.
Tháng 3 đến tháng 7-1869 Ông đi Indianapolis, Bắc Mỹ; được nhập tịch Mỹ.

30.6.1869 Ông ly hôn với người vợ đầu (Petrowna Lyshina).
24.9.1869 Tại Nhã Điển (Athen), Schliemann kết hôn với Sophia Engastromenos (1852-1932), một thiếu nữ Hi Lạp 17 tuổi. Về sau ông bà có hai con: Andromache (1871-1962) và Agamemnon (1879-1954). Ông di cư sang Nhã Điển.

Tháng 2 đến tháng 4-1870 Ông khai quật thử nghiệm tại đồi Hissarlik để khẳng định vị trí các tầng khảo cổ của thành Troy.

1870 Schliemann học tiếng Thổ Nhĩ Kỳ.

Tháng 11-1870 Cha của Schliemann qua đời.

Mùa thu 1871 Ông bắt đầu đợt khai quật thành Troy và bố trí đào con hào theo trục Bắc Nam.

31.5.1873 Schliemann phát hiện và tẩu tán cái gọi là «Schatz von Priamos» (Kho báu của vua Priam).

Mùa thu 1875 Ông cho khai quật tại Ý và đảo Sicily của Ý.

13.1.1876 Schliemann trở thành hội viên danh dự của Luân Đôn Cổ Đại Hiệp Hội (Society of Antiquaries of London).

Tháng 8 đến tháng 12-1876 Tại Mykene, Schliemann phát hiện năm mộ huyệt chôn xác chiến binh với các vật tuỳ táng bằng vàng, trong số đó có mặt nạ Agamemnon.

Tháng 9-1877 Schliemann trở thành hội viên danh dự của Hiệp Hội Nhân Loại Học, Nhân Chủng Học, Cổ Sử Học Đức Quốc (Deutsche Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgeschichte).

1878 Schliemann viết cuốn sách thứ tư, nhan đề «Mykenae».

Mùa thu 1878 Ông khai quật thành Troy đợt hai.

Tháng 11 và 12-1880 Ông khai quật đợt đầu tại Orchomenos và trưng bày «Schatzhaus des Minyas» (Kho báu Minya).

Tháng giêng 1881 Schliemann viết cuốn sách thứ năm, nhan đề «Ilios, Stadt und Land der Trojaner, Forschungen in der Troas» (Ilios, thành phố và đất đai của dân thành Troy, khảo cứu thành Troy).

1881 Schliemann hiến tặng bộ sưu tập thành Troy (Trojanische Sammlung) cho dân tộc Đức.

Tháng 8-1881 Schliemann viết cuốn sách thứ sáu, nhan đề «Orchomenos».

7.7.1881 Schliemann được phong tặng danh hiệu Công dân Danh dự của thành phố Berlin.

Tháng 3 đến tháng 7-1882 Ông khai quật thành Troy đợt 3, với sự trợ giúp của W. Dörpfeld.

13.6.1883 Schliemann trở thành Tiến sĩ Danh dự của Đại học Oxford và là Hội viên Danh dự của Đại học Nữ Vương (Queen´s College).

1884 Ông viết quyển «Troja» (thành Troy).

1885 Ông tiến hành khai quật ở Tiryns.

Tháng 5-1886 Ông viết quyển «Tiryns» kể lại cuộc khai quật này.

Tháng 11-1886 Schliemann học tiếng Hebrew (Hebräisch: tiếng Do Thái) và đi Ai Cập lần đầu tiên.

Tháng 11-1889 Ông khai quật thành Troy đợt bốn.

Mùa thu 1890 Ông viết quyển sách thứ mười, nhan đề «Bericht über die Ausgrabungen in Troja im Jahre 1890» (Tường thuật cuộc khai quật thành Troy năm 1890).

26.12.1890 Schliemann qua đời tại thành phố Neapel (Naples), nước Ý, xa cách gia đình.

NGUỒN: Niên biểu trên trích dịch từ trang Web Schliemanns Erben (Di sản Schliemann): http://www.schliemannserben.de/content/01/biokurz.html

Về việc học ngoại ngữ - Über das Sprachenlernen

Trích dịch từ tự truyện của Heinrich Schliemann: Thời thơ ấu gian khổ

... Trong 5 năm rưỡi tôi làm công trong một cửa tiệm tạp hoá nhỏ tại Mecklenburg. Công việc của tôi là đứng bán cá mòi, bơ, sữa, đường, muối, cà phê, dầu ăn, và các thực phẩm khác. Tôi phải quét dọn cửa tiệm và làm những việc đại loại như thế. Từ 5 giờ sáng đến 11 giờ khuya tôi không hở tay chút nào để ngó ngàng tới học tập. Do đó tôi quên đi rất mau chóng những kiến thức đã học ở nhà trường. Tuy vậy, khoa học vẫn hấp dẫn tôi. Trước mắt, tôi không có lối thoát nào mãi đến khi tôi được giải phóng ra khỏi tình cảnh tồi tệ ấy như một phép lạ. Một lần vì phải nâng một cái bình quá nặng nên tôi bị nội thương và thổ huyết. Từ đó tôi không thể làm việc tiếp được tại cửa tiệm đó.
Trong cơn tuyệt vọng, tôi cuốc bộ đến Hamburg, hy vọng kiếm được một chỗ làm khác. Cuối cùng tôi cũng tìm được một chỗ làm với tiền lương hậu hĩ. Những cơn đau ngực dữ dội khiến tôi không thể làm những việc nặng nhọc, và do vậy chẳng bao lâu tôi lại bị đuổi việc. Sau đó tôi cũng bị đuổi việc thêm mấy lần. Cứ vào làm ở một chỗ mới không đầy tám ngày là tôi mất chỗ làm. Thế rồi tôi tìm cách xin làm công trên một con tàu. May mắn cho tôi là được nhận làm một chân sai vặt trên một chiếc thuyền buồm nhỏ. Con thuyền này đang chuẩn bị đi Venezuela.
Chưa bao giờ nghèo thế
Tôi vẫn sống nghèo nhưng chưa có lúc nào tôi nghèo như thuở ấy. Đến nỗi tôi phải bán đi một chiếc quần tây để mua một cái mền len.
Ngày 28 tháng 11 năm 1841, chúng tôi rời Hamburg, thuận buồm xuôi gió. Nhưng sau vài tiếng đồng hồ thì gió đổi hướng và chúng tôi phải neo lại suốt ba ngày trên sông Elbe, không xa Blankenese. Sau đó, chúng tôi băng qua Cuxhaven và giong buồm ra biển khơi. Nhưng đột nhiên gió đổi hướng về tây. Chúng tôi liên tục day trở buồm, nhưng thuyền không tiến lên được mấy, thậm chí còn chao đảo. Thế rồi một cơn bão khủng khiếp đổ ập xuống và chúng tôi bị đắm tàu. Sau muôn vàn nguy hiểm và sợ hãi, chúng tôi cả đội chín người tự cứu nhau vào bờ. Chúng tôi không biết là dạt vào bờ biển nào, chỉ biết đó là một đất nước xa lạ. Mãi sau này chúng tôi mới biết đó là nước Hà Lan. Viên lãnh sự tại Hà Lan khuyên chúng tôi quay trở về nước Đức. Tôi từ chối lời đề nghị ấy. Thực tình tôi không hề muốn quay lại cái nơi chốn mà tôi đã sống khổ ải cùng cực. Tôi giải thích với mọi người rằng tôi muốn ở lại Hà Lan.
Tại thủ đô Amsterdam của Hà Lan, tôi tìm được việc làm trong một phòng giao dịch thương mại. Công việc của tôi là mang thư từ ra bưu điện và ngược lại. Công việc này làm tôi ưng ý vì tôi muốn có nhiều thì giờ rảnh mà nghĩ đến việc học hành bấy lâu bị xao lãng.
Trước hết tôi cố gắng rèn luyện để có một nét chữ viết dễ đọc và đẹp mắt. Trong vòng 20 tiếng đồng hồ, tôi đã thành công. Sau đó tôi lao vào việc học các ngoại ngữ hiện đại. Phân nửa tiền lương tôi dành cho việc học tập, phần còn lại thì dành cho việc nuôi sống cần thiết. Chỗ ở của tôi là một căn gác xép tồi tàn, không lò sưởi, mùa đông thì rét buốt như cắt, mùa hè thì nóng bỏng như thiêu. Tôi chỉ ăn hai bữa. Bữa điểm tâm là một loại bánh bột mì, còn bữa trưa không bao giờ đáng giá quá 16 xu. Nhưng không có gì thôi thúc tôi học tập cần cù cho bằng niềm tin tưởng: qua những việc vất vả cực nhọc đó, tôi sẽ tự giải thoát mình ra khỏi cảnh khốn cùng.

Tôi học ngoại ngữ như thế nào?

Tôi lao vào việc học tiếng Anh vô cùng chăm chỉ. Tôi có một phương pháp riêng và phương pháp này giúp tôi học tập bất cứ một ngoại ngữ nào một cách dễ dàng. Phương pháp này là:

Cố gắng đọc thật to. Làm những phiên dịch nhỏ. Viết luận văn với sự sửa chữa trông coi của một ông thầy. Sau đó học thuộc lòng các bài luận ấy và vài tiếng đồng hồ sau lại trả bài. Trí nhớ tôi vốn kém, chẳng qua tôi không được rèn luyện từ nhỏ. Tuy vậy bất cứ rảnh rỗi phút nào tôi cũng dành cho học tập. Luôn luôn tôi có một quyển sách bên mình, để học một điều gì trong đó. Tôi học trong ngân hàng, tại bưu điện, mỗi khi tôi phải chờ đợi. Tôi còn đi đến một nhà thờ của người Anh, lắng nghe các cha cố giảng đạo bằng tiếng Anh rồi lẩm bẩm tự điều chỉnh cách phát âm tại đó. Trí nhớ tôi dần dần mạnh mẽ hơn. Tôi có thể trả bài cho thầy giáo 20 trang giấy in bài văn xuôi tiếng Anh đúng từng chữ một mà tôi chỉ cần đọc trước chỉ ba lần. Bằng phương pháp này tôi học thuộc lòng hai quyển truyện tiếng Anh. Mỗi khi xúc động quá tôi thường mất ngủ, tôi bèn đem bài vở học từ chiều ra xem lại. Tôi đã thành công, trong vòng nửa năm tôi đã có một kiến thức vững chắc về tiếng Anh.
Bằng phương pháp đó, tôi chỉ mất sáu tháng là học xong tiếng Pháp. Trí nhớ tôi bây giờ mạnh mẽ đến nỗi không đầy sáu tuần lễ là tôi có thể nói và viết lưu loát các tiếng Hà Lan, Ý, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha. Tiếng Hi Lạp là ngoại ngữ thứ 16 của tôi.

Chắp cánh bay cao

Tuy vậy, tôi vẫn thấy tiếng Nga khó vô cùng. Chẳng qua tại Amsterdam không có một giáo viên tiếng Nga nào và không ai hiểu được tiếng Nga. Nhưng theo phương pháp của tôi, tôi chỉ cần một người lắng nghe tôi. Tôi trả công cho một người nghèo với điều kiện mỗi ngày anh ta đến chỗ tôi ở trọ, lắng nghe tôi nói tiếng Nga suốt hai tiếng đồng hồ. Anh ta nghe mà không hiểu một chữ nào. Phương pháp nói lớn tiếng khiến chủ nhà khó chịu và tôi phải đổi chỗ ở hai lần trong suốt thời gian học tiếng Nga. Sau sáu tuần lễ, tôi có thể viết một lá thư thương mại đầu tiên bằng tiếng Nga. Vì tôi biết nhiều ngoại ngữ, nhất là tiếng Nga, nên tôi được công ty phái sang nước Nga. Trong nhiều năm tôi trở thành triệu phú và bây giờ tôi có thể tự cho phép mình từ bỏ mọi hoạt động buôn bán mà chỉ nghĩ đến mục đích đời mình: đó là việc khai quật các di tích. Từ Nga, tôi đi sang Mỹ. Ngân hàng đầu tiên tại Sacramento là của tôi. sau đó tôi dọn về Athen (Nhã Điển), bắt đầu khai quật ngọn đồi Hissarlik vào năm tôi 48 tuổi...●

Lê Anh Minh dịch từ tiếng Đức.

=================================

Cảm tưởng của học giả Nguyễn Hiến Lê khi ông viết về Heinrich Schliemann trong quyển Gương Danh Nhân

«Con người đó thực kỳ dị: sinh trưởng ở Đức, định đi lính cho Hoà Lan, rồi nhập tịch Huê Kỳ, làm giàu ở Nga, học ở Pháp, nổi danh ở Hi Lạp, du lịch khắp phương Tây và phương Đông, có lần ghé thăm Sài Gòn, và thông trên một chục thứ tiếng, vừa sinh ngữ, vừa cổ ngữ, từ tiếng Anh, tiếng Pháp đến tiếng Hi Lạp, La Tinh, tiếng Ba Lan, Ả Rập...

«Kỳ dị hơn nữa là ông nuôi một cái mộng từ hồi tám tuổi, rồi quyết chí làm giàu để có phương tiện thực hiện mộng đó, và khi đã thành tỉ phú, tuổi đã gần năm mươi, mà không chịu hưởng cảnh an nhàn phú quý như người khác, ông đem hết tất cả sản nghiệp, sinh lực ra để làm một việc mà nhiều người cho là điên khùng, việc đào đất. Ông đào đất không phải để tìm mỏ đồng, mỏ sắt, mà chỉ để tìm một cổ tích, tức di tích thành Troie, một thành ở bờ biển Tiểu Á.

«Rồi chẳng những ông tìm được di tích thành Troie mà còn tìm được nhiều dấu vết của một nền văn minh cổ, nền văn minh ở miền biển Egée (biển nhỏ phía đông Hi Lạp); do đó ông chép lại cho nhân loại được nhiều trang cổ sử và nổi danh là nhà khảo cổ bậc nhất ở thế kỷ trước. Những tìm tòi của ông và những người nối gót ông đã giúp cho sử học có tính cách khách quan hơn, khoa học hơn. Về phương diện đó, công của ông với nhân loại không kém công của Fustel de Coulanges, vị sử gia Pháp đồng thời với ông, người đã đặt nền tảng cho khoa sử học hiện thời. [...]

«Đọc tiểu sử Heinrich Schliemann tôi thấy rằng hoàn cảnh có ảnh hưởng rất lớn đến tâm hồn, hành vi con người, nhưng con người cũng phải có đủ khả năng để tiếp nhận hoàn cảnh rồi sửa đổi, có khi tạo thêm những hoàn cảnh mới nữa thì mới làm được những việc lớn. Schliemann bẩm sinh đã có tánh yêu thích cái gì bí mật kỳ dị, cổ kính; nhờ sinh ra ở một miền có nhiều cổ tích, lại nhờ thân phụ và người bạn gái (tên là Minna) khuyến khích, lòng yêu thích đó phát triển mạnh mẽ thành một lòng ham mê nồng nhiệt, nhưng muốn thoả mãn lòng ham mê đó, cần có hai phương tiện: học rộng và có nhiều tiền, nên ông tạo ra những phương tiện này bằng cách vừa kinh doanh vừa tự học. Vậy ông vừa được nhờ hoàn cảnh, vừa gây thêm hoàn cảnh.»

[...]
«...Thi hài ông đưa về Athènes, vua Hi Lạp và các chính khách Đức, Anh, các nhà bác học khắp thế giới, hoặc lại đưa đám, hoặc tỏ lời thương tiếc một người đã có công lớn với văn minh nhân loại.
«Công lớn đó, chính ông cũng không ngờ được. Cái mộng của ông và nàng Minna hồi tám tuổi chỉ là tìm những di tích thành Troie khi Ulysse qua đó xâm chiếm, những di tích của nền văn minh Hi Lạp cổ. Nhưng ông đã đào được nền móng của sáu châu thành chồng chất lên nhau ở Troie mà ông chưa biết rõ là ở những nơi nào. Non nửa thế kỷ sau, năm 1938, nhà khảo cổ C.W. Blegen đào thêm được ở Troie nền móng ba châu thành nữa, thành thử trước sau, ở ngọn đồi Hissarlick có hết thảy chín châu thành xây cất trong khoảng là ba mươi lăm thế kỷ, từ thời đồ đá mài tới thời La Mã.
«Không những vậy, năm 1900, một nhà khảo cổ Anh, ông Arthur Evans, đào thấy ở đảo Crète nhiều cổ tích chứng minh rằng nơi đó là trung tâm một nền văn minh mà ông Schliemann đã tìm được ở Mycènes và Tirynthe, song không biết là nền văn minh nào. Nền văn minh đó là nền văn minh Egée rất rực rỡ, có trước nền văn minh Hi Lạp khoảng ngàn năm, và làm trung gian cho văn minh Ai Cập và văn minh Hi Lạp. Vậy nhờ Schliemann, nhờ đức tin mãnh liệt, lòng kiên nhẫn vô biên của ông mà non hai ngàn năm cổ sử đã được chép lại cho hậu thế. Khi hạ quan tài ông xuống huyệt, nhà khảo cổ Đức Dorpfeld, bạn cộng tác của ông, chào ông lần cuối: 'Anh đã cần cù làm việc, xin chúc anh yên tĩnh nghỉ ngơi.' Có bao nhiêu nguời đáng nhận một lời khen như vậy?»

Nguồn:

Nguyễn Hiến Lê, Gương danh nhân, Nxb Văn hoá Thông tin, Hà Nội, 2000, tr.12-14, 33-34.

Ghi chú:

Vì các nguồn tư liệu khác nhau, nên tên riêng của cùng một nơi chốn hay cùng một nhân vật có thể được viết hơi khác nhau theo tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Đức, nhưng độc giả có thể so sánh và đoán được dễ dàng.